Morgunblaðið - 28.09.1999, Blaðsíða 38

38 ÞRIÐJUDAGUR 28. SEPTEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Drög að
stórborg
Það krefst glænýrrar leikni að komast afí
veröld sem er að mestu leyti manngerð,
steypt, flóðlýst, hornrétt og hávaðasöm.
S
tlendingum finnst
alltaf jafn fyndið að
uppgötva að íslend-
ingai’ eigi bara eina
borg. Þeir brosa í
laumi að þessari frístandandi og
fámennu borg þar sem enn má
finna hænsni og kindur (ef vel er
leitað) en hvorki skýjakljúfa né
neðanjarðarlestir (sama hversu
vel er leitað). Sumir útlendingar
kalla Reykjavík jafnvel óvart
„bæ“ og móðga þannig hálfa
þjóðina á einu bretti. Hinn helm-
ingurinn, þjóðin handan Elliðaá-
anna, móðg-
VIÐHORF ast hins veg-
ar sjaldnast
Eftir Sigurbjörgu með heldur
Þrastardóttur brosir að
viðkvæmni
landa sinna, smáborgaranna. Því
ef Reykjavík vill ekki kallast
bær er hún í besta falli smáborg.
Örugglega ekki alvöru borg. Síst
af öllu stórborg.
En afneitunin er allsráðandi.
Og nú virðist jafnvel ekki duga
að kalla Reykjavík borg, heldur
er æ oftar rætt um höfuðborg
landsins sem rétta og slétta stór-
borg. Metrópólís, eins og útlend-
ingamir kalla þessi voldugustu
gangvirki mannlífsins. Ekki þarf
annað en að fletta Morgunblað-
inu fáeina daga aftur í tímann til
þess að rekast á nokkur dæmi: I
liðinni viku var sagt frá „nor-
rænni stórborgaráðstefnu" sem
haldin var í Reykjavík og fjallaði
um hvemig „unga fólkinu í stór-
borginni" líður í nútímasamfé-
lagi. Erlendur sendiherra á för-
um sagði um Reykjavík að hún
væri orðin „nútíma stórborg" og
aðdáandi tangó argentínó sem
talaði um innreið tangómenning-
ar á Islandi sagði hana „nauð-
synlega í hverri stórborg“. Ut úr
fréttunum má jafnframt lesa að
Reykjavík sé ósvikin borg; hún
verður ein af menningarborgum
Evrópu árið 2000, státar brátt af
60 þúsund fermetra verslunar-
samstæðu og býður upp á mesta
möguleika á landinu öllu til
árekstra og ökutækjatjóna. Svo
hýsir hún líka flugvöll þótt
reyndar sé um það deilt hvort
slíkt beri vott um heimsborgar-
menningu eða helbera sveita-
mennsku.
Eftirlitsvélar, öryggisverðir
og þjófavamakerfi á hverju
götuhomi skila okkur jafnframt
þeim boðum að það sé hættulegt
að búa í Reykjavík. Og ef ótti og
skelfing era ekki merki um stór-
borgarbrag, þá veit ég ekki
hvað.
Það er víst ákveðin kúnst að
búa í borg. A hverjum degi
kljást íbúamir við önnur vanda-
mál en landar þeirra í hinum
dreifðari byggðum og allt önnur
vandamál en forfeður þeirra í
framgerðum mannlegra samfé-
laga. Það krefst glænýrrar leikni
að komast af í veröld sem er að
mestu leyti manngerð, steypt,
flóðlýst, homrétt og hávaðasöm.
Með öraggum framfóram og
darwinísku náttúravali hefur
mannskeþnan þróað með sér
hæfileika til þess að takast á við
veröld sem er stórlega frábragð-
in því umhverfi sem undan-
gengnar kynslóðir hafa búið við
og aðlagast. Þessi hæfni er
kannski komin í erfðavísana,
kannski er henni miðlað með
móðurmjólkinni. Borgarböm
bera í blóði sínu tilhneigingu og
kunnáttu til þess að lifa og deyja
í borginni. Mörg þeirra kunna
ekki að haga sér í öðra umhverfi
- mörg þeirra þekkja ekki annað
rými, annað útsýni, annað sjón-
arhorn.
A listanum „Ótvíræð merki
þess að þú sért Lundúnabúi"
sem mér barst fyrir skömmu frá
Barclays Capital í Bretlandi má
meðal annars lesa eftirfarandi
vísbendingar (í lauslegri þýð-
ingu):
- Það eru meira en þrjár læs-
ingar á útidyranum þínum.
- Þér þykir augnsamband
óverjandi áreiti.
- Þú kallar tveggja fermetra
gisinn grasskika garð.
- Þú heldur að Hyde Park sé
„náttúran".
- Þú hefur ekki séð fleiri en
tólf stjörnur á himni síðan þú
fórst í útilegur í æsku.
- Þú hefur ekki heyrt algjöra
þögn síðan 1977.
- Þú tekur tískuna raunveru-
lega alvarlega.
- Fullkomin einvera skelfir
þig-
- Þú borgar meira á mánuði
fyrir að leggja bílnum þínum en
flestir aðrir greiða í húsaleigu.
- Þú tortryggir ókunnuga
sem era virkilega vingjarnlegir.
- Þú tekur ekki lengur eftir
sírenuvæli.
Listinn er skondinn en lýsir
um leið sorglega ópersónulegum
samskiptum, ónæmi fyrir örlög-
um náungans, okri, hraða og hé-
góma sem að margra mati era
meðal einkenna stórborgarlífs.
Spyrja má í ljósi þessa hvort
Reykjavík eigi yfir höfuð nokkuð
að leitast við að fullkomna þróun
sína í stórborgarátt. Vill Reykja-
vík raunveralega verða
metrópólís með öllum þeim
aukaverkunum sem fylgja?
A ráðstefnunni Líf í borg sem
fram fer í Háskóla íslands vorið
2000 mun samkvæmt útgefnum
upplýsingum verða fjallað um
ólíkar hliðar borgarlífsins í tólf
liðum. Ein yfirskriftin er Jaðar-
menning og skuggahliðar borg-
arlífsins, önnur er Framtíð í
borg, svo dæmi séu tekin. Sú yf-
irskrift sem vekur mesta athygli
mína er þó Náttúrufar í Reykja-
vík. Það hlýtur að hljóma þver-
sagnakennt að leita að náttúru í
stórborg en í Reykjavík ætti það
samt að takast. Ráðstefnugestir
geta áreiðanlega skeggrætt um
þá sérstöðu Reykjavíkur í sam-
félagi heimsborga að vera ofvax-
inn bær með dreifðri byggð og
grænum völlum. Þeir munu jafn-
vel telja Reykjavík til tekna að
hýsa kindur og hænsni fremur
en niðurgrafin lestarkerfi. Von-
andi.
Þannig má áfram láta sig
dreyma. I framtíðinni verður
kannski ekki lengur hallærislegt
að vera hálfborg, smáborg eða
sveitaborg. Kannski verður
Reykjavík eftirsóknarverð fyrir-
mynd að þéttbýlisstað sem er
ekki að öllu leyti úr steypu og
gleri, höfuðborg þar sem fólk
getur enn horfst í augu, samfé-
lag þar sem sírenuvæl kemur í
hvert sinn á óvart og hreyfir við
íbúunum. Þá verður ekki lengur
hlegið að stórborgarlausu landi,
þá verður ofurborgardraumur-
inn kominn á safn, þá verður
gott að búa á Islandi.
MENNTUN
Kópavogsskóli Undirbúningsvinnu við þróunarverkefnið
„Samhæfð skólastefna - siðferðileg reikningsskil“ er nú lokið
í Kópavogsskóla og tími framkvæmda runninn upp. Sveinn
Guðjónsson kynnti sér tildrög og framvindu verkefnisins
✓
og ræddi við Olaf Guðmundsson skólastjóra, sem leitt hefur
undirbúningsstarfíð við þróunarverkefnið.
Ólafur Guðmundsson skólastjóri.
Morgunblaðið/Ásdís
Samhæfð
skólastefna
• Siðferðileg reikningsskil - Leið til
þróunar og mats á skólastarfí
# Markmiðið að gera skólaþegnana
ánægða með skólann og styrkja og
auka nám nemenda
UPPHAF þessa máls má
rekja til þess að fyrir
nokkram áram gengust
forsvarsmenn Kópa-
vogsskóla og þáverandi stjórn For-
eldrafélags skólans fyrir ráðstefnu
undir heitinu: „Er Kópavogsskóli
góður skóli?“ Ráðstefnan var
ánægjuleg og hvetjandi fyrir for-
svarsmenn skólans, en spurning-
unni var hins vegar ósvarað í ráð-
stefnulok og er trúlega enn,“ sagði
Ólafur Guðmundsson skólastjóri er
hann var spurður um tildrögin að
þróunarverkefni, sem unnið hefur
verið að í Kópavogsskóla að undan-
förnu. Verkefnið snýst um að inn-
leiða í skólastarfið heildrænt
stjórnkerfi og aðferðir til að sam-
ræma og samhæfa ólíkar vænting-
ar og viðhorf til skólastarfsins,
meðal starfsmanna skólans, nem-
enda og foreldra, svo að deildum
meiningum innan skólasamfélags-
ins verði beint í ákveðinn og viður-
kenndan farveg í stað þess að tek-
ist sé á um meintan skoðanamun
samhengislaust og ef til vill án
raunveralegs tilgangs.
Kerfi til að meta skólastarf
„Þetta verkefni hófst með fonn-
legum hætti í byrjun júní 1998, eft-
ir um það bil eins og hálfs árs und-
irbúning og skipulagningu," sagði
Ólafur Guðmundsson skólastjóri.
„Þróunarverkefnið á raunar rætur
að rekja til umfangsmikils verkefn-
is sem unnið var hér á árunum
1994 til 1995 undir heitinu „Sam-
starf heimila og skóla“ og svo ann-
ars verkefnis sem hér var unnið af
skólastjórnendum og foreldraráði
skólaárið 1996-1997 undir heitinu
„Ætlunarverk foreldraráðs og
skóla“. I þessari vinnu kom fljót-
lega upp sú hugmynd að reyna að
fínna tæki, sem gæti mælt ýmsa
þætti í skólastarfinu sem ekki hafa
verið mældir til þessa. Okkur varð
ljóst mikilvægi þess að koma á
heildrænu stjórnkerfi innan skól-
ans sem byggðist á samhæfðum
gildum og væntingum skólaþegn-
anna og fæli í sér ákveðið mats- og
þróunarferli. Auk þess eru ákvæði
í nýjum grunnskólalögum frá 1995,
sem gera ráð lyrir að hver grann-
skóli hafi innleitt ákveðnar sjálfs-
matsaðferðir í starfsemi sína innan
fimm ára frá gildistöku laganna,
eða fyrir árslok 2001. Þessi ákvæði
gera sem sagt ráð fyrir að hver
skóli komi sér upp kerfi til að meta
skólastarfið, þar á meðal kennslu,
stjórnunarhætti, samskipti innan
skólans og tengsl við aðila utan
skólans. Við hófum því leit að slíku
kerfi, sem hentað gæti starfsemi
Kópavogsskóla."
Dönsk fyrirmynd
„Böndin bárast fljótlega að Dan-
mörku enda hafði ég um svipað
leyti lesið viðtal í Berlingske
Tidende við skólastjóra
Lindevangskolen á Frederiksberg
í Kaupmannahöfn, Ingelise Thys-
sen, sem var að fikra sig áfram
með kerfi sem nefnist „etisk regn-
skab“, eða það sem við köllum „sið-
ferðileg reikningsskil". Skömmu
seinna birtist svo grein eftir hana
um sama efni í tímaritinu „Udd-
annelse" og það varð úr að ég hafði
samband við hana til að afla frekari
gagna um þetta kerfi. í framhaldi
af því fór ég til Danmerkur til að
kanna þetta nánar og var meðal
annars í sambandi við Tom
Christensen, ráðgjafa við EKL-
Consult í Alaborg, en hann hefur
sérhæft sig í þessu kerfí og var
ráðgjafi Lindevangskolen í þeim
efnum.
Þetta kerfi hefur verið þróað í
Danmörku síðan árið 1988 af hópi
fræðimanna, aðallega við Verslun-
arháskólann. Kerfið er byggt á
kenningum þýska heimspekingsins
Jörgen Habermas og á hugmynd-
um þýska prófessorsins Niklas
Luhmann, sem ganga út frá að
nálgast ákvarðanatöku í gegnum
umræðu annars vegar og hins veg-
ar á aðferðafræði altækrar gæða-
stjórnunar. Kerfið er í rauninni
tæki til að meta hvernig stofnun
stendur sig í því að uppfylla vænt-
ingar viðskiptavinanna og á rætur
í viðskiptaheiminum, en það var
fyrst notað í dönsku sparisjóðun-
um.“
Umræðuhópar
og spurningalistar
Ólafur sagði að kerfið hefði síðan
verið skoðað með tilliti til þarfa
Kópavogsskóla og hugtök skil-
greind. Síðan hefði þessi hug-
mynda- og aðferðafræði verið
rækilega kynnt í skólasamfélaginu
og efnt til námskeiða þar að lút-
andi. A öllum stigum málsins hefði
því verið vel tekið. I byrjun skóla-
árs 1998-1999 var skólaþegnunum
skipt í sérstaka umræðuhópa til að
ræða viðhorf og væntingar til
skólastarfsins. Starfsfólk skólans
skiptist í þrjá hópa og tveir hópar
nemenda og tveir hópar foreldra
störfuðu. Þessir hópar skiluðu hver
sinni niðurstöðu og á grundvelli
þeirra voru síðan samdir þrír mis-
munandi spumingalistar, einn fyrir
foreldra, annar fyrir kennara og