Morgunblaðið - 01.03.2000, Blaðsíða 56

56 MIÐVIKUDAGUR 1. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
Forvitnilegar bækur
MATUR ER MANNSINS MEGIN
Forvitnilegar bækur
TIM MOORE
Frost on my Moustaclie
TtTK Ant.tu Kxei.orrs or a íxmi» anu *J>>*rnn
Þreytandi
vandræður
Titill: Frost on my Moustache
Útg: Abacus, 1999 Höf: Tim Moore
Bókin er 280 blaðsíður
og fæst í Bóksölu stúdenta
fyrir 2.177 krónur.
GRUNNUR allra sagna er einhvers-
konar ferðalag hetju sem yfirgefur
' sitt vanalega umhverfi og heldur inn í
lönd sem hún þekkir ekki. Þar þarf
hún að takast á við eitthvað til að
komast heim aftur, þá yfirleitt aðeins
betn og sterkari. Það sem kemur í
veg fyrir að allar sögur séu eins er að
framsetning þessa ferðalags er mis-
munandi. Það er ýmist inn eða út á
við, „heim“ getur verið margt og sam-
eiginlegi grunnurinn er mismikið
skreyttur. I skáldsögum er oft búið að
splæsa við hann svo miklum viðbótum
að við áttum okkur ekki á honum. En í
ævintýrum er ferðalag hetjunnar
'augljósara þrátt fyrir allt dótaríið í
kring. Og í ferðasögunni blasir þessi
hrygglengja beinlínis við okkur. Þess-
vegna er hún í eðli sínu mjög tært
bókmenntaform, enda eitt það elsta.
Ferðasagan Frost on my Moust-
ache segir frá ferðalagi blaðamanns-
ins Tim Moore um Island, Færeyjar,
Hjaltland, Noreg, Jan Mayen og
Svalbarða. Tildrög þess eru að Moore
rekst á ferðabók eftir breskan lávarð
sem hafði farið þessa leið árið 1856 og
hrífst mjög af frásögn hans. Hann
ákveður að endurtaka ferðalagið eins
nákvæmlega og mögulegt er og kynn-
ast þannig lávarðinum betur. Moore
siglir með Dettifossi til Reykjavíkur,
hjólar sem leið liggur á Hveravelli og
þaðan á Blönduós. Stekkur svo aftur
um borð í skip og fer sjóleiðina um hin
löndin að leiðarendanum við Sval-
barða.
Eins og Moore bendir á eru íslend-
ingar mjög uppteknir af hvemig þeir
koma útlendingum fyrir sjónir og at-
hugasemdir hans um land og þjóð að
sjálfsögðu forvitnilegasti hluti bókar-
innar. Hinsvegar segir hann fátt sem
ekki hefur verið bent á margoft áður
af öðrum útlendingum og virkar því
frekar klisjulegur þegar hann greinir
íslensku þjóðarsálina, að minnsta
kosti fyrir Islending. Hann talar um
að Reykjavík sé stundum kölluð
Bangkok norðursins, að við þömbum
kaffi, að við séum vinnusjúk, að við
drekkum mikið. Og svo framvegis.
Þegar hann yfii’gefur Island taka
við áhugaverðari slóðir en um leið eru
þær erfitt efni í ferðasögu. Það „ger-
ist“ afskaplega fátt úti á hafi við norð-
urheimskautið og það hentar höfund-
inum Moore illa. Hans aðall virðist
hasar og til að fá meira fjör í bókina
fer hann þá leið að segja frá öllu því
sem kemur fyrir hann. En þótt hann
hafi góðan húmor fyrir sjálfum sér
verður þetta þreytandi frásögn því
einlægnina skortir algerlega. Hann
hleypir lesandanum aldrei að sér og í
lokin veit maður ekkert annað um
' Moore en að þetta ferðalag hefur ver-
ið ofsalegt basl. Reyndar kemur ým-
islegt í Ijós um lávarðinn en hann er
bara ekkert sérstaklega áhugaverð-
ur. Helsti gaUi bókarinnar er hinsveg-
ar sá að þrátt fyrir allan hasarinn er
ekkert í húfi og því skiptir það les-
andann litlu máli hvort hetjan Tim
Moore kemst „heim“ eða ekki.
'j Huldar Breiðfjörð
Lystaukandi
matarlist
Matarveisla í góðra vina hópi gerir
margt fleira en að seðja sárasta hungrið.
*
Dóra Osk Halldórsdóttir skoðaði
skrif hönnuða og arkitekta um matar-
menningu í nýlegri bók.
Á SIÐASTA ári kom út
bókin „Food: Design and
Culture" hjá Laurence
King-útgáfunni, þar sem
átta sérfræðingar í arki-
tektúr, hönnun, Ijós-
myndun og matreiðslu-
pistlaskrifum fjalia um
mat og þá menningu j
sem í kringum þessa j
frumþörf mannsins
hefur myndast. Claire
Catterall er ritstjóri
bókarinnar, en hún
hefur getið sér gott
orð fyrir skrif sín um
sögu hönnunar og
listar. I formála bók-
arinnar bendir hún á
þá alkunnu stað-
reynd, að matur
þjónar miklu stærra
menningarlegu hlut-
verki í lífi manna en
annarra dýrategunda
jarðarinnar, og að
hægt sé að komast að
miklu um menningu
hverrar þjóðar með
því að skoða matseðla
veitingahúsa hennar. i
Sú áhersla sem lögð
, , . b : .
se a utlit matarms
tengi matargerð við list,
enda viti allir matgæðingar að
gott bragð er aðeins einn þáttur í
velheppnaðri máltíð - framreiðsla
matarins og smekklegt útlit skipt-
ir ekki síður máli.
Keppst um athygli
neytandans
Þetta vita þeir sem framleiða
matvörur og í stórmörkuðum
eykst úrvalið stöðugt af vörum
sem eru hannaðar með það í huga
að örva matarlyst
neytandans á
listilegan hátt. Æ
fleiri keppast um
athygli neyta-
ndans og stöðugt
koma nýjar vörur
á markaðinn til að
mæta nýjum áhersl
um og tískust-
raumum í matar-
menningu
hverrar þjóðar.
Á síðustu ára-
tugum hefur um-
ræðan um holl-
ustu fæðis orðið
æ meira áberandi
og hægl er að
skipta matvörum í
marga undirflokka
fyrir mismunandi
þarfir óli'kra neyt-
enda. Árið 1995 komu
4.596 nýjar matvörur
á markaðinn í Bret-
landi einu, eða 88
nýjar vörur viku-
lega. Ekki er mat-
urinn einungis
háður tfskust-
raumum heldur
allt umhverfi
hans einnig. Nýj-
ar eldhúsvörur, f
tæki og tól, sem
eru ómissandi til
að skapa þá ímynd
sem fylgir neytanda
Eins og tískustraumar hafa
áhrif á matinn hafa þeir
einnig áhrif á eldhústækin.
Nýstárlegur ísskápur hann-
aður af Roberto Pezzetta
fyrir Zanuzzi.
hvers tíma og á sama hátt og
fatatíska síðustu áratuga þykir
skemmtilega skrítin í dag, þykja
eldhúsáhöld og helstu réttir
fimmta áratugarins sérkennilegir
í nútímaeldhúsum.
Að mörgu leyti má
segja að það sem þú
borðar segi heilmikið
uin það hvernig þú
vilt að aðrir sjái
þig. I Banda-
ríkjunum þar
sem stór hluti
þjóðarinnar
er ofþungur
er nánast sett
samasemmerki
á milli fitu og
lágrar þjóðfé-
lagsstöðu. Ham-
borgarar og ann-
að hitaeiningaríkt
skyndifæði er
ódýrasti kosturinn
fyrir snauða neytend-
ur á meðan hollari
kostur er dýrari. I
stórmörkuðunum er
einnig Inegt að skipta
neytendunum í hópa með
því að li'ta á innihald inn-
kaupakörfunnar og það
gera markaðsfræðingar
matvörumarkaðsins hik-
laust. Á sama hátt höfða
matsölustaðir til mismun-
andi hópa með matreiðslu
■ sinni, unihverfi og verð-
Dæmi um snakk-
arkitektúr á matvælum
má sjá á þessu fótlaga
sælgætishlaupi.
lagi. Arkitektinn Paola Antonelli
bendir á mikilvægi hönnunar í
kaflanuni „Hönnunarbitar" og
bendir á hið ítalskættaða pasta
því til sönnunar. Slaufur, skrúfur,
plötur, fiðrildi, breiðar og mjóar
spaghettflengjur eru í raun allar
úr sama efninu en útlitið er mis-
munandi. Margar mismunandi
útfærslur á pasta hafa verið
settar á markaðinn í gegn-
um tíðina en ekki allar
haft erindi sem erfiði.
Antonelli bendir á að
þær útfærslur sem
vinsælda njóta eigi
það allar sammerkt
að vera merki um
góða hönnun.
Skrúfur og fiðrildi
eigi til dæmis ræt-
ur að rekja til
expressjónisma
og henti vel í
rétti þar sem
þykkar, matar-
miklar sósur séu
í veigamiklu
hlutverki. Sú
hönnun, sem
geri bæði ráð
fyrir notagildi
og fagurfræði,
sé sú hönnun
sem virkar,
bæði í matvöru-
hönnun sem og
annarri hönnun.
Tískustraumar
í matarmenn-
ingu
Stephen Bayley
er þekktur í heimi
hönnunar og hefur verið hönnun-
arráðgjafi hjá mörgum stórfyrir-
tækjum, auk þess að vera vinsæll
fyrirlesari, sem oft er fenginn í
fjölmiðla til að tjá sig um hönnun
og menningu. Hann skrifar í bók-
ina kafla um mat sem tískufyrir-
bæri og bendir á að árið 1964
hafi fyrsti pítsuofninn verið sett-
ur upp á veitingastað í London
sem hafi markað alveg nýja
stefnu í breskri matargerð. Þrem-
ur árum síðar opnaði fyrsta Ha-
bitat-verslunin og Bayley tengir
hina nýju matargerðarlist, ættaða
frá Ítalíu, við nýjar áherslur í
húsbúnaði, og þá ekki síst eldhús-
vörum. Fyrir breska neytendur
segir Bayley að ítölsk matargerð-
arlist tengist sterklega hugmynd-
um um þjóðfélagslegan uppgang.
I kjölfar pítsu- og pastaáhrifanna
á breskt eldhús opnaðist flóðgátt
fyrir nýjar vörur sem aldrei
höfðu sést fyrr í verslunum.
Framandi ávextir, nýjar vörur og
matargerð frá fjarlægum heims-
hornum breytti ímynd breskra
neytenda, sem fengu á sig al-
þjóðlegan blæ. Hin hefðbundna
breska matargerð með sínum
steikar- og nýrnabökum hélt enn-
þá velli á krám og víða í heima-
húsum en veitingahúsaflóran varð
stöðugt fjölbreyttari og nýir
tískustraumar í húsbúnaðinum
fylgdu í kjölfarið.
Bayley bendir á að bragðskyn
manna sé menningar- og þjóðfé-
lagslega skilyrt. Það ættu íslend-
ingar að vita manna best, því
flestir útlendingar taka fyrir nef-
ið þegar minnst er á hákarl og
annan þjóðlegan mat sem íslend-
ingum, kannski vel að merkja
eldri Islendingum, finnst, hið
mesta hnossgæti. Þetta með al-
durinn segir einnig sína sögu því
á íslandi hafa nýir tískustraumar
einnig leikið um eldhús manna og
bragðlaukarnir breyst í túnans
rás.
• •
Oruggt
skrið
Titill: SIow Boats to China
Höf: Gavin Young
Útg: Penguin Books, 1983
Bókin er 489 blaðsíður og má
panta hjá Bóksölu stúdenta.
FERÐASÖGUM má gróflega
skipta í tvo flokka. Annarsvegar
eru það þær sem lýsa ferðalögum
sem liggja ekki síður inn á við í
sálarlíf hetjunnar en frá einum
stað til annars. Hinsvegar eru það
þær sögur sem liggja aðallega um
yfirborðið og fylgja hetjunni um
einskonar þverskurð á umhverfi
hennar. I fyrri flokknum þarf hetj-
an, sem í ferðasögunni er jafn-
framt höfundurinn, að yfirstíga
eitthvert innra vandamál til að ná
sáttum og komast „heim“. í þeim
síðari sigrast hetjan á einhverju í
umhverfinu eða finnur sig þegar
hún kynnist því betur og kemst
þannig „heim“. Oft renna þessir
flokkar saman í eitt en sumar bæk-
ur er ómögulegt að staðsetja innan
þeirra. Til dæmis þegar höfund-
urinn er fyrst og fremst ferðamað-
ur og bara að skoða heiminn en
ekkert sérstakt er í húfi. Þá verður
líka eitthvað annað að koma í stað-
inn svo að lesandinn nenni að
fletta ferðalagið á enda. Og þannig
er það í Slow Boats to China.
Gavin Young ákveður að taka
sér þrjá mánuði til að ferðast sjó-
leiðina frá Aþenu til Canton í Kína.
Ætlunin er að koma við á sem
flestum stöðum og um borð í sem
flest skip. Hann rekur sig fljótlega
á að þessi ferðamáti er að hverfa
og víða er erfitt að komast í skip.
Ef það er þá yfirleitt nokkurt skip
sem siglir á næsta ákvörðunarstað
hans. Young neyðist því til að taka
á sig ýmsar krókaleiðir og ferða-
lagið teygist upp í sjö mánuði. Þótt
hann lendi í óveðrum, sjóræningj-
um og fái nokkrar matareitranir á
leiðinni eru það allt aukaatriði í
frásögninni. Það fer lítið fyi'ir hans
persónu og Young er fyrst og
fremst sjónarhorn. Hann hefur
starfað sem fréttaritari víða um
heim og þekkir vel sögu allra
þeirra landa sem hann kemur til.
Sá fróðleikur er vindurinn í seglum
bókarinnar og hún skríður örugg-
lega áfram þótt fátt gerist. Sagan
er jafnframt fallegur óður til
skipasiglinga og sæfara heimsins.
Young tekur sér góðan tíma til að
lýsa lífinu um borð í hinum ótrú-
legustu döllum og stundum verður
þetta svo heillandi að maður vonar
að hann nái aldrei landi.
Slow Boats to China kom út
1981 og varð strax metsölubók.
Síðan er hún orðin klassísk í ferða-
bókageiranum og endurútgefin á
nokkurra ára fresti. Fjórum áram
eftir útgáfu hennar kom önnur bók
frá Gavin Young sem hét Slow
Boats Home og þótti ekki síðri. I
dag er hann fréttaritari fyrir
Observer og hefur sent frá sér
samtals ellefu ferðabækur sem all-
ar gerast í Asíu eða Arabaríkjun-
um.
Huldar Breiðfjörð