Morgunblaðið - 01.03.2000, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR1. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Afsögn Jörgs Haiders úr flokksleiðtogasæti Frelsisflokksins í Austurríki
Lítil áhrif á af-
stöðu ESB-ríkia
AP
Susanne Riess-Passer, varakanzlari og nýr flokksformaður Frelsisflokksins í Austurríki,
ásamt fyrirrennara sfnum, Jörg Haider, eftir að hann tilkynnti um afsögn sína í fyrrakvöld.
Vín. AFP, AP, Rcutcrs.
RÍKI Evrópusambandsins (ESB) brugðust í
gær flest með allnokkurri tortryggni við af-
sögn hins umdeilda Jörgs Haiders úr flokks-
leiðtogasæti Frelsisflokksins í Austurríki.
Var afsögnin, sem Haider tilkynnti á flokks-
stjómarfundi í Vín á mánudagskvöld, álitin
vera tilraun til að draga úr hinni alþjóðlegu
gagnrýni á stjórnarþátttöku Frelsisflokksins,
en eins og kunnugt er myndaði hann ásamt
hinum íhaldssama Þjóðarflokki nýja ríkis-
stjórn í Vín fyrir tæpum mánuði.
Wolfgang Schussel, kanzlari Austurríkis og
leiðtogi Þjóðarflokksins, tjáði fréttamönnum í
gær að Haider, sem utan Austurríkis er einna
helzt þekktur fyrir ummæli sem túlkuð hafa
verið sem lof á vissa þætti nazistatímans,
væri með þessu að „taka persónulega þátt í að
draga úr spennu í samskiptunum innan
Evrópusambandsins".
Við formennskunni í Frelsisflokknum tekur
Susanne Riess-Passer, varakanzlari í nýju
ríkisstjórninni, en hún hafði um allnokkurt
skeið verið staðgengill Haiders. Sjálfur verð-
ur hann áfram fylkisstjóri í Kárnten og segist
ekki hættur í stjórnmálum. Á blaðamanna-
fundi að loknum flokksstjórnarfundinum í
fyrrakvöld sagði Haider mikilvægast að
stjórnarsamstarfið við Þjóðarflokkinn yrði
árangursríkt. En hann sagðist ekki útiloka að
hann kynni að sækjast eftir kanzlarastólnum í
næstu þingkosningum. Þessi afstaða hans gaf
leiðarahöfundum tilefni til að efast um að af-
sögn Haiders væri til þess fallin að breyta
miklu um stöðu ríkisstjórnarinnar. „Hörfað
að hálfu“ var yfirskrift forystugreinar Vínar-
blaðsins Die Presse.
Sama blað hefur ennfremur eftir Peter
Sichrovsky, Evrópuþingmanni FPÖ, að nú
geti Haider einbeitt sér að því að standa sig
vel í fylkisstjórahlutverkinu í Kárnten og afl-
að sér þar með reynslu og orðstír sem „kæmi
sér vel til að gegna kanzlaraembættinu síðar
meir“.
Fyrstu erlendu viðbrögðin voru í þá veru,
að þessar mannahrókeringar í Frelsisflokkn-
um dygðu ekki til að hin ESB-ríkin hættu
pólitískum refsiaðgerðum sínum. „Vandamál-
ið er ekki Jörg Haider heldur er það flokkur-
inn hans,“ sagði Antonio Guterres, forsætis-
ráðherra Portúgals sem þetta misserið gegnir
formennsku í ráðherraráði ESB. Talsmaður
Tonys Blairs, forsætisráðherra Bretlands,
sagði: „Frelsisflokkurinn er enn í ríkisstjóm
og hann er enn öfgaflokkur. Við munum
dæma stjómina af gerðum sínum.“
Andreas Michaelis, talsmaður þýzka utan-
ríkisráðherrans Joschka Fischer, sagðist ef-
ast um að þetta breytti nokkru um aðgerðir
ESB-ríkjanna gegn Austurríki. „Okkar af-
staða er óbreytt," sagði hann.
Og James Rubin, talsmaður bandaríska ut-
anríkisráðuneytisins, sagði að ákvörðun Hai-
ders væri „skref í rétta átt;“ í átt að því að
tryggja að í Austumki væri ríkisstjórn við
völd sem virti mannréttindi. Áhyggjur banda-
rískra stjómvalda væru þó ekld úr sögunni
með þessu.
Göran Persson, forsætisráðherra Svíþjóð-
ar, sagði afsögn Haiders „góðar fréttir“, en of
snemmt væri að segja til um hvað hún þýddi í
raun. Niels Helveg Petersen, utanríkisráð-
herra Danmerkur, sagði afsögnina vísbend-
ingu um að refsiaðgerðirnar gegn Austurríki
væm famar að skila árangri, en þó væri ekki
tímabært að aflétta aðgerðunum. Ókunnir
spellvirkjar máluðu í fyrrinótt ókvæðisorð og
hakakrossa á veggi austum'ska sendiráðsins í
Kaupmannahöfn.
Riess-Passer, varakanzlari og arftaki Haid-
ers, tjáði blaðamönnum í gær að takmark sitt
sem flokksformanns væri að sjá til þess að
ríkisstjómarsamstarfið gengi vel og að sann-
færa umheiminn um að „fordómarnir gagn-
vart Frelsisflokknum séu óréttmætir".
Dómsmálaráðherrann hættir
Varakanzlarinn tilkynnti jafnframt að
Michael Kriiger, sem var einn þeirra sex
meðlima Frelsisflokksins sem tók sæti í ríkis-
stjórninni, hefði sagt af sér embætti dóms-
málaráðherra af heilsufarsástæðum. Hann
var 25 daga í ráðherrastól og vakti á þeim
tíma helzt á sér athygli með því að gantast
með það á þingi hvers konar bfl hann kysi sér
sem ráðherrafarkost. Nýr dómsmálaráðherra
verður Dieter Böhmdorfer, sem er lögmaður
og hefur verið verjandi FPÖ í nokkrum dóms-
málum sem háð hafa verið gegn flokknum.
Wahid fékk blendnar
móttökur á Austur-Tímor
Abdurrahman Wahid, forseti Indónesiu, og „Xanana“ Gusmao, helsti
leiðtogi aðskilnaðarsinna á Austur-Túnor, veifa til hóps Austur-Tímora
við höfuðstöðvar Sameinuðu þjóðanna í Dili.
Endurminningar Eichmanns birtar
Reynir að fírra
sig ábyrgð
Jerúsalem. AP, AFP, Reuters.
Dili. AP, AFP.
ABDURRAHMAN Wahid, forseti
Indónesíu, fékk blendnar móttökm-
þegar hann fór í þriggja klukku-
stunda heimsókn til Austur-Tímors í
gær og bað íbúana afsökunar á
grimmdarverkum indónesíska hers-
ins á landsvæðinu frá því það var
innlimað í Indónesíu með hervaldi
fyrir tæpum 25 árum.
Lögreglu- og friðargæslusveitir
Sameinuðu þjóðanna voru með mik-
inn öryggisviðbúnað vegna heim-
sóknarinnar en þeim tókst þó ekki
að koma í veg fyrir átök. Portú-
galskir lögreglumenn skutu viðvör-
unarskotum upp í loftið til að stöðva
reið ungmenni sem reyndu að ráð-
ast á bifreið Wahids þegar honum
var ekið frá flugvellinum til Dili,
höfuðstaðar Austur-Tímors.
Wahid lét mótmælin ekki hafa
áhrif á sig og ávarpaði um 4.000
Austur-Tímora við höll í miðborg-
inni meðan friðargæslusveitir og
lögreglumenn tókust á við mótmæl-
endur fremst í hópnum.
Nokkrir Austur-Tímoranna fögn-
uðu en aðrir hrópuðu ókvæðisorð
þegar forsetinn bauð forystumönn-
um mótmælendanna inn í höllina til
að leggja fram kröfur sínar. Þeir
kröfðust saksóknar á hendur indón-
esískum hershöfðingjum sem báru
ábyrgð á grimmdarverkunum í
Austur-Tímor og upplýsinga um af-
drif uppreisnarmanna sem indónes-
íski herinn tók til fanga þegar hann
réðst inn í portúgölsku nýlenduna
fyrrverandi árið 1975.
Wahid og Sergio Vieira de Mello,
formaður bráðabirgðastjórnar Sam-
einuðu þjóðanna á Austur-Tímor,
undirrituðu einnig yfirlýsingu sem
greiðir fyrir því að löndin komi á
stjómmálatengslum eftir að Austur-
Tímor fær fullt sjálfstæði. Forsetinn
gróf síðan nafn sitt á hornstein ind-
ónesískrar sendiráðsbyggingar sem
ráðgert er að reisa í Dili.
Wahid lagði blómsveig að Santa
Cruz-grafreitnum þar sem indónes-
ískir hermenn drápu 200 óvopnaða
Austur-Tímora árið 1991. Hann
lagði einnig blómsveig að gröf í ná-
lægum kirkjugarði þar sem hundruð
indónesískra hermanna er biðu
bana á Austur-Tímor voru grafin.
„Ég vil biðjast afsökunar á þeim
syndum sem drýgðar voru,“ sagði
forsetinn og vottaði fjölskyldum
Austur-Tímoranna, sem voru vegnir
í Santa Cruz, og indónesísku her-
mannanna samúð sína. „Þetta eru
fórnarlömb aðstæðna sem við vild-
um ekki,“ bætti hann við.
Xanana Gusmoa, helsti leiðtogi
aðskilnaðarsinna á Austur-Tímor,
íylgdi Wahid um Dili og reyndi að
róa mótmælendurna. Jose Ramos
Horta og biskupinn Carlos Ximenes
Belo, sem fengu friðarverðlaun
Nóbels, voru einnig á meðal þeirra
sem tóku á móti forsetanum og
hvöttu Austur-Tímora til að taka
hlýlega á móti honum.
Gusmoa fór lofsamlegum orðum
um Wahid og sagði heimsókn hans
mikilvæga fyrir bæði löndin. „Þú ert
tákn allsherjarlögmála friðar, rétt-
lætis og lýðræðis," sagði hann. „Þú
færir Áustur-Tímorum von vegna
þess að þú getur skapað skilyrði fyr-
ir viðræður og lýðræði í landi þínu.“
Wahid tók við forsetaembættinu í
október af Suharto, sem hafði verið
einráður í Indónesíu í rúm 30 ár, og
hefur lofað að koma á lýðræðisleg-
um umbótum í landinu.
„VEGNA þess að ég hef séð helvíti,
dauðann og djöfulinn, vegna þess að
ég hef þurft að horfa upp á brjálæði
tortímingarinnar, vegna þess að ég
var einn af hestunum sem drógu
vagninn og gat hvorki komist til
hægri né vinstri undan vilja öku-
mannsins, finn ég nú að þess er
vænst og hef þörf fyrir að segja frá
því sem gerðist."
Þannig lýsir Adolf Eichmann hlut-
deild sinni í helför gyðinga í endur-
minningum sínum sem stjórnvöld í
Israel gerðu opinberar í gær. Að
mati fræðimanna eru endurminning-
arnar langt frá því að vera heiðarleg
frásögn þar sem Eichmann, sem var
einn aðalskipuleggjandi fjöldamorða
þýskra nasista á evrópskum gyðing-
um, reynir í hvívetna að firra sig
ábyrgð og draga upp mynd af sjálf-
um sér sem verkfæri hins illa.
Handrit að endurminningum
Eichmanns hefur verið geymt í ríkis-
skjalasafni Israels allt frá árinu
1962, þegar dauðadómi ísraela yfir
Eichmann var fullnægt. Stjórnvöld í
ísrael hafa hingað til viljað halda
endurminningunum leyndum en á
sunnudag tók dómsmálaráðherra
landsins, Elyakim Rubinstein, þá
ákvörðun að þær skyldu gerðar op-
inberar. Ástæðan er sú að í Bret-
landi standa nú yfir málaferli sem
endurminningarnar gætu reynst
mikilvægt innlegg í.
Breski sagnfræðingurinn David
Irving, sem látið hefur í ljós efa-
semdir um helförina, stefndi banda-
rískum rithöfundi, Deborah Lip-
stadt, fyrir ærumeiðingar í bók sem
hún skrifaði árið 1995. I bókinni er
Irving lýst sem hættulegum tals-
manni þeirra sem neita að helförin
hafi átt sér stað. Upplýsingar sem
fram koma í endurminningum
Eichmanns eru taldar munu koma
verjendum Lipstadt til góða.
Segir sér aldrei hafa verið
í nöp við gyðinga
I endurminningum sínum, sem
eru yfir 1.100 blaðsíður að lengd,
segir Eichmann að sér hafi aldrei
verið í nöp við gyðinga og viðurkenn-
ir að helförin sé mesti glæpur í sögu
mannkyns. Hann fullyrðir að hann
hafi ekki getað óhlýðnast skipunum
og að hann hafi beðið um að verða
fluttur til í starfi en beiðninni verið
synjað.
Eichmann stýrði á árunum 1939-
1945 „gyðingaskrifstofu“ leynilögr-
eglu þriðja ríkisins (Gestapo). Skrif-
stofan annaðist skipulagningu, und-
irbúning og umsjón með
framkvæmd „lokalausnarinnar",
sem fól í sér fjöldamorð á gyðingum
Evrópu. Starf Eichmanns fólst bæði
í því að hafa umsjón með því að
þróaðar yrðu skilvirkar aðferðir til
að myrða fólkið og að skipuleggja
lestarflutninga á milljónum gyðinga
til útrýmingarbúða í Áustur-Evrópu.
Að lokinni styrjöldinni tókst
Eichmann að flýja til Argentínu þar
sem hann bjó undir fölsku nafni allt
þar til ísraelskum leyniþjónustum-
önnum tókst að hafa hendur í hári
hans og flytja hann með leynd til
Israels árið 1960. Þar fóru fram um-
fangsmikil réttarhöld yfir Eichmann
og var hann dæmdur til dauða og
tekinn af lífi tveimur árum síðar.