Morgunblaðið - 24.05.2000, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
MIÐVIKUDAGUR 24. MAÍ 2000 13
ig geysileg freisting fyrir stjórnmála-
menn að framkvæma hlutina með
þessum hætti vegna þess að þannig
mætti fela skuldbindingar hins opin-
bera. Það ætti við um hægri menn og
ekki síður miðjumenn á borð við
Verkamannaflokkinn á Bretlandi.
„Stjómmálamennimir geta haldið
áfram að opna skóla, barnaheimili og
elliheimili án þess að sýna þær skuld-
bindingar, sem þessu fylgja,“ sagði
hann. „Skuldh-nar skrifast á einkaað-
ila, en skuldbindingar hins opinbera
felast hins vegar fyrst og fremst í því
að sjá þessum fyrirtækjum fyrir
kúnnum, hvort sem það em skóla-
börn, sjúklingar, gamalmenni eða
fangar, og það mælist á allt annan
hátt í bókhaldinu. Þannig að þetta er
náttúrlega líka gróft bókhaldsbragð
og það er skoðunarvert hvort taka
eigi á þessu.“
Ogmundur sagði að einnig væri
ýmis vandi í því að fela einkaaðilum
velferðarþjónustu gagnvart þeim,
sem hennar eiga að njóta.
„Þarna á ekki að virkja markaðs-
lögmálin þannig að hægt sé að velja
milli stofnana, heldur er ætlunin
væntanlega að vera með einsleitt
kerfi,“ sagði hann. „Þá vaknar spurn-
ingin um eftirlitið. Hver á að hafa það
með höndum og hvemig á að beita
því. Menn segjast ætla að gera það
með reglum og reglugerðum og
gagnsæjum sammngum, sem síðan
verði fylgst með. Eg held að ákaflega
erfitt sé að koma eftirliti af þessu tagi
við. Ef þú afnemur innra eftirlit og
kraftinn, sem kemur frá starfsfólkinu
sjálfu, og færir það inn í eftilitsstofn-
anir og reglugerðir held ég að það
verði aldrei jafntraust og ella.“
Raunhæfur kostur miðað við
að rfldð fjármagni beint
Sigurgeir Örn Jónsson, deildar-
stjóri hjá Kaupþingi, sagði að Kaup-
þing væri sífellt að meta fyrir fyrir-
tæki hvort borgi sig að taka lán beint
eða fara þá leið að nota fjármögnun-
arleigu og byggðu niðurstöður ávallt
á samanburði á kjöram.
„Þegar gerður er samningur til
margra ára er núvirði fasteignar í lok
samningstíma mjög lágt,“ sagði
hann. „I grandvallaratriðum er þetta
því mjög raunhæfur kostur saman-
borið við að ríkið fjármagni hlutina
beint.“
Hann sagði að það væri rétt að
einkaaðilar fengju verri vaxtakjör en
ríkið, en ef maður gengi aðeins lengra
í þeirri röksemdafærslu mætti spyrja
sig hvort íslenska ríkið, sem hefur
hag íslensks atvinnulífs að leiðarljósi,
ætti ekki að veita ríkisábyrgð fyiir öll
fyrirtækjalán til að lækka heildar-
vaxtakostnað.
„Við sjáum sti-ax að sú röksemda-
færsla gengur gegn markaðshugsun-
uninni,“ sagði Sigurgeir Öm. „Tök-
um til dæmis Japan þar sem menn
hafa gefið sér að ríkisábyrgð væri til
staðar þótt hún væri það ekki form-
lega. Þar hefur afleiðingin verið of-
fjárfesting, bæði of mikil og röng.
Þannig að aðeins hærri vaxtakostn-
aður einkaaðila er ásættanlegur svo
lengi sem hann nái fram hagræðingu
á öðrum sviðum verkefnisins."
Hann sagði að þegar verið væri að
vega og meta hvaða leið ætti að fara
við framkvæmdir væri málið einfalt.
„Aðalatriðið er mat á arðsemi og
það er í sumum tilfellum mjög einfalt
að meta hana,“ sagði hann. „Ef það er
arðsamara að fara einkaframkvæmd-
arleiðina á að velja hana. En vissu-
lega koma ýmis mál inn í þetta, til
dæmis þjónustan, sem veita á, og
sveigjanleiki. Menn era hræddir við
að einkaaðilar reyni einfaldlega að
veita eins lélega þjónustu og kostur
er. Inn í þá umræðu vantar hins veg-
ar að það geta fyrirtæki ekki gert
nema að hafa skammtímasjónarmið
að leiðarljósi. Þau fyrirtæki, sem
munu ná árangri í þessu, era þau,
sem horfa til langs tíma og era þekkt
fyrir það að uppfylla samninga sína
og gott betur. Fyrirtæki, sem stend-
ur sig illa fær ekki fleiri verkefni. Eg
held því að markaðurinn muni leiða
menn inn á rétta braut í þessu.“
Hann sagði að þekkt væri að skil-
virkni yrði meiri hjá einkaaðilum. Þar
væri ýtt undir nýjar hugmyndir og
markmiðið að draga úr kostnaði án
þess að skerða þjónustu.
„Hvatar innan ríkiskerfisins eru
öðravísi en innan einkageirans,"
sagði Sigurgeir Örn. „En mestu
skiptir fyrir ríkið er að ramminn sé
það vel skilgreindur að verið sé að
tala um sömu þjónustu. En ef það er
gert má leiða að því líkum að einka-
aðilar geti í flestum tilfellum stundað
reksturinn með hagkvæmari hætti en
ríkið og þar af leiðandi boðið lægra
verð, en ríkið gerir ráð fyrir.“
Að sögn Sigurgeirs Arnar er hægt
að nota þá aðferð að taka á leigu í stað
þess að fjármagna framkvæmd með
láni að einhverju leyti til að hagræða
bókhaldinu, en það dygði skammt
þegar heildarreksturinn væri skoð-
aður.
„Það má ekki gleyma því að ríki og
sveitarfélög hafa margvíslegar skuld-
bindingar í eigin rekstri án þess að
þær séu færðar í bókhald,“ sagði
hann. „Bara það að halda úti skóla og
læknisþjónustu era langtímaskuld-
bindingar, en þær era ekki í bók-
haldi.“
Má ekki vera dýrara fyrir borg-
ina en gerði hún hlutina sjálf
Anna Skúladóttir, fjármálastjóri
Reykjavíkurborgar, sagði að skilyrði
fyrir einkaframkvæmd hlyti að vera
að hún væri hagkvæmari en opinber
framkvæmd.
„Til þess að þetta sé hagkvæmt
fyrir sveitarfélagið verða menn ein-
hvers staðar að vera með hagkvæmar
einingar í einkarekstrinum," sagði
hún. „Sveitarfélag eins og Reykjavík-
urborg hefur allt annan lántöku-
kostnað en verktaki á markaði, ef að-
eins er horft á það, þannig að þeir
hljóta að þurfa að vera með hag-
kvæmnina í rekstrinum einhvers
staðar annars staðar. Avinningurinn
verður að vera annars staðar fyrir
einkaaðilann til þess að það sé hag-
kvæmt fyrir sveitarfélagið að fara út í
þetta.“
Anna sagði að það væri erfitt að
segja til um hvað vaxtamunurinn
væri mikill, en hann væri veralegur.
Reykjavíkurborg nyti mjög svipaðra
lánakjara og ríkið, en verktakar væra
í áhættuumhverfi. Vissulega gæti það
haft áhrif á lánakjör verktaka að
hann ætti í vændum tryggar endur-
greiðslur frá aðila á borð við Reykja-
víkurborg, en það kæmi tæplega í
sama stað niður og stæði borgin sjálf
að verki.
„Þetta era náttúrlega tryggar end-
m-greiðslur, en þá mega endur-
greiðslumar frá Reykjavíkurborg til
verktakans ekki vera svo miklar að
það sé orðið dýrara fyrir borgina að
ráðast í framkvæmdina með þeim
hætti en að gera hlutina sjálf,“ sagði
hún. „Einhvers staðar verða menn að .
fá sinn ávinning og ég held að eftir
því sem verkefnið er stærra og verk-
takinn hafi meira frelsi séu meiri lík-
ur á að þetta sé áhugavert því að þá
getur hann tekið á fleiri þáttum til
hagræðingar."
Anna sagði að það gæti einnig ver-
ið kostur fyrir sveitarfélög að byggja
húsnæðið og gera samning um rekst-
urinn.
„Sveitarfélög á Norðurlöndunum
hafa fremur verið að gera slíkt. Þau
byggja sjálf og hafa á því félagaform
og bjóða síðan út reksturinn. Þeirra
reynsla er að með því að skilgrema
nákvæmlega magn og gæði þeirrar
þjónustu sem sveitarfélagið ætlar að
kaupa náist veraleg hagræðing.
Kostnaður vegna einstakra rekstr-
areininga verður að öllu jöfnu betur
skilgreindur í slíku umhverfi. Þeir
segja að ef einkaaðili getur sinnt um-
ræddri þjónustu jafnvel eða betur en
sveitarfélagið þá skuli bjóða rekstur-
inn út. Þetta tel ég mjög spennandi
og held að hægt sé að ná fram vera-
legri hagræðingu með því að stíga
slík skref,“ sagði hún.
Hún kvaðst telja að það þyrfti hins
vegar að skoða það vandlega áður
hvort fara eigi með framkvæmd á
borð við íþróttahús til einkaaðila og
ljóst sé að íþróttahúsið í Reykjanes-
bæ hafi verið dýrt.
„En ég er ekki að segja að ekki eigi
að skoða þetta vel,“ sagði hún.
„Reykjavíkurborg er að gera það og
við viljum láta reyna á það hvort
þetta sé áhugavert í einhveijum til-
vikum.“
Hún sagði að tekin yrði ákvörðun
með íþróttahús síðar á þessu ári. Sú
framkvæmd hefur farið í útboð og
hafa þátttakendur verið valdir og
sagði Anna að enn væri horft til þess
að þetta yrði einkaframkvæmd.
„Við erum því enn að gera okkur
vonir um að út úr því komi hagkvæm
niðurstaða," sagði hún. „En við eram
með hugmyndir um það hvað við vilj-
um greiða að hámarki til þess að vera
jafnsett."
Anna sagði að leið verktakans til
ávinnings hlyti að byggjast á því að
nýta mætti húsnæðið með fjölbreytt-
um hætti. Þar gæti þá verið um að
ræða rekstur, sem sveitarfélag
myndi ekki fara að vafstra í, til dæmis
rekstur apóteks í heilsugæslustöð,
eða skrifstofur í íþróttahúsi.
„Það má gefa sér að það sé ná-
kvæmlega skilgreint hvað hinn opin-
beri aðili vilji fá, en einnig sé rými til
að gera fleira þannig að þegar upp er
staðið hafi báðir ávinning af fram-
kvæmdinni," sagði hún. „Ef við-
skiptasamningur á að vera góður
hlýtur hann að vera hagkvæmur fyrir
báða.“
Ekki má eingöngu dæma út frá
hagstæðustu vaxtakjörum
Þórður Friðjónsson þjóðhagstofu-
stjóri sagði að ljóst væri að hið opin-
bera fengi betri lánskjör en einkaaðil-
ar og sá munur gæti verið mikill.
„Ef um væri að ræða öfluga einka-
aðila með samninga til langs tíma um
föst verkefni verður vaxtamunurinn
hins vegar minni,“ sagði hann. „Það
er mjög mikilvægt í þessu sambandi
að geta þess að ekki má eingöngu
dæma þetta út frá því hver fær hag-
stæðustu vaxtakjörin. Við getum tek-
ið dæmi, sem flestir era sammála um,
og það er að hið opinbera eigi ekki að
vera í hefðbundnum bankaviðskipt-
um. Þó er alveg Ijóst að viðskipta-
bankar með rfldsábyrgð að baki nái
betri lánskjöram á erlendum mörk-
uðum en einkabankar. Það er hins
vegar skoðun langflestra að skyn-
samlegt sé að einkaaðili reki slíka
starfsemi fremur en rfldð. Þess vegna
finnst mér að ekki megi leggja of
mikla áherslu á vaxtamun hjá opin-
beram aðilum og einkaaðilum í þessu
efni.“
Þórður sagði að grandvallaratriði
væri hvað hentaði skattborguram og
það væri að viðkomandi rekstur væri
með sem hagkvæmustum hætti.
„I flestum tilvikum er einfaldlega
hægt að færa sterk rök fyrir því að
einkafyrirtæki nái meiri árangri á því
sviði,“ sagði hann. „Vandamálið er
auðvitað þar sem um einokun er að
ræða og hagfræðinga greinir helst á
um það. Þar er auðvitað erfitt að
finna samanburð, en tiltölulega auð-
velt í venjulegu viðskiptaumhverfi
þar sem menn era flestir sammála
um að einkaaðilar reki fyrirtæki eða
taki að sér þjónustu þrátt fyrir vaxta-
mun.“
Að sögn Þórðar hefur einkafram-
kvæmd ekki tíðkast það lengi hér að
komin sé endanleg niðurstaða um
hagkvæmni þess að fara einkafram-
kvæmdarleiðina.
„En það er ekki hægt að meta
þetta eingöngu á hagrænan kvarða,"
sagði hann. „Það era félagsleg og
pólitísk atriði, sem taka þarf tillit til,
en hins vegar finnst mér mikilvægt
að menn geri þessar tilraunir og beri
síðan saman hvernig tekst til við það,
sem við höfum hingað til byggt á.“
Þórður kvaðst telja að í þessu efni
yrði eftirlitsþátturinn eitt megin-
verkefnið og spurning hvernig því
yrði best við komið.
„Það er einfaldlega svo að þegar
einkaframkvæmd eða einstaklings-
framtaki er beitt á sviðum þar sem er
einokun er eftirlitshlutverk hins op-
inbera einfaldlega meginmál," sagði
hann. „Eftirlitshlutverkið og hvemig
því er sinnt ræður í raun alveg um
niðurstöðuna af því hvemig gengur.
Það er einmitt á þessu sviði, sem
vandi er að finna réttu lausnimar við
eftirlitið. Markaðurinn sér um það í
flestum tilfellum þar sem ríkir sam-
keppni, en á þessu sviði gegnir allt
öðra máli.“
Leigusamningur við hið
opinbera þýðir betri kjör
Brynjólfur Helgason, fram-
kvæmdastjóri fyrirtækjasviðs hjá
Landsbankanum, sagði að ríkið fengi
hagstæð lán þar sem það væri í svo-
kölluðum 0-flokki samkvæmt CAD-
reglum um áhættufiokkun.
„Það þýðir að það þarf ekki að taka
frá neitt eigið fé í reikningum bank-
anna vegna lánveitinga til rfldsins og
hægt er að bjóða því bestu lánskjör,"
sagði hann. „Varðandi einkafyrirtæki
eram við með 9-flokka áhættuflokk-
unarkerfi þar sem AAA er best og C
lakast. Rfldð mundi lenda í AAA-
flokki, enda talið áhættuminnst og
nýtur bestu kjara. I öðrum gerðum
fyrirtækja metum við stjómendur,
markaðshorfur og aðra þætti.“
Hann sagði að munurinn á sveitar-
félögum og rfldnu væri sá að þegar
sveitarfélög fengju lán væri krafan
um eigið fé 20%, en fyrirtæki almennt
féllu í 100% flokk og væra lágmarks-
kvaðir um eigið fé 8%. Þetta kæmi
þannig út að þegar fyrirtæki fengi
lánaðar 100 milljónir þyrfti eigið fé
bankans á móti að vera átta milljónir,
en ef verið er að lána sveitarfélagi
sömu upphæð þyrfti eigið fé á móti að
vera 1,6 milljónir. Ef rfldð ætti í hlut
þyrfti ekkert að leggja á móti.
„En sveitarfélögin eru mjög mis-
munandi," sagði hann, „þannig að
gagnvart þeim gildir líka áhættu-
flokkun. 'Fjárhagsstaða þeirra getur
verið mjög mismunandi og lánskjara-
bilið milli þeirra breitt, þótt erfitt sé
að nefna ákveðna prósentu. Þetta er
alveg eins og með bestu og lökustu
fyrirtækin.“
Vextir ríkisins era miðaðir við
ávöxtunarkröíú rfldsskuldabréfa á
hveijum tíma. Hann sagði að til að
fyrirtæki, sem hefði gert langtíma-
leigusamning við ííkið, byðust lána-
kjör, sem nálguðust kjör rfldsins,
væri forgangsatriði að það væri
traust.