Morgunblaðið - 01.09.2000, Blaðsíða 49

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
FOSTUDAGUR-l. SEPTEMBER 2000 49
i
að hann væri vissulega metnaðar-
gjam í pólitík var hann samt alltaf
duglegri að berjast fyrir málstað en
fyrir sjálfum sér og setti hagsmuni
flokks eða hreyfingar ofar eigin
frama. Pessu drengskaparbragði,
sem svo var kallað, var þá mikið hrós-
að af þeim sem nutu góðs af því en
þegar kostur gafst á að launa honum
það sjö árum síðar var það gleymt.
Þá voru komnir fram nýir menn og
óþolinmóðir sem tóku höndum sam-
an um að losa sig við hann af listan-
um; og af gamalli hollustu við flokk-
inn og til að vekja ekki upp deilur
kyngdi hann því og þáði heiðurssætið
sem eitt stóð honum til boða. Það
hefði aldrei hvarflað að Halldóri að
segja skilið við flokkinn af jafn pers-
ónulegum ástæðum og þessum, hvað
þá að efna til sérframboðs honum til
höfuðs, því að hann leit á stjómmála-
flokka fyrst og fremst sem baráttu-
tæki fyrir stefnum og hugsjónum en
ekki sem stökkpall fyiir einstaklinga
tif að komast til áhrifa og frama. Og
klækir og undirferli voru vinnubrögð
sem voru honum fjarlæg og hann
hefði aldrei beitt sjálfur.
Ritstörf held ég þó að hafi alfa tíð
skipt Halldór enn meira máli en
stjómmálabaráttan, þótt vitaskuld
fléttaðist þetta tvennt oftar en ekki
saman. Hann var sískrifandi alla tíð
og um skeið, 1946-52, starfaði hann
sem blaðamaður við Tímann yfir vet-
urinn en var heima á Kirkjubóli á
sumrin. En hann skrifaði mikið í blöð
bæði fyrir og eftir og var raunar
tímabundið fastamaður á Tímanum
nokkmm sinnum eftir 1952. Skrif
hans vöktu oft mikla athygli og iðu-
lega deilur. Þau vom hvöss og
beinskeytt, hann sagði umbúðalaust
og tæpitungulaust það sem honum
bjó i brjósti hverju sinni og hirti ekki
alltaf um þó að undan því kynni að
svíða. Margar blaðagreinar hans
fjölluðu um baráttumál hans, stjóm-
mál og bindindismál, en hann skrifaði
einnig fjölmarga ritdóma, afmælis-
greinar og minningargreinar. Hann
lagði sig talsvert eftir fróðleik um
liðna tíma, einkum þann sem snerti
Vestfirði, og hann gerði sér far um að
leiðrétta missagnir sem hann taldi
sig finna í ritum um söguleg efni.
Hann var allra manna best að sér um
íslenska stjómmálasögu allt frá alda-
mótum og minni hans var mjög
traust til hins síðasta. Einnig vom
honum andleg mál hugleikin og hann
skrifaði talsvert um trúarviðhorf og
lífsskoðanir, einkum á síðara skeiði
ævinnar. Lítið úrval af þessum grein-
um var birt í bókinni I dvalarheimi
sem kom út í tengslum við áttræðis-
afmæli hans 2. október 1990.
En Halldór var ekki aðeins rithöf-
undur í óbundnu máli. Hann orti
einnig ljóð við ýmis tækifæri og var
létt um að setja saman vísur. Um
langt skeið á blaðamannsáram sínum
tíðkuðu ýmsir að kalla hann sálma-
skáld og var það að vísu ekki gert
honum til upphefðar. En hann tók
þessu uppnefni vel og sagði að Morg-
unblaðið sérstaklega hefði fullan rétt
til að sæma hann þessu heiti, þar sem
Lesbók þess blaðs hefði eitt sinn birt
eftir sig ljóð þar sem orðið sálmur
kom fyrir í fyrirsögn.
Sýnishorn af ljóðum sínum gaf
hann út á bók árið 1980 undir nafninu
Halldórskver.
Þegar ég hóf að skrifa þessi
minningarorð ætlaði ég mér að eyða
mestum tíma í að rifja upp minningar
af samskiptum mínum við Halldór
fyrr og síðar, einkum þó bernsku-
minningar. Ég var svo heppinn að
dveljast sumarlangt á Kirkjubóli ár-
um saman sem barn og fram á
unglingsár og tel að það hafi verið
mér mikið lán að fá að kynnast ömmu
minni og fóðursystkinum mínum þar
náið og líka þeim fornu búskapar-
háttum sem þá vora þar enn við lýði.
En rúmsins vegna verð ég að láta þá
nostalgíu bíða betri tíma.
Eins og segir hér að framan gekk
Halldór að eiga Rebekku Eiríksdótt-
ur frá Sandhaugum sumarið 1941.
Sambúð stóð í meira en hálfa öld og
var alla tíð mjög farsæl en Rebekka
andaðist á ársbyrjun 1995. Þeim varð
ekki bama auðið en tóku í fóstur og
ólu upp þrjú böm, Ósk Elínu Jóhann-
esdóttur, Sigríði Eyrúnu Guðjóns-
dóttur og Sævar Björn Guðjónsson
og gengu þeim í foreldra stað. Við
þessa upptalningu mætti raunar
bæta elstu dóttm- Óskar, Sigurlaugu
Sæmundsdóttur, en hún var meira og
minna hjá Halldóri og Rebekku í
bernsku og langt fram á unglingsár.
Húsakynni á Kirkjubóli vora lítil
og þröng þegar Halldór kom þangað
með Rebekku. Þar stóð toi-fbær sem
faðir hans hafði reist þegar hann
fluttist að Kh'kjubóli 1904 en
þrengslin hljóta oft að hafa verið erf-
ið fyrir unga konu úr öðram lands-
fjórðungi sem var vön öðra og betra.
Mér þykir sennilegt að þetta hafi
ráðið talsvert um það að Halldór
gerðist blaðamaður í Reykjavík
nokkra síðar og bjó þá þar meirihlua
ársins, þó að hann væri ævinlega
heima á sumrin. En 1950 var flutt inn
í nýtt og stórt íbúðarhús á Kirkjubóli
og í framhaldi af því fluttu þau hjón
aftur vestur og bjuggu þar árið um
kring. En 1973 létu þau af búskap á
Kirkjubóli og fluttust til Reykjavíkur
þar sem Halldór gerðist starfmaður
Alþingis, fyrst við útgáfu á nýju AI-
þingismannatali en síðan við önnur
störf.
Margir sem kynntust Halldóri á
þessum áram hafa sagt mér að þau
kynni hefðu breytt mikið skoðun
sinni á honum. Þeir hefðu fyrirfram
gert sér þá hugmynd um hann, af
sumum skrifum hans og viðbrögðum
andstæðinga hans við þeim, að hann
væri þöngsýnn og einstrengingsleg-
ur ofstækismaður.
En þeir hafi fljótt uppgötvað að sú
mynd væri fjarri öllum sanni. í raun-
inni væri hann hjartahlýr húmanisti,
víðsýnn og fjölmenntaður á mörgum
sviðum, þótt sú menntun hefði verið
sótt annað en í skóla. Og það sem
kæmi kannski mest á óvart, hann
væri allra manna skemmtilegastur
þegar svo bæri undir, hefði á hrað-
bergi ótal sögur og vísur fyrir utan
mikla þekkingu á bæði mönnum og
málefnum. Þetta er líka mín reynsla
af honum. Með honum er núna geng-
inn maður sem hafði sem eitt helsta
markmið með lífi sínu að stuðla að
betra mannlífi og þroskaðra mann-
fólki; það var mannbætandi að
þekkja hann og umgangast. Ég votta
börnum hans, barnabömum og öldr-
uðum systkinum mínar dýpstu
samúðarkveðjur.
Kristján Bersi Ólafsson.
Hanserágættaðeiga
atfylgi á hverri stund.
Óvinurillraveiga
ávaxtarvelsittpund.
Rökfimin reynslu slungin,
réttsýnin prýðir hal.
Mælskan er málsnilld þrungin
merkið erhefjaskal.
Þessi orð era úr fátæklegri afmæl-
iskveðju er ég færði Einingarfélag-
anum Halldóri Kristjánssyni ásamt
hugheilli þökk á 85 ára afmæli hans.
Þau orð leita nú á hugann.
Aldurhniginn öðlingur hefur kvatt
okkur hinztu kveðju, en eftir lifa ótal
mætar minningar um góðan dreng
og gegnan, baráttumann bindindis
og hollra lífshátta, skáld gott þar sem
alvaran og gamansemin áttu báðar
sinn góða hlut, vaskan hal á velli
þjóðmálanna en fyrst og síðast kær-
an vin margra eftirminnilegra
stunda.
Halldór Kristjánsson var afar fjöl-
hæfur maður, fróðleiksmaður mikill
svo af bar, fljúgandi greindur með
skarpan skilning og skýran málatil-
búnað. Hann var gott að eiga í fylk-
ing með sér, ævinlega tilbúinn til
allra góðra verka, málhagur og mál-
snjall, talaði enga tæpitungu ef svo
hæfði, en var allra manna mestur
mannasættir ef þess var þörf. Hann
kom víða við á sinni löngu ævi, var
bóndi góður og blaðamaður snjall,
skáld gott og frækinn frambjóðandi,
sagnamaður góður og ódeigur bar-
áttumaður háleitra hugsjóna. Kynni
mín af Halldóri era löng og góð og á
okkar margvíslegu samskipti bar
aldrei skugga. Raunar var það nú svo
að fyrstu eiginleg samskipti okkar
hófust á ritvelli blaða, þar sem þaul-
vönum ritgarpi þótti ástæða til að
segja ungum og óreyndum til um
meginatriði samvinnuhugsjónarinn-
ar, en gerði það á þann hátt að sá
ungi þóttist nokkuð ósár eftir. Svo
liðu árin og fyrst bar svo fundum
okkar saman á vettvangi Góðtempl-
arareglunnar þar sem báðir áttu
sanna samleið og fór harla vel á með
okkur og varð svo æ síðan, þróaðist
upp í varma vináttu og veitula sam-
vinnu.
Næst sátum við saman á Alþingi
öðra hvora og oft alllanga hríð þar
sem Halldór kom þangað inn sem
varaþingmaður Vestfirðinga og var
sem hann hefði ætíð setið þá sam-
komu, vel inni í öllum málum og lagði
þar skynsamlega orð í belg sem hans
var ein von og vísa. Við áttum í
mörgu góða samleið enda mála sann-
ast að vinstri sinnaðir framsóknar-
menn eins og Halldór var alla tíð,
hafa verið einlægir boðberar félags-
hyggju og samhjálpar. Halldór varð
svo um langa hríð starfsmaður Al-
þingis, vann fyrst að hinu ágæta Al-
þingismannatali en sinnti svo ýmsum
störfum sem öll vora af sömu trú-
mennskunni og samvizkuseminni
unnin.
Það var að vonum að við Halldór
tækjum oft tal saman og oftast bar þó
bindindismálin á góma en ljúft var
einnig að ræða við hann um bókara-
mennt og þjóðlegan fróðleik og raun-
ar hvaðeina, því hvarvetna var Hall-
dór heima og jafnan fór maður
fróðari af hans fundi. En á vettvangi
Góðtemplarareglunnar urðu sam-
skipti okkar Halldórs nánust og ein-
lægust og ég mat æ meira þennan
garp góðra hugsjóna, óþreytandi í
sókn og vöm, grípandi sitt stælta stíl-
vopn hvenær sem tilefni gafst til að
kveða niður drauga áfengisunnenda
og fláráðra „frelsis“boðenda hræsn-
innar og sannast sagna riðu slíkir
ekki feitum hesti frá þeim orðaskipt-
um. Hann var ómetanlegur félagi
sem ekki einvörðungu var harður í
hom að taka í krafti kunnra sanninda
heldur einnig hinn gamansamasti á
góðum stundum, enda sagði hann oft
að það væra að sjálfsögðu hin verstu
öfugmæli þegar því væri á lofti haldið
að templarar væra leiðinlegir. Hann
sjálfur var lýsandi dæmi um hið
gagnstæða og þegar með þurfti þá
var til hinnar geislandi góðu hag-
mælsku gripið og á gleðinnar strengi
óspart slegið. Andi hans var óbugað-
ur allt til hins síðasta og ekki ýkja
langt síðan hann færði okkur í stúk-
unni Einingunni tvö ljóð, annað
sannkallaða herhvöt, sem okkur þótti
sjálfsagt að syngja í lok hvers fundar
okkur til andlegrar heilsubótar.
Halldóri vora að sjálfsögðu falin
hin margvíslegu trúnaðarstörf á vett-
vangi okkar og í hverju einu sannaði
hann félagshæfni sína og forystu-
hæfileika um leið, allt það mikla og
gifturíka starf er að mildum verðleik-
um metið. Stúkan okkar Einingin var
honum einstaklega hugumkær og
mikið mátti vera að svo ekki mætti
hann á fund, enda setti hann svo
sannarlega mark sitt á fundi okkar
með málafylgju sinni og hollum heil-
ræðum. Nú verður sæti höfðingjans
okkar autt næsta vetur og að honum
mikill söknuður og sjónarsviptir.
Minningamergð sækir heim hugans
borg, minningarnar góðu um hann
Halldór og hana Rebekku hans sem
hina styrku og sterku félaga okkar,
minningamar um vermandi vinar-
hlýju þeirra, minningarnar um öll
ljóðin og vísurnar hans Halldórs,
hvort sem um var að ræða heillaósk
til reglufélaga á merkum tímamótum
þeirra eða gamanbragir í þingveizl-
um áður fyrr, minningamar um hin-
ar mörgu skörpu og skýra blaða-
greinar Halldórs og þannig utan
enda.
Fyrir allt þetta er færð hugarheil
og heit þökk í dag, fyrir hinar mörgu
glitrandi stundir gleði og alvöra sem
ljóma og lýsa fram á veginn og um
leið er því heitið að vinna hugsjón
bindindis allt það sem við mest
megnum. Það er sú hinzta kveðja
okkar til hans Halldórs sem hann
bezt hefði kunnað að meta. Við
Hanna þökkum hina farsælu fylgd
margra merlandi stunda og sendum
ástvinum hans einlægar samúðar-
kveðjur.
Megi hann hvíla í örmum þess al-
föður sem honum var hin dagljósa
vissa.
Blessuð sé minning míns kæra vin-
ar.
Helgi Seljan.
Það haustar og húmar að kveldi.
Halldór Kristjánsson frá Kirkjubóli
hefur lokið för. Tæpir níu áratugir
era að baki. Leiðin er í senn löng og
sumarstutt.
Langir vegir verða stuttir í fylgd
hugsjónamanna með heitt hjarta -
málsnjallra manna með vit, vilja og
íslenskt tungutak - manna sem láta
sig skipta samferðamanninn og sam-
félagið - manna sem era fullir fróð-
leiks, tilbúnir að miðla öðram -
manna sem hafa trausta og hlýja vin-
áttu í farteski sínu og láta sér annt
um vini og vandamenn - manna sem
skila verkum sem standa eins og
óbrotgjarnar vörður á ævivegi
þeirra. Það er þess vegna sem níu
áratuga leið Halldórs frá Kirkjubóli
er sumarstutt.
Lítil frænka sunnan úr Hafnarfirði
nýtur sumars og sólar á Kirkjubóli.
Hún er umvafin umhyggju og hollum
uppeldisáhrifum frá ömmu sinni og
foðursystkinum. Halldór frændi er
henni betri en enginn. Hann er félagi
hennar, vinur og leikbróðir. Hann fer
með vísur fyrir hana. Hann segir
henni sögur. Hann ræðir við hana um
lífið og tilverana, um menn og mál-
efni fyrr og nú. Hann er 23 áram
eldri en hún. En í útilegumannaleik,
fallinni spýtu og gorkúluslag hverfur
og gleymist þessi aldursmunur í gleði
og gáska liðandi stundar. Þessir dag-
ar skilja eftir góðar og ljúfar minn-
ingar.
Lítil stúlka er send til Halldórs
frænda upp í Kálfabana. Kálfabani er
í fjallinu fyrir ofan Kirkjuból og þar
er Halldór að störfum. Hún á að bera
honum þá fregn að skip sé komið að
landi á Flateyri. Þar á Halldór pant-
að far norður í land til heitkonu sinn-
ar. Nú er ekki til setunnar boðið.
Halldór tekur á rás ofan fjallið
með frænku sína á eftir sér. Það
breikkar sífellt bilið á milli þeirra.
Það er eins og Halldór hafi vængi.
Slíkt hlaup hefur ungmærin ekki áð-
ur séð og það situr fast í minni henn-
ar.
Túngirðingin veldur engri töf.
Halldór stekkur yfir hana og linnir
ekki á sprettinum. Hann nær skipinu
og siglir með ástina fyrir áttavita.
Ferðinni er heitið norður í
Þingeyjarsýslu, að Sandhaugum, þar
sem Rebekka konuefnið hans bíður.
Dagarnir líða, skip leggst að
bryggju á Flateyri. Halldór er aftur
kominn á feðraslóðir. Hann er ekki
einn á ferð, ekki aldeilis. Nú er hann
kvæntur maður. Bam hleypur inn í
Kirkjubólsbæinn og er mikið niðri
fyrir. „Halldór er kominn með konu,
kú og orgel. Hún er falleg og svört á
litinn. Hún heitir Svört og mjólkar
vel!“ Það er verið að tala um kúna,
ekki konuna.
Hafnfirska frænkan hans Halldórs
er orðin átta ára. Hún er hrædd og
feimin við þessa fasmiklu, myndar-
legu konu sem nú er orðin konan
hans Halldórs.
Frænkan er feimin, nærri því í fel-
um, þorir ekki að nálgast eða tala við
Rebekku. Halldór lætur þá málið til
sín taka. Hann tekur frænku sína í
fangið og lætur vel að henni. Hann er
hlýr og traustvekjandi faðmurinn
hans Halldórs. Þar öðlast hún öryggi
og kjark. Og með það að veganesti
hefjast kynni hennar við Rebekku,
eiginkonu Halldórs, sem urðu gef-
andi og endingargóð. Rebekka er
komin til þess að vera á Kirkjubóli,
verða ein af Kirkjubólsfólkinu. Hún
er glaðvær, rösk og ákveðin og spilar
á orgel. Hún er músíkölsk og þess á
kirkjan í Holti eftir að njóta.
Nú á ungmærin þau bæði að, Hall-
dór og Rebekku. Þau era bamelsk
hjónin og taka að sér þrjú fósturböm
og ala upp. Ósk, Bjössi og Sigga Ey-
rún koma með aukið líf og fjör í
bæinn. Þau verða snar þáttur í til-
vera þeirra og lífsfyllingu. Bönd vin-
áttu og frændsemi eflast enn og
styrkjast. Heimili þeirra er mótað
myndarskap og menningu. Lífsgleði
Halldórs, konu hans og bama vekur
yl og fögnuð í huga og sál hafnfirsku
frænkunnar sem eldist nú óðum.
Hún býr enn að þeim yl.
Hafnfirska frænkan verður gjaf-
vaxta, eignast eiginmann sem kynn-
ist Halldóri, verður vinur hans. Lífs-
viðhorf þeirra fara í mörgu saman.
Þeir era m.a. samherjar í baráttunni
gegn áfengisbölinu. Hann dáist að
orðfimi Halldórs og rökvísi, eldmóði
hans og elju, þekkingu og ótrúlegu
minni.
Hugsjónaorkan er óþrjótandi, þótt
oft sé mjög á brattann að sækja í bar-
áttunni gegn Bakkusi, fyrir eitur-
lyfja- og vímulausu samfélagi, betri
og mannúðlegri heimi. Penni Hall-
dórs er beittur og hugsunin skýr. Það^,
munar um hann og gott að eiga hann
að sem baráttufélaga og vopnabróð-
ur.
Seinmæltur er Halldór, þungur á
brún og fylginn sér í öllu. Ókunnugir
halda að þar fari þurradrambur og
þumbari. Þeir sem þekkja Halldór
vita betur.
Það er stutt í kímnina, gamansög-
ur rata rétta leið úr munni hans,
hann yridr gamanbragi sem stytta
vinum hans og félögum marga stund-
ina. Ljóðasmíði lætur honum vel og
tjáir samferðamönnunum hugsjónir
hans og lífsviðhorf. -1
Hann iðkar fræðistörf og grúsk og
það gefur af sér góða ávexti. Hugur
hans hýsir íslenska menningu og
metnað til að efla hana og auka.
Hann veit hvað hann vill, vinnur
verkin sem höfða til manndóms hans
og athafnagleði.
Hjartað er fullt af sköpunarþrá.
Hann vill móta umhverfið með góð-
vild og mannúð. Hann metur mann-
gildið meira en gróðahyggju og
framapot. Lífsstíll hans er hreinn og
afdráttarlaus. Frá honum kvikar
hann aldrei. Betur að við ættum fleiri
slíka.
Líf er að loknu þessu lífi. Sú er
skoðun Halldórs og margra okkar.
Við biðjum honum fararheilla til-t'
nýrri og betri heima þar sem elli og
lasleiki týnast, þar sem góðsemi og
hugsjónarækt situr í öndvegi. Við
flytjum Halldóri innilega þökk fyrir
liðnar samverastundir, kynni öll, vin-
áttu og ræktarsemi. Systkinum hans,
bömum og bamabömum sendum við
innilegar samúðarkveðjur. Á kveðju-
stund er gott að ylja sér við minning-
ar um góðan dreng. Það er góð hugg-
un í harmi.
Halldór frá Kirkjubóli lifir í minn-
ingu okkar, traustur, heill og sannur.
Þannig var hann, er og verður !
hvar sem leiðir hans liggja. Sumir
menn verða langlífari í vitund okkar
en aðrir þá þeir era gengnir. Halldór
er einn þeirra. Því valda manngildi
hans og mannkostir.
Halldór, kæri frændi og vinur.
Leiðin þín varð okkur sumarstutt.
Þér fylgir þökk og virðing. Minning-
amar lýsa langt fram á framtíðar-
veginn. Það er gott að hugsa til þín,
lífssýnar þinnar og lífsgilda. Guð
blessi þig og ástvini þína.
Asthildur Ólafsdóttir,
Hörður Zóphaníasson.
Látinn er í Reykjavík náinn fjöl-
skylduvinur til margra ára, Halldór ;
Kristjánsson frá Kirkjubóli.
Kynni okkar hófust fyrir tæpum
sextíu áram er Halldór og Rebekka,
kona hans, bjuggu í sama húsi og við.
Faðir okkar Guðmundur Tryggvason
og Halldór störfuðu þá saman á Tím-
anum og Rebekka kona hans aðstoð-
aði mömmu við heimilisstörfin svo
samgangur var mikill.
Halldór hafði gaman af bömum og
var hann mjög umhyggjusamur við
okkur systkinin og kom fram við okk-
ur eins og við væram hans eigin böm.
Hann gat verið strangur, en samt
ávallt réttlátur. Hann hvatti okkur til
lesturs góðra bóka og afmælis- og
jólagjafir frá þeim hjónum vora
ávallt bækur, má þar nefna Öddu-^;
bækumar og Dóra-bækumar til okk-
ar systra.
Eftir að Halldór og Rebekka fluttu
aftur til Reykjavíkur 1973 bjuggu
þau í nágrenni við foreldra okkar, og
þá var þráðurinn tekinn upp að nýju
og hefur haldist síðan. Þeir félagar
pabbi og Halldór hafa svo hin síðari
ár alltaf verið í sambandi og hafa þeir
þá rætt um sameiginleg áhugamál
sín, s.s. þjóðmál og bókmenntir.
Fylgdust þeir ótrúlega vel með báðir
tveir fram á allra síðustu árin.
Um leið og við þökkum samfylgd-
ina sendum við innilegar samúðar-.)
kveðjur til aðstandenda Halldórs frá
foður okkar og okkur systkinunum.
Guðrún, Tryggvi, Steinunn,
Kristín og Kolbeinn,
• Fleirí minningargreinar um Hall-
dór Krístjánsson biða birtingar og
munu birtast íblaðinu næstu daga.