Morgunblaðið - 26.09.1999, Blaðsíða 33

32 SUNNUDAGUR 26. SEPTEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 26. SEPTEMBER 1999 33
Pli>r0i!iiní>íalíil>
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT
íslands hefur hafíð starfs-
ár sitt með miklum krafti.
Tónleikar hennar í Háskóla-
bíói á fimmtudaginn var hlutu
til að mynda frábæra dóma
hér í Morgunblaðinu og þótti
það eitt skyggja á að einleik-
arinn var ekki svo góðri
hljómsveit samboðinn! Nýlega
birtust svo lofsamlegir dómar
um leik hljómsveitarinnar í er-
lendum tónlistartímaritum.
Slíkir dómar eru raunar ekki
einstæðir því á undanförnum
árum hefur hljómsveitin skip-
að sér á bekk með viðurkennd-
um hljómsveitum, hefur hlotið
lof fyrir leik sinn á erlendri
grund og nýtur sífellt meiri
vinsælda hér heima fyrir.
Anægjan með hljómsveitina
hefur endurspeglast skýrlega
hér á síðum Morgunblaðsins,
bæði í orðum gagnrýnenda og
viðmælenda sem hafa ítrekað
sagt hana á heimsmælikvarða.
Fimmtíu ár verða liðin frá
stofnun hljómsveitarinnar á
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
næsta ári og verður ýmislegt
gert til hátíðarbrigða, á af-
mælisdaginn, 9. mars verður
flutt Þriðja sinfónía Mahlers
og í febrúar verður Aida eftir
Verdi flutt í Laugardalshöll-
inni, Níunda sinfónía Beet-
hovens verður einnig á efnis-
skránni ásamt sálumessu
Verdis og fleira mætti nefna.
Fimmtíu ár eru ekki langur
tími í lífí sinfóníuhljómsveitar
og því er árangur Sinfóníu-
hljómsveitar Islands kannski
enn merkilegri. Þeir sem til
þekkja nefna einnig að árang-
urinn sé ekki sjálfsagður mið-
að við þá aðstöðu sem hljóm-
sveitinni hefur verið búin.
Eins og flestum er kunnugt
hefur aðsetur hljómsveitarinn-
ar verið í Háskólabíói sem
ekki er hannað til tónlistar-
flutnings og rúmar illa starf-
semi hljómsveitarinnar. Segja
má að lengi hafi ríkt almenn
samstaða um að reisa tónlist-
arhús sem myndi verða aðset-
ur hljómsveitarinnar en skrið-
ur hefur ekki komist á málið
fyrr en nú á allra síðustu ár-
um. Af yfirlýsingum ráða-
manna ríkis og borgar í byrj-
un árs má ganga út frá því
sem vísu að nú verði unnið öt-
ullega að því að reisa þetta
hús.
Ljóst má vera að með bygg-
ingu tónlistarhúss verður
starfsemi Sinfóníuhljómsveit-
ar Islands styrkt verulega um
leið og henni verður sýndur sá
sómi sem hún hefur til unnið.
Um leið verður bygging tón-
listarhúss tvímælalaust til
þess að styrkja stoðir hins
blómlega tónlistarlífs sem hér
hefur þróast á undanförnum
áratugum. Þar hefur þrotlaus
vinna einstaklinga um allt land
skilað miklu og þakkarverðu
starfí. Þar er kannski merkust
uppbygging tónlistarskóla vítt
og breitt um landið á síðustu
fímmtíu árum eða svo, sem
skilað hefur okkur þeim ár-
angri sem endurspeglast með-
al annars í Sinfóníuhljómsveit
Islands.
Islendingar hafa staðið
myndarlega að uppbyggingu
menningarlífs á þessari öld,
ekki síst hvað varðar húsakost
fyrir listastarfsemi. Hér hefur
verið búið vel að leiklistinni í
Þjóðleikhúsinu og Borgarleik-
húsinu og það var kannski
ekki síst fyrir merkt starf
brautryðjenda í íslenskri
myndlist fyrr á öldinni sem
Kjarvalsstaðir voru reistir yfir
listasafn Reykjavíkur. Og nú
hefur einnig verið búið vel að
Listasafni Islands, einnig tek-
ið til hendi úti á landi, t.a.m.
vegleg listhús í Kópavogsbæ.
Með byggingu tónlistarhúss
má segja að aðbúnaður lista-
lífs í landinu yrði kominn í
horf sem sómi væri að.
SINFONIUHLJOM-
SVEITIN OG
TÓNLISTARHÚSIÐ
Það var fagurt um að
litast frá Unaósi,sagði
Gunnlaugur Schev-
ing, og ólíkt landslag-
inu á Veghúsastígn-
um. Eg hafði aldrei
séð slíkt víðsýni.
Hæðir og sandar og löng fjöll svifu
í lausu lofti í óra fjarlægð. Heil ver-
öld í allar áttir, draumkennd móða
yfir landinu, en haustilmur í lofti.
Fósturforeldrar mínir, sem höfðu
alið upp föður minn, tóku mér af
mikilli blíðu og ég varð vinur
þeirra um leið og ég sá þau. Þau
reyndust mér betur en orð fá lýst,
bernsku- og æskuár mín hjá þeim
reyndust mér paradís á jörð. Eg
hafði enga jafnaldra að leika mér
við þarna á staðnum og varð því
sjálfur að vera minn eiginn leik-
bróðir og hafa ofan af fyrir mér
eins og ég gat.
Daginn eftir að ég kom, tók ég
buxur, sem ég átti og héngu úti á
snúru og jarðaði þær með viðeig-
andi serímoníum. I Reykjavík hafði
ég tekið þátt í jarðarför einhvers
fugls með öðrum krökkum og hefur
mér líklega fundizt, þegar mig vant-
aði fugl í jarðarför, sem ég var að
setja á svið, að buxumar á snúrunni
líktust mest fugli af því, sem hendi
var næst á staðnum.
M: En komu ekki gestir að Una-
ósi?
G: Sjaldan. Einu sinni man ég
eftir, að það kom dásamlegur gest-
ur á heimilið. Það var lítill kópur.
Hann hafði fundizt einsamall við
sjóinn og vegna umkomuleysis var
hann handsamaður og fluttur heim.
Mig minnir að hann hafi verið sett-
ur í poll eða lón skammt frá sjón-
um. Mér fannst einhvem veginn að
kópurinn stæði mér nær en fólkið á
bænum og áleit, að nú hefði ég
eignazt góðan félaga og leikbróður.
En svo var mér sagt einn morgun,
þegar ég ætlaði að heilsa upp á kóp,
að hann hefði dáið um nóttina.
Hann hafði verið eitt-
hvað lasinn og svo
dróst hann upp og dó.
Eg sá hann dauðan og
varð mjög hryggur.
Þá þegar þótti mér
dauðinn óhugnanlega
miskunnarlaus.
En þetta voru fagrir haustdagar í
sveit við sjó. Til norðurs miklir
sandar, sundurskornir af fljótsós-
um, en lengra burtu lág fjöll, sveip-
uð blárri móðu, og mnnu saman við
himininn. Bjartir morgnar, sólríkir
dagar. Kvöldsól á lygnu hafi. Ég sá
einu sinni stórt skip og fagurt lóna
úti á flóanum, síðar uppgötvaði ég
að skipið hafði aldrei verið til. Það
hafði siglt inn í draum minn.
Veturinn á Unaósi var sá fyrsti
sem ég man eftir. Hann var að
ýmsu leyti skemmtilegur. Ég fékk
fagurt jólatré og hafði aldrei séð
neitt slíkt fyrr, ekki einu sinni í
draumi. Það var sá góði alltvitandi
andi, Jón Þórðarson, sem gekk frá
þeirri smíði. Hann var einn af þess-
um mönnum, sem gat smíðað allt,
jafnvígur á tré og jám og allt þar á
milli. Sú saga gekk, að hann hefði
fundið upp kaldabrasið, en ekki hef
ég þó fengið það staðfest. Jón var
stundum kallaður Jón almáttugur,
hann bar það nafn með sóma. Jón
var yndislega skemmtilegur karl og
hrókur fagnaðar á heimilinu, hann
kvað rímur, las sögur. Hann fékk
sér stundum í staupinu, kom einu
sinni fullur heim úr kaupstaðarferð,
líklega hefur það verið hans eina
kenderí það árið.
Veturinn var harður, það kom
mikið af smáfuglum heim að bæn-
um. Þeim var gefinn kurlaður maís.
Ég sat við gluggann og sá gegnum
kafaldið, þegar vindurinn þeytti
þeim eftir fönninni eða þeir stríddu
móti veðrinu. Stundum komu líka
menn af öðrum bæjum, veðurbarðir
með klaka í skegginu. Þeim lá
stundum hátt rómur. Þegar þeir
höfðu skafið snjókleprana af sér
með eldhúshnífnum, fóru þeir úr yf-
irhöfninni og urðu sem mennskir.
Þetta voru glaðlegir karlar, þeir
létu vel af veðrinu, gott að skokka
milli bæja. Ég heyrði talað um
vonda vetur eins og þeir höfðu verið
í ungdæmi eldra fólks. Þá fraus
saman land og sjór, en einn jökul-
gaddur yfir sveitum, bæimir grafn-
ir í fönn, stundum upp undir tutt-
ugu þrep niður gegnum gaddinn og
að bæjardyrunum. Þá féllu úr sulti
flest dýr, nema hundar og kettir.
Ég hlustaði á þessi samtöl með at-
hygli. En það bar fleira á góma en
harðindi og áhyggjur. Það var
meira að segja minnzt á munað og
góða daga. Svart kaffi með rommi -
hangikjöt; og hákarl með brenni-
víni. Ekki heyrði ég þrætur milli
manna, né fólki hallmælt. Þetta
hafði góð áhrif á mig. Það vakti til-
trú mína á fólki yfirleitt. Sá siður,
sem er nokkuð algengur nú í landi,
að líta niður á allt og alla, þekktist
ekki í þá tíð, svo ég vissi til.
M: Þú minntist á rímur, þama
hefurðu fyrst kynnzt skáldskapn-
um?
G: Já, þarna kynntist ég fyrst
hinni göfugu íþrótt og list, skáld-
skapnum. Jón á Nefbjamarstöðum
kom einu sinni með nýjar bækur,
ljóð Jónasar Hallgrímssonar og
Kristjáns Jónssonar Fjallaskálds.
Það vom líka til kvæði eftir Þor-
stein Erlingsson, Sigurð Breiðfjörð
og svo eitthvað af rímum og fleiri
bókum. Fóstra mín hafði átt Ljóða-
smámuni Sigurðar Breiðfjörðs, en
þeir höfðu tapazt í láni. Hún sakn-
aði mjög kvæðanna. Ég man eftir
að hún fór stundum með þetta fyrir
sjálfa sig úr Ljóðasmámunum.
Þegar ég smáu fræi í fold
fer að sá og hlúa,
hugsa ég þá um þetta hold,
er þar skal dáið búa.
HELGI
spjall
HINGAÐ TIL LANDS
hafa komið í sumar
fulltrúar tveggja
landa, sem börðust
hetjulegri baráttu
gegn heimskommún-
ismanum, Tékklands
og Eistlands. Það
voru forsetar ríkjanna, Havel, sem kom í
einkaerindum, og Meri, sem kom í eina af
þessum gamaldags og kostnaðarsömu opin-
beru þjóðhöfðingjaheimsóknum, en hann var
sendur á sínum tíma til Síberíu og þurfti að
upplifa Gúlagið meðan ýmsir stuðningsmenn
NÁTO nú um stundir hömuðust gegn banda-
laginu og töldu talsmenn þess jafnvel land-
ráðamenn, eins og við kynntumst hér heima.
Forsetamir hafa báðir flekkiausa fortíð hvað
þessa baráttu varðar, Havel var í raun og
veru einskonar tákn þessarar andstöðu gegn
alræði kommúnista, meðan kalda stríðið var í
hámarki, og var m.a. varpað í fangelsi fyrir
bragðið. Það er uppörvandi að fylgjast með
samhengi sögunnar og þeirri eðlilegu þróun
sem hefur átt sér stað í þessum löndum.
Hvorki Tékkum né Eistum hefur dottið í hug
að kjósa fyrrverandi kommúnista í forseta-
embætti, þó að það hafi hent Pólverja, sem
einnig börðust hetjulegri baráttu við hin illu
öfl kalda stríðsins. Frelsishetjunni, Walesa,
var hafnað í síðustu forsetakosningum í Pól-
landi og lýðræðissinnað fólk þar í landi bar
ekki gæfu til að koma sér saman um afstöðu
til þjóðfélagsmála, svo að í embætti forseta
var kosinn gamalgróinn fulitrúi kommúnista-
íhaldsins í landinu, gegndi m.a. ráðherra-
embætti íþróttamála, meðan enn sat þar full-
trúastjóm Kremlar og kommúnista. Hann
þvoði að vísu hendur sínar af þessu daðri við
heimskommúnismann og hefur nú verið ör-
uggur stuðningsmaður lýðræðis í landi sínu,
auk þess sem hann hefur barizt fyrir aðild
Póllands, bæði að Evrópusambandinu og Atl-
antshafsbandalaginu. Það má því segja að
batnandi manni sé bezt að lifa. En allt verkar
þetta samt ankannanlega á þá sem þátt tóku
í þessari baráttu, sem var einatt upp á líf og
dauða, og kallar í raun fram þá hugmynd að
ekkert leikhús fáránleikans geti keppt við
þann afstæða veruleika sem við sjáum nú allt
í kringum okkur. Fólk er líka fljótt að
gleyma og það kemur tækifærissinnum í
stjómmálum betur en allt annað.
En snúum okkur aftur að sumargestinum,
Havel, forseta Tékklands. Menn leggja við
hlustimar, þegar hann tekur til máls. Það er
skáldið í honum sem nær tii fólksins, fyrst og
síðast. Sem rithöfundur byggir hann einnig á
mikilli hefð, hann er mnninn úr sama jarð-
vegi og sjálfur Kafka. Og það sem meira er,
hann upplifði skáldskap Kafka í umhverfi
sínu, upplifði jafnvel réttarhöldin og kynntist
af eigin raun því þjóðfélagsandrúmi sem
kommúnisminn skapar. I fréttum segir að
vinsældum Havels hafi að vísu hnignað upp á
síðkastið, einkum að því er virðist vegna
nýrrar konu (úr 80% í 50%), en hann er og
verður tákn hins nýja Tékklands, hvað sem
öðm líður, vegna baráttu sinnar gegn þeim
sem breyttu föðurlandi hans í þann alræðis-
vemleika sem Kafka lýsir. Þótt vinsældum
hans hraki í bili af persónulegum ástæðum
mun þetta ekki breytast, þegar samtímasögu
okkar verða gerð þau skii sem framtíðin ein
mun ákveða.
En hvað hefur hann að segja okkur nú um
stundir? Það er að sjálfsögðu margt og mik-
ið, en í þetta sinn er ástæða til að staldra við
athyglisverða ræðu sem hann flutti fyrr á
þessu ári og fjallaði um viðbrögð Vestur-
landabúa við hmni kommúnismans í Mið- og
Austur-Evrópu og hvernig þessi fyrmm al:
ræðisríki gætu launað þeim stuðninginn. I
þessu ávarpi, sem forsetinn flutti í Póllandi,
kvaðst Havel telja, að þjóðimar sem lentu
undir jámhæl kommúnismans í Evrópu,
gætu, sökum einstakrar reynslu sinnar, veitt
ríkjum Vesturlanda aðstoð í ýmsum pólitísk-
um og siðferðilegum efnum.
Nauðsyn sið-
ferðislegrar
hefðar
ur-Evrópu og fyrrnm
spymuhreyfingunni,
ÁVARP SITT HÓF
forseti Tékklands
með þessum orðum:
„Þegar alræðiskerfið
hmndi tii gmnna í
ríkjum Mið- og Aust-
þátttakendur í and-
sem flestir vora
menritamenn - þ.e.a.s. andófsmennirnir svo-
nefndu - tóku við mörgum mikilvægum póli-
tískum embættum taldi ég og sagði oft opin-
berlega að við byggjum yfir nokkm, sem við
gætum notað tii að endurgjalda Vesturlönd-
um þá miklu aðstoð er við myndum þurfa að
þiggja af þeim.“
Havel lýsir síðan þeirri skoðun sinni að
vonir manna í kommúnistaríkjunum um
stuðning og aðstoð af hálfu Vesturlanda hafi
að stærstum hluta orðið að veruleika, þótt ef
til vill hafi ekki ræst óskir þeirra „barnaleg-
ustu og áköfustu“ í löndum þessum. „Síðasta
mikilvæga vísbending þess, að Vesturlönd
taka frelsi okkar alvarlega og þau era hætt
að viðurkenna hina löngu og tilbúnu skipt-
ingu heimsins í áhrifasvæði, er án nokkurs
vafa stækkun Atlantshafsbandalagsins, sem
nú hefur tekið við þremur nýjum ríkjum, er
öll tilheyrðu áður Varsjárbandalaginu."
Siðan sagði forsetinn: „Spurningin, sem
leitar á huga minn, er sú, hvort við höfum
líka gefið Vesturlöndum það, sem við gátum
og voram raunar skuldbundin að færa þeim
til að endurgjalda þeim aðstoðina. Ég er ekki
viss um að svo sé.
Hvað gátum við og hefðum við hugsanlega
átt að gefa hinum ríku og þróuðu lýðræðis-
ríkjum Vesturlanda? Ég var öldungis sann-
færður um að við hefðum átt að láta þau
njóta, bæði á raunsannan og vitrænan hátt,
þeirrar reynslu, sem við öðluðumst undir al-
ræðisstjórn með því að berjast gegn þeim
skilyrðum, sem okkur vora þá búin. Reynsla
okkar af alræðisstjóminni kenndi okkur að
þjóðfélagið verður ávallt að greiða fyrir og
vera tilbúið að greiða fyrir frelsið, sjálfstæð-
ið, mannréttindin og hagsældina. Hún
kenndi okkur að gjalds er ávallt krafizt, að
miklar fórnir era á stundum nauðsynlegar til
að réttiátur málstaður nái fram að ganga og
að hið raunverulega gOdi fómanna er falið í
þeim sjálfum, en ekki í því hversu hratt þær
kunna að skila ávinningi.“
Havel lýsir síðan þeirri niðurstöðu sinni að
reynslan af kommúnismanum hafi leitt í ljós
að eina form stjórnmála, sem raunverulega
sé vitrænt, sé það, sem mótist af mannlegri
samvisku. Þetta segi hann ekki vegna þess
hann telji sig færan um að prédika, heldur sé
einlæg sannfæring hans sú að siðferðilega
rétt breytni borgi sig að lokum. Slík breytni
geti hins vegar oft kallað miklar þjáningar
yfir menn og þjóðir, það þurfi hann tæpast að
segja öðram. „Siðferðilega rétt breytni gagn-
ast ekki aðeins einstaklingnum, sem kann að
þjást, þótt hann njóti innra frelsis og sé því
gæfumaður, heldur skilar hún einnig sínu til
þjóðfélagsins þar sem tugir eða hundrað ævi-
skeiða, sem þannig er varið, geta skapað það,
sem kalla mætti jákvætt, siðferðislegt um-
hverfi, þ.e. siðferðislega hefð eða arfleifð,
sem sífellt endumýjast og verður að lokum
afl er verður til góðs.“
mmmmmmmm vaclav havel
Alræði segir að vera kunni
að fólk, sem hafi ver-
ið svo heppið að
kynnast aldrei alræð-
isstjórn geri sér ef til vill ekki ljósar þær sið-
ferðislegu undirstöður, sem þjóðfélagið hvíli
á. „Þetta kemur þessu fólki illa. Því sökum
þessa gerir það sér síður ljóst hversu alvar-
legar hættur - sem sprottnar era upp í sið-
menningu okkar - ógna þessari plánetu og
hversu mikilvægt það er í nafni þess að
mannkynið fái lifað af að við getum fordæmt
það, sem svo erfitt er að fordæma og fórnað
miklu án þess að fóma okkar sé krafist og
getum breytt á þann veg, sem ekki skili okk-
ur augljósum ávinningi um alla fyrirsjáan-
lega framtið.
Alræði peninganna, hagnaðarins, hins
stöðuga hagvaxtar og sú nauðsyn, sem af
þessu skapast til að ræna jörðina án nokkurs
tillits til þess, sem eftir kann að standa eftir
nokkra áratugi, ásamt öllu því, sem tengist
efnislegri þráhyggju þessa heims, allt frá
hamslausri sjálfselsku til hneigðarinnar til að
forðast persónulega ábyrgð með því að ger-
ast hluti af hjörðinni og hið almenna getu-
leysi mannlegrar samvisku til að halda í við
uppfinningar skynseminnar, allt til þeirrar
firringar, sem stærð nútímalegra stofnana
getur af sér - um öll þessi fyrirbrigði gildir
að ógerlegt er að bregðast við þeim nema til
komi ný siðferðisleg viðleitni, þ.e.a.s. með
umbreytingu andans og sambands manna við
líf og heim.
peninganna
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 25. september

f Grasagarðinum 1 Laugardal.
Morgunblaðið/Ómar
Mér virðist sem jafnvel hin ríku lýðræðis-
ríki Vesturlanda, og ef til vill sérstaklega
þau, þurfi að gangast undir ákveðna siðferð-
islega sjálfsskoðun, sem hafi þau áhrif að
óhugsandi verði að fóma framtíðinni fyrir
nútíðina. Og ég er þeirrar skoðunar að við
getum endurgoldið Vesturlöndum þá miklu
aðstoð, sem þau hafa veitt okkur frá því járn-
tjaldið féll, einkum og sér í lagi með því að
leyfa þeim að njóta ávinnings reynslu, sem
þau hafa ekki þurft að ganga í gegnum sjálf á
undanliðnum áratugum. Með þessu er ég að
vísa til skilningsins á því að breytni, sem
mótast af ábyrgð og hreinni samvisku borgar
sig.“
Havel lauk síðan ávarpi sínu með því að
velta því fyrir sér hvort gömlu kommúnista-
ríkin í Mið- og Austur-Evrópu verði fær um
að koma þessari reynslu til skila og hafa
þannig áhrif á þróun siðmenningarinnar. Um
það segist hann hafa efasemdir. Hann kveðst
óttast að bilið milli alræðisríkjanna og Vest-
urlanda fari einkum minnkandi einmitt á
þeim sviðum þar sem lýðræðisríkin hefðu
þurft á viðvöran að halda. „Ég er ekki viss
um að við höfum getað uppfyllt sögulegt
hlutverk okkar. Og ef við eram ekki nægi-
lega sannfærandi, er við freistum þess að
leyfa öðram þjóðum jarðar að njóta góðs af
þeim ávinningi, sem einstök reynsla okkar
færði okkur, er sú hætta fyrir hendi að við
höfum gengið í gegnum þessa raun til
einskis.“
VIÐ TÖLUÐUM
UM tunguna í síðasta
Reykjavíkurbréfi,
arfleifð okkar og
menningu. Nauðsyn þess að rækta tunguna,
styrkja hana í nútímarótinu, í stað þess að
horfa uppá hana velkjast eins og rótlaust
þang í samtímahafinu. En við erum ekki ein
Tungan
um það vandamál sem verður til, þegar vegið
er að menningararfleifð fámenns samfélags.
Það eiga mörg þjóðarbrot um sárt að binda í
þeim efnum. En við stöndum betur að vígi en
þau vegna þess að við búum í einslitu samfé-
lagi og ættum að hafa bolmagn til þess með
sameiginlegu átaki að standast þrýsting og
ásókn alþjóðamarkaðarins. Við erum ekki
heldur ein um það að hafa stigið á stokk og
strengt þess heit að vernda arf okkar. Það
hafa mörg þjóðarbrot einnig gert og þau
berjast hetjulegri baráttu sem litlar eyjur í
hafróti tímans.
Um það hefur verið fjallað í fréttum að
Evrópusambandið leggur mikla áherslu á að
vemda sérkenni minnihlutahópa, og þá ekki
síst tungu þeirra og arfleifð. Þessi viðleitni
Evrópusamfélagsins ber því fagurt vitni og
sérstök ástæða til að fagna henni. En samt
eiga þessi fámennu samfélög undir högg að
sækja. Þannig hefur verið skrifað um tungu-
mál minnihlutahópa í Frakklandi, hversu
mjög sé að þeim sótt og hve erfið staða
þeirra sé. Dæmi um það vora nýlega nefnd í
fjöllesnu vikublaði, sem okkur berst með öðr-
um fjölskrúðugum pósti. I þetta skipti er
engilsaxneskan ekki sökudólgurinn, heldur
franskan. Frakkar eiga að vísu heiður skilinn
fyrir að standa vörð um þessa dýrmætu arf-
leifð sína, tunguna, sem hefur fóstrað miklar
bókmenntir. Þeir hafa jafnvel komið á fót
einskonar tungumálalögreglu sem hlustar á
minnstu frávik frá frönskunni, eins og
Heimdallur á grasið vaxa. Og nú er spum-
ingin hversu langt eigi að ganga í því að leyfa
sem flestum jurtum að blómstra í tungu-
málaflóra franskrar menningar. Á að gefa
tungumálum minnihlutanna meira svigrúm
en verið hefur eða á að halda þeim niðri;
þrengja að þeim, gæta þess að þau skyggi
ekki á frönskuna? Hvemig á að umgangast
þá í Frakklandi sem tala bretónsku,
flæmsku, basknesku, korsísku eða kata-
lónsku, svo að dæmi séu nefnd. Á að lyfta
undir þessi tungumál, eða á að halda þeim
niðri?
Sumir telja að á frönsku yfirráðasvæði séu
töluð 75 tungumál. Chirac forseti segist
styðja þá stefnu að hlúa að þessum málsvæð-
um. En í sumar neitaði hann að fullgilda
samninginn um réttindi þeirra tungna sem
minnihlutar tala. Sumir halda að þessi rétt-
indi geti grafið undan frönsku miðstjómar-
valdi. Fram að þessu hafa einungis átta ríki
samþykkt Evrópusáttmálann um minnihluta-
tungur. Nokkur ríki, sem hafa sögulega
reynslu af tungumálum minnihlutahópa, hafa
ekki skrifað undir sáttmálann, þeirra á meðal
bæði Spánn og Bretland.
I suðvesturhluta Frakklands búa 3,5 millj-
ónir Frakka sem tala útbreiddasta minni-
hlutatungumál landsins, occitan. Fyrir um
80 áram töluðu 10 milljónir manna þetta
tungumál. Þeir sem nú tala bretónsku era
álíka margir og Islendingar, en vora 1,2
miHjónir í upphafi þessarar aldar. í Baska-
héraðum Suðvestur-Frakklands tala einung-
is 40 þúsund íbúar basknesku, en Baskarnir
þar era álíka margir og við Islendingar.
Tunga þeirra var víða notuð fyrir 100 áram.
Nú er hún deyjandi tungumál. Mikil bók-
menntahefð er bundin öllum þessum tungu-
málum.
Allt er þetta harla íhugunarvert, en gæti
verið okkur leiðarljós í erfiðri baráttu við að
halda tungunni og ávaxta þennan dýr-
mætasta fjársjóð sem okkur hefur hlotnast
til varðveislu. Það er í raun og vera mikill
heiður að heyra til litlu samfélagi sem hefur
fengið svo stóran hlut til eignar og varð-
veislu. Við eigum ekki að glata þessu tæki-
færi. Ef við geram það, glötum við fortíð
okkar. Og sá sem glatar fortíð sinni, hann
glatar einnig dýrmætustu fyrirheitum fram-
tíðarinnar. Og sá sem glatar fyrirheitum sín-
um, hann glatar einnig sjálfum sér.
„Vaclav Havel
segir að vera
kunni að fólk,
sem hafi verið
svo heppið að
kynnast aldrei
alræðisstjórn geri
sér ef til vill ekki
ljósar þær siðferð-
islegu undirstöð-
ur, sem þjóð-
félagið hvíli á.“
M.