Morgunblaðið - 15.04.2000, Qupperneq 59

MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
LAUGARDAGUR 15. APRÍL 2000 59
greiða þessum flokkum, hafi rýmað á
leiðinni, eða aldrei komið í kassa
þeirra. Jón hittir þama naglann á
höfuðið, en fékk bágt fyrir hjá Þór
Whitehead, sagnfræðingi.
Líklegt er, að skiptar skoðanir séu
meðal sósíalista um hvort réttlætan-
legt sé að taka við erlendu fé til þess
að styrkja baráttuna gegn auðvalds-
öflunum. Ég hef alltaf verið and-
snúinn slíku. Þótt barátta alþýðunnar
gegn ofurvaldi hins alþjóðlega auð-
valds sé alþjóðleg, er ekld þar með
sagt, að rétt sé að þiggja fé að utan til
hennar. Það er sterkara, að standa á
eigin fótum og láta andstæðingana
eina um að nota illa fengið fé til þess
að kosta stjómmálabaráttuna.
Á fundi hjá Máli og menningu í
Súfistanum í nóvember sl. um bók
Jóns, Kæru félagar, skýrði ég frá því,
að ég hefði verið gjaldkeri Kommún-
istaflokksins árið 1937 og síðan Sós-
íahstaflokksins til 1957, er ég tók við
Borgarfelli. Ég lýsti því yfir, að í
minn kassa kom aldrei neinn fjár-
stuðningur frá erlendum flokkum né
þjóðum. Jón segir, að Kommúnista-
flokkurinn hér hafi fengið fjárstuðn-
ing frá Sovétríkjunum vegna kosn-
inganna 1931 og 1937 (bls. 47,97). Ég
get ekkert sagt um slíkan fjárstuðn-
ing árið 1931 því þá var ég aðeins 14
ára, en 1937 stjómaði ég kosninga-
skrifstofu flokksins og var um leið
gjaldkeri. Erlendur í Unuhúsi var
mér innan handar og ráðgjafi um
skipulag, spjaldskrá og bókhald. Er-
lendur brýndi sérstaklega fyrir mér
að halda sjóðsbók, þar sem allar
tekjur og útgjöld væm færð með
fylgiskjölum um hvert atriði. Ég get
fullyrt, að enginn tekjuhður í þessari
sjóðsbók var fjárstuðningur frá Sov-
étríkjunum, né gat slíkur stuðningur
verið falinn undir neinum tekjulið.
Ég man enn í dag, að eitt stærsta
framlagið kom frá manni, sem ég
kannaðist við í sjón, en var ekki í
flokknum. Hann gaf tíu krónur í
kosningasjóðinn og þótti okkur mikið
til um. Við græddum verulega fjár-
upphæð á þessum kosningum, sem
og öllum kosningum öðrum, sem ég
tók þátt í að skipuleggja innan flokks
sem utan. Það þótti með ólíkindum,
að okkur tókst fyrirhafnarlítið í kosn-
ingunum 1937 að fylla Gamla Bíó,
sem tók 608 manns í sæti, og taka þó
50 aura í aðgangseyri og safna auk
þess fimmhundrað krónum á fundin-
um. Allir aðgöngumiðamir seldust
upp tveimur dögum fyrir fundinn.
Um milljónimar, sem heimilað var að
greiða hingað samkvæmt Moskvu-
skjölunum á áranum 1956-1966, veit
ég ekki en tel líklegast að það fé hafi
aldrei verið sent eða lent í vösum
rússneskra gróðapunga. Ég tel úti-
lokað, að þeir sem tóku við gjaldkera-
störfunum af mér, hafi tekið við þess-
um peningum og trúi þeim, er þeir
segja, að þeir hafi aldrei orðið varir
við þessa peninga.
Eftir Súfistafundinn átti ég stutt
tal við Jón Ólafsson og benti honum
á, að óheppilegt hafi verið, að hann
skyldi ekki hafa haft samband við
mig áður en hann skrifaði bókina.
Hann sagðist reyndar hafa reynt að
hafa samband við mig þrisvar eða
fjóram sinnum, en ekki tekist og er
það mjög miður. Jón bætti því við að
þótt hann væri búinn að skrifa þessa
bók væri ekki öll nótt úti og skildist
mér að leiðréttingar væra mögulegar
þótt síðar yrði. Eg tjáði Jóni, að ég
hefði alla tíð verið andvígur öllum
fjárstuðningi til íslenskra flokka er-
lendis frá. I það eina skifti, sem ég
hafði aðstöðu til að hitta frammá-
menn í austantjaldslöndum í verslun-
arerindum þar, spurði ég beinh'nis
hvort þessi lönd gætu stutt Sósíal-
istaflokkinn með fjárframlögum.
Svar þeirra var stutt og laggott: Þeir
hefðu enga möguleika til þess að
styrkja flokka erlendis, þeir hefðu
meira en nóg með að byggja upp eftir
ógnir styrjaldarinnar, lönd þeirra
væru í kalda koli og þyrftu á öllu sínu
að halda. Þeir menn, sem ég ræddi
við, höfðu aldrei heyrt getið um slík-
an stuðning við sósíalista á íslandi.
Það eina sem þeir hefðu gert væri að
bjóða fáeinum einstaklingum til
stuttra dvala í sumarleyfum.
Gullkistan var íslensk alþýða
Sannleikurinn er sá, að íslensk al-
þýða, listamenn og fjölmargir
menntamenn hafa kostað baráttuna
gegn auðvaldinu hér, eins og sá mæti
maður, Magnús Kjartansson rit-
stjóri, færði rök að í fjölmörgum
greinum sínum. Það er móðgun við
minningu þúsunda íslenskra alþýðu-
manna, leikra sem lærðra, að halda
því fram, að þeir peningar, sem þeir
létu af hendi til flokka íslenskrar al-
þýðu, hafi komið frá Sovétríkjunum.
Gegnum tíðina stóðu flokkar ís-
lenskrar alþýðu fyrir sífelldum fjár-
söfnunum af ýmsu tagi, happdrætt-
um, uppboðum og sölu á listaverkum,
sem listamenn gáfu, og beinum fjár-
söfnunum vegna sérstakra verkefna,
svo sem kaupa á húsi við Tjamargötu
og byggingar Þjóðviljahússins við
Síðumúla.
Öll laun fyrir störf þeirra, sem tóku
sæti í nefndum á vegum ríkis og bæj-
ar gengu til flokksins, einnig laun fyr-
ir setu í bæjarstjómum. Mikill ágóði
varð af hverskonar útgáfustarfsemi,
gerð Jóns Sigurðssonar-barmmerkja
og veggskjalda og gróði af veitinga-
staðnum Miðgarði undir stjóm
kjamakonunnar Guðrúnar Hjartar-
dóttur. Einnig varð gróði á öllum
kosningum til alþingis og bæja. Síð-
ast en ekld síst var Sigfúsarsjóður
sterkur bakhjarl. Ekki dugði þetta til
að greiða tapið af Þjóðviljanum og
varð að leita til bankanna um stórlán
alla tíð. Bankamir tóku þessum lána-
beiðnum af skálningi og leitt til þess
að vita, að til gjaldþrots skyldi koma,
en allt var gert til að bæta bönkunum
tapið. Ennfremur var leitað til fjölda
flokksmanna og fylgjenda auk manna
úr öðram flokkum um að skrifa upp á
víxla, mismunandi stóra. Þessir víxl-
ar vora síðan seldir í bönkum og
framlengdir ótal sinnum. Ekki má
gleyma langlundargeði starfsfólks
Þjóðviljans, sem bæði var illa launað
og varð oft að bíða lengi eftir greiðsl-
um. Allt kostaði þetta ótrúlega vinnu
fyrir starfsmenn flokks og blaðs. Of
langt yrði að telja upp allt þetta fólk.
Af öllu framansögðu má vera ljóst,
að fjárstuðningur erlendra flokka við
Kommúnistaflokkinn og Sósíalista-
flokkinn hér hefir aldrei komið í
kassa þessara flokka, þrátt fyrir að
vafasöm gögn frá Sovétríkjunum gefi
það til kynna. Þá er fráleitt að slíkur
stuðningur hafi komið gegnum Borg-
arfell.
Ekki geri ég ráð fyrir, að aðrir en
þeir, sem mig þekkja persónulega,
trúi því, sem ég hef hér skýrt frá um
þessi mál, en bendi þeim, sem ekki
trúa, á þá staðreynd, að enginn þeirra
manna, sem árum saman vora í for-
ystu þessara flokka, en gengu síðar
til liðs við aðra flokka, hafa haldið því
fram, að flokkamir hafi þegið Rússa-
gull. Má þar nefna Stefán Pétursson,
Þorsteinn Pétursson og Áka Jakobs-
son, sem var einn helsti forystumað-
ur flokkanna í áraraðir og lengst af í
fjármálaráði þeirra. Nærri má geta,
að enginn þeirra manna hefði legið á
vitneskju um Rússagull ef þeir hefðu
vitað um það.
Af núlifandi mönnum má nefna
Kjartan Ólafsson, sem var fram-
kvæmdastjóri Sósíalistaflokksins það
lengi, að hann hefði vissulega orðið
þess var ef Rússagull hefði streymt í
kassa flokksins. Enda skýrði Kjartan
frá því í fréttatíma Stöðvar 2, að hann
hefði aldrei orðið var við þessa pen-
inga. Mér þyldr þó leitt að sá góði
drengur Kjartan Ólafsson skuli, í við-
tali við Stöð 2, hafa látið að því liggja,
að peningar að austan gætu hafa
komið í kassann, þótt hann hafi ekki
vitað til þess. Ber hann þar fyrir sig
tímaritsgrein eftir sovéskan sendi-
herra hér, sem hefur eftir Einar 01-
geirssyni að hann (Einar) hafi orðið
að beita flokksmenn ákveðnum
blekkingum til að fela stuðning frá
Moskvu við ákveðin fyrirtæki flokks-
ins.
Þetta er langsótt og ótrúlegt, að
Einar hafi sagt nokkuð í þessa veru
við blessaðan sendiherrann. Þeir
voru nú ekki beysnir margir hverjir,
sem hér vora, flestir ómælandi á aðra
tungu en rússnesku. Kjartan veit líka
mæta vel eftir margra ára störf við
Þjóðviljann og hjá Sósíalistaflokkn-
um og í Qölda ijársafnana, að gullið í
kassa flokksins kom frá íslenskri al-
þýðu.
Höfundur erfv. forstjóri.
*
ISLENSKT MAL
Tungumál er ekki aðeins tæki til
þess að gera sig öðra fólki skiljan-
legan. Málið er líka tæki til þess að
búa til listaverk, ef menn hafa til
þess hæfileika og metnað, að gera
það vel. Vont er að láta sér á sama
standa um móðurmálið. Þvílíkt
kæraleysi endar á því að málið tek-
ur skemmdum og skakkaföllum og
deyr út. Mállaus þjóð án eigin bók-
mennta getur ekki verið sjálfstæð.
Það er um svona mikið að tefla.
Til eru þeir, sem segja: Allar
breytingar í máli, sem auðvelda
mönnum að gera sig skiljanlega,
era góðar. Þeir taka ekki mið af
hefð eða smekk sem oft verða
æðstir dómara, þegar metið er
hvort sé fallegt og rétt, eða rangt
ogljótt.
Ágætir menn hafa glímt við,
áratugum saman, að viðhalda því
sem gott var í íslensku, eða þá að
búa til viðhlítandi nýyrði. Ég tek
hér fáein dæmi af mörgum og að
slepptum höfuðskáldum: Sigurður
skólameistari, Vilmundur land-
læknir, Sigurður Nordal, Pálmi
Pálsson, Guðmundur Finnboga-
son, Ágúst Bjamason, Guðmund-
ur Bjömsson, Halldór Halldórs-
son, Baldur Jónsson, Kristján
Kristjánsson. Hjálmar Jónsson,
sem sig nefndi Eyftrðing, oft
kenndur við Bólu, kvað:
Islenskan er orða fijósöm móðir,
ekki þarf að sníkja, bræður góðir.
Auðvitað breytist málið. Við bú-
um til nýyrði og viðurkennum
tökuorð með vissum skilyrðum.
En þegar nóg er til af góðum og
hefðgrónum orðum og orðasam-
böndum um sama efni, þá er óþarft
að smíða eitthvað nýtt til að auð-
velda mönnum að tala og skilja,
með rislitlum, lágkúralegum
nýyrðum, en þó era menn sem óð-
ast að gera það.
★
Ég ætla að nefna sem sýningar-
dæmi sagnimar að funda og skiða.
Hvorag þeirra á sér hefð í málinu,
og smekkur minn hafnar þeim
báðum. Ég fletti upp í bókinni
Orðastaður (1994), og mér til mik-
illar ánægju fann ég hvoraga. Jón
Hilmar Jónsson hefur bæði kunn-
áttu og smekk. Ég fletti upp í
Orðsifjabók Ásgeirs Blöndals
Magnússonar. Hvorag sögnin er
þar. Ásgeir Blöndal hafði bæði til
að bera kunnáttu og smekk. Ég
fletti þessum kúrulegu sögnum
upp í Orðabók Menningarsjóðs.
Þær voru ekki þar. Árni Böðvars-
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1053. þáttur
son hafði til að bera kunnáttu og
smekk. Orðabók Háskólans hefur í
bókmálssafni sínu elstu dæmi frá
seinni hluta 20. aldar. Hvemig
skyldi okkur þóknast, ef teknar
væru upp sagnimar að *sleða, að
*hesta og að *skipa í staðinn fýrir
að aka, ríða og sigla? Ég spyr ekki
að ástæðulausu, því að nú er komin
á kreik, hjá háum og lágum,
flatneskjusögnin að *tjóna. Það er
hörmung að heyra: „Hann tjónaði
bílinn minn! = Hann skemmdi bíl-
inn minn. Það er eins og mönnum
hafi gleymst sagnir eins og
skemma og eyðileggja. Klesstur =
skemmdur, eyðilagður, er jafnvel
hóti betra en kúramyndin „tjónað-
ur“.
★
Að fara á skíðum styttir stund,
stúlku fríða spenna mund,
siglaumvíðihúnahund,
hesti ríða slétta gfund.
Þannig hljómar gömul vísa, og
þarna era engar lágkúra- eða
bjálfasagnir. Víðir er heiti fyrir
sjóinn, húna hundur er kenning
fyrfr skip, spenna mund er að
faðma. Höfundur segir frá hinu
skemmtilega: fara á skíðum, ekki
„*skíða“, ríða hesti, ekki *hesta.
Höfundur hefur smekk, og auðvit-
að gleymdi hann ekki að faðma
fríða mey.
I Degi var fimm dálka fyrirsögn
yfir mynd 14. mars: Frelsandi að
skíða. Þetta er ekki að smekk um-
sjónarmanns. Skyldi það nokkuð
hafa misskilist, þótt fyrirsögnin
hafði t.d. verið: Skemmtilegt á
skíðum, já eða bara bregða á leik
og segja: „Frjálst er í íjallasal"?
Skyldi nokkur skíðamaður segja:
Nú ætla ég að *sviga niður brekk-
una, þegar hann (í svigi) ætlar að
renna sér ofan brekkuna?
Fer í gegnum skóg á skíðum.
skörulegurhalureinn,
kvað Grímur Thomsen. Um-
sjónarmaður trúir því, að hann
hefði aldrei sætt sig við *að skíða.
Ég nefndi áðan Jón Hilmar Jóns-
son í heiðurs skyni. Hann segir
undir orðinu Fundur, sem leitt af
3. km. so., finna „efna til fundar,
boða fund, halda fund, sækja fund,
setja fund“. Hann forðast sögnina
að funda eins og heitan eldinn.
Umsjónarmaður bætir við orð-
um í skyldri merkingu: Finnast að
máli, hittast, ræðast við. Kúru-
sögnin að „funda“ er óþörf.
★
Stofnanamálið lætur ekki að sér
hæða. Pétur Halldórsson dag-
skrárgerðarmaður sendi mér ljós-
rit af lesmáli frá upplýsingaþjón-
ustu bænda. Það er svohljóðandi:
„í dag (11. mars) kl. 17.30 munu
landbúnaðarráðherra og fjármála-
ráðherra, ásamt samninganefnd
Bændasamtaka Islands og Lands-
samtaka sauðfjárbænda, undirrita
samning um framleiðslu sauð-
fjárafurða í Hliðarsal (Búnaðar-
þingsal) á 2. hæð Hótels Sögu.
Jafnframt verður undirrituð
sérstök viljayfirlýsing samnings-
aðila, Rannsóknastofnunar land-
búnaðarins og Landgræðslu ríkis-
ins vegna mats á landnýtingu
vegna gæðastýringarþáttar í
samningi um framleiðslu sauð-
fjárafurða."
Nafnorðahrönglið í seinni hluta
tilkynningarinnar minnti mál-
næman mann á kargaþýfi og líkist
því sem Englendingar kalla of-
ficialese, en það nefnum við stofn-
anamál. Þá er einnig óíslenskuleg
notkun sagnarinnar munu nær
upphafi. Islenskan hefur mörg
merldleg sérkenni. Eitt er það, að
nota nútíð í framtíðarmerkingu.
Venjulegur íslendingur með óbr-
englaða málkennd segir: Ég fer í
kvöld, ekki: Ég mun fara. Þá hefði
enskan tekið völdin.
★
Hlymrekur handan kvað:
Með haldlítið efni, í hlýrana,
svo heillandi, að presturinn fljT ’ana,
svoreistogsvofrökk
ogsvofallegadökk
gengur Fama um götur í Tirana.
★
Þess er getandi að umsjónar-
maður var í ham, þegar þessi þátt-
ur var skrifaður um miðjan mars.
Undanfarið hefur dunið á okkur
flóðbylgja orðglapa, eins og aur-
skriður í haustrigningum. Kann
því sitthvað vera ógætilega mælt.
Huggunin er sú, að allt gengur í
öldum eða fer í hring, segja skil-
ríkir menn. Það er hringbylgjuk-
enningin, sem lærðir menn þýddu
óðara á þýsku og nefndu Die Ring-
Wellen-Theori.
Auk þess benti góðviljaður mað-
ur mér á vonda villu í 1051. þætti.
Stefán Már var eitt bama Einars
Benediktssonar, en ekki Ólafur
Haukur sem var bróðir Einars, en
ekld sonur og hét auk þess Sveinar
að millinafni. Beðist er afsökunar á
þessum glöpum umsjónarmanns.
i

Sölusýning
á nýjum og gömlum handhnýttum, austurlenskum
gæðateppum á Grand Hótel, Sigtúni
Laugardag 15. apríl kl. 12-19,
sunnudag 16. apríl kl. 13-19.
Ný sending
10% staðgreiðslu-
afsláttur
^ólratep^
HÓTEL
REYKJAVIK
RAÐGREIÐSLUR