Morgunblaðið - 15.04.2000, Síða 44

44 LAUGARDAGUR 15. APRÍL 2000
VIKULOK
MORGUNBLAÐIÐ
Nýtt land
sunnan Heklu
Séð niður eftir hiíðum Heklu yfir upplyfta hólinn, suðvesturálmu nýja
hraunsins allt til Trippafjalla lengst til vinstri.
Hekla og nýja hraunið sunnan hennar, útsýni frá Vatnafjöllum. Lengst
til vinstri á myndinni bera gufur við himin frá gígnum sem heimsóttur
var í ferðinnni.
svo sýnist sem hann hafi ekki verið
virkur nú í gosinu 2000 heldur nýr
gígur skammt sunnan hans. Hlíðin
er mjög laus í sér og erfið yfirferðar.
Stundum tvö skref upp og svo þrjú
niður. Brattinn óx þegar nær dró
gígnum og að sama skapi varð út-
sýnið yfir nýju hraunin sífellt betra
og gott var að átta sig á hvar helstu
hraunstraumarnir höfðu runnið,
hvar helst væri von á hellum. Gufu-
sprengingar voru í gígnum öðru
hvoru og gufumekkimir mismiklir.
Svo mikil var gufan þegar við nálg-
uðumst gíginn að menn sáu ekki
hver til annars þótt innan við metri
væri á milli. Svo rofaði skyndilega til
í nokkrar sekúndur og þá var hægt
að halda áfram.
Gígurinn
Gígveggurinn að sunnanverðu er
mun lægri en á aðra vegu enda hef-
ur hraunið runnið þá leiðina niður
fjallið. Mun minni gufa og að sama
skapi betra útsýni var þarna af
sunnanverðum gígbarminum. Við
blasti gígurinn sjálfur, ógnvekjandi
stór og heitur og einhvern veginn
eins ævintýralegur og einn staður
getur orðið. Stórkarlalegur, hrika-
legur, fagur, ógnvekjandi og heill-
andi allt í senn. Marglitar gufur,
sprengingar og reyndar umhverfið
allt gerði þennan stað án efa að ein-
um þeim áhugaverðasta á íslandi
umræddan sunnudag og raunar
mun svo líklega verða næstu vikur
og mánuði. Kuldann þarf ekki að
óttast. Hægt er að setjast niður og
finna ylinn frá jörðinni en þarna á
gígbarminum hitnar mönnum vel
eftir stutta setu.
Ekki þótti okkur hellamönnum
líklegt að margir hefðu barið gíginn
augum á undan okkur og þar sem
um nýtt land er að ræða komu land-
könnuðirnir upp í okkur. Ekki höfð-
um við þó lengi dvalist hjá gígnum
þegar ferðlang bar þar að til að líta
dýrðina augum. Var fararskjóti
hans langt undan og hann búinn
lengi að ganga. Eins var með hann
og okkur hellamennina níu að vel
þótti okkur gangan launuð þegar lit-
ið var til gígsins. Hvarf göngumað-
urinn sjónum okkar en handbolti,
markmaður og ÍR komu einhvem
veginn upp í hugann þegar hann
gekk ákveðnum skrefum út í gufu-
mekkina sem umkringdu okkur.
Niður á ný
Eftir að hafa lofað sjálfum okkur
því að sækja gíginn heim á ný nú í
sumar, síga þangað niður og kanna
hans innstu fylgsni, var haldið niður
stórfenglega hraunrásina til suð-
vesturs. Greinilegt er að hraun hef-
ur ekki runnið á yfirborði frá gígn-
HEKLA hefur lengi átt sérstakan
heiðurssess hjá Ferðafélagi íslands
sem hefur skipulagt ferðir þangað
árlega frá því fé-
lagið var stofnað
fyrir hart nær
sjötíu og fimm ár-
um. Þá var Hekla
viðfangsefni Guð-
mundar Kjart-
anssonar jarðfræðings í Arbók
Ferðafélags íslands 1945. Fræði
þeirrar bókar fengu þó ekki að
standa óhögguð lengi. Laugardags-
morguninn 29. mars 1947, innan við
tveim ámm frá útgáfu Árbókar Guð-
mundar Kjartanssonar, logaði fjallið
enda á milli og hafði áður en gosinu
lauk tekið miklum breytingum. Gos-
ið stóð á annað ár en lognaðist út af í
apríl 1948.
Aðfaranótt 17. janúar 1991 réðust
vígvélar og mannsöfnuður undir
merkjum Sameinuðu þjóðanna á Ir-
ak og drápu þar mann og annan.
þegar leið að kvöldi þess dags hér
uppi á íslandi hófst eldgos í Heklu
og olli ekki manntjóni. Síðar um
kvöldið þennan sama dag andaðist
Ólafur fimmti Noregskonungur.
Af líkindum má ráða að bækur um
eldfjöll endist betur séu þær ritaðar
skömmu eftir eldsumbrot heldur en
skömmu fyrir eins og raunin varð
með Árbók Ferðafélags íslands
1945. Á fimmtíu ára afmæli þeirrar
bókar, árið 1995, var viðfangsefnið
enn Hekla og höfundurinn Árni
Hjartarson jarðfræðingur.
Þúsaldargos
Þegar kvöldið var rétt tekið við af
deginum þann tuttugasta og sjötta
febrúar síðastliðinn bárust fréttir af
eldsumbrotum í Heklu og það
nokkru áður en eldgosið sjálft hófst.
Veður, færð og skyggni voru með
versta móti flesta gosdagana. Frétt-
ir af gosinu drukknuðu í fréttum af
fólki sem komst ekki leiðar sinnar
og öðrum ámóta hversdagslegum
hlutum. Áttunda mars var gosinu
lokið en eftir standa gígar og hraun
-undraveröld, nýtt land, ævintýra-
heimur sem á vart sinn líka.
Þótt gosið stæði aðeins í ellefu
daga og mesti mátturinn væri úr því
eftir fyrsta sólarhringinn er hraunið
um 18 ferkílómetrar og um 0,1 rúm-
kílómetri. Það er því hundrað og
tuttugu sinnum minna en Skaftár-
eldahraunið og um tvö hundruð og
tuttugu sinnum minna en Þjórsár-
hraun sé miðað við rúmtak. Ef
hraunflöturinn er aftur á móti mið-
aður við tún bænda er ekki um svo
lítið flæmi að ræða. í mínu ungdæmi
voru það einungis gildustu bændur
sem náðu að slá 100 hektara tún.
Átján ferkílómetra hraun er aftur á
móti 1800 hektarar eða á við tún tíu
stórbænda eða nærri hundrað kot-
bænda. Þegar ofan á bætist að nýja
hraunið í Heklu er mjög torfært og
illt yfirferðar hvurnig sem á það er
litið má sjá að vikur og mánuði tekur
að skoða þessa nýju veröld að ein-
hverju marki.
Sunnudagur 2. apríl 2000
Stigið úr rekkju er morgunn tók
við af nótt og nauðsynlegustu morg-
unverkum sinnt. Stundarfjórðungi
síðar kominn á ferðina með stefnu á
Heklu. Hafin var ferð níu einstak-
linga á þrem bifreiðum undir merkj-
um Hellarannsóknafélags íslands.
Ekið var sem leið lá með viðkomu í
Þorlákshöfn upp að Keldum á Rang-
árvöllum. Þar tók við Fjallabaksleið
syðri norðan Eystri-Rangár. Áð var
Leiðangursmenn á barmi nýja gígsins umvafðir hlýju. Ferðalangurinn
einmana lengst til vinstri.
á Hraunhálsi suðvestan Hafrafells
og breitt úr landabréfum. Snjóleysi
hamlaði for til norðurs að Lamba-
felli og Heklu. Við Gráfell var
staldrað á ný en snjór norður í Kötl-
um og Austurhrauni virtist ekki
nægur og því haldið áfram um
Langvíuhraun austan Vatnafjalla.
Snjórinn óx eftir því sem ofar dró
og að því kom að vart sást á dökkan
díl og færið gott. Mjóaskarð sem
nær upp í um 750 metra hæð yfir sjó
freistaði ekki að þessu sinni og því
var haldið norður yfir Breiðaskarð.
Er því sleppti blasti Hekla við í öllu
sínu veldi og nýju hraunin skáru sig
úr, dökk í þessari annars hvítu ver-
öld. Ekið var vestur að kanti nýja
hraunsins og á vit ævintýranna.
Nýja hraunið
Gufur og hiti tóku strax á móti
okkur í svo mjög úfnu hrauninu að
það getur vart talist fært yfirferðar
nokkurri skepnu eða farartæki.
Fróðlegt gæti þó verið að sjá
stærstu skriðdreka Persaflóastríðs-
ins reyna sig við það. Gufa og út-
fellingar eru áberandi og á nokkrum
stöðum er mikill hiti. Þar var hægt
að taka upp hraunstein og þegar
snjór var settur á þá hliðina sem áð-
ur sneri niður sauð vatnið. Útfelling-
um var safnað og spáð í hraun-
rennsli, líklegar aðfærsluæðar og
hella. Skyldu helstu uppstreymis-
staðir gufunnar benda á hella undir
eða í það minnsta á aðfærsluæðar?
Töldu leiðangursmenn mest
spennandi að halda að Heklu upp á
milli meginhraunanna tveggja. Var
því ákveðið að halda niður með
hraunkantinum að Lambafelli og
freista þess að komast þar milli
hrauns og hlíðar. Nýja hraunið
teygir anga sína beggja vegna
Lambafells þótt nokkru muni að það
hafi orðið eyja í eldhafinu. Það hefur
hins vegar þrýst sér svo þétt upp að
hlíð Vatnafjalla að komið er í veru-
legan hliðarhalla eigi að krækja þar
fyrir hraunið. Var ökutækjunum því
beitt upp hlíðar Vatnafjalla þar sem
afburða útsýni fékkst af efstu tind-
um enda komið upp í nær 1100
metra hæð yfir sjó. Haldið var niður
vesturhlíðar fjallsins og komið niður
á sléttlendið á ný við Lambafell, um-
kringt nýju hrauni á þrjá vegu. það-
an var haldið norður að rótum
Heklu, milli nýju hraunbreiðanna
tveggja. Uppi við hraunkant vestur-
hraunsins, undir hinum illræmda
Axlargíg, tóku gönguskórnir við af
belgvíðum hjólbörðum.
Fjallgangan
Stefnan var tekin upp að gígnum
sem var lengst virkur í gosinu. I
fréttum oft nefndur Axlargígur en
Hvaða leið sem þið veljið að og á Heklu
leynast þar ævintýri og undur við hvurt
fótmál, skrifar Björn Hróarsson.
Nýja hraunið, hóllinn sérkennilegi, nýju
gígarnir og svo auðvitað þeir gömlu.
Nýja hraunið í návígi. Til hægri sést upplyfti hólinn.