Morgunblaðið - 23.09.2000, Síða 46

46 LAUGARDAGUR 23. SEPTEMBER 2000
S_____________________________
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Er íþróttadeild RUV kúgunartæki?
■h ÞEIR sem fylgjast
með dagskrá sjónvarps
allra landsmanna verða
vafalaust fúsir að viður-
kenna að dagskrár-
deildin leitast við að
sinna hugðarefnum
sem flestra sjónvarps-
áhorfenda. Á þessu er
þó ein undantekning.
Það er framgangsmáti
íþróttadeildar undir
stjórn hundfrekra og
athyglisjúkra manna.
.DeÚd þessi hefur um
"Tangan tíma iðkað að
ryðjast inn í hvaða dag-
skrárliði sem er og rutt
burtu auglýstum dagskrárliðum,
bæði í útvaipi og sjónvarpi, þegar
henni hefur þóknast, enda er öllum
löngu ljóst að það er íþróttadeildin
sem ræður því hvemig dagskrá
sjónvarpsins verður. Hún lætur sér
ekki nægja að kúga sjónvarpsáhorf-
Eiríkur Eiríksson
endur heldur kúgar hún
líka fréttamenn og
sjálfa yfirstjórn stofn-
unarinnar. Og svo kór-
ónar Ingólfur Hannes-
son, yfirmaður þess-
arar stofnunar,
frekjuna með því að
beita fyrir sig könnun-
um um sjónvarpsáhorf
og túlkar þær frekjunni
og yfirganginum í hag
sem er hálfur sannleik-
ur þegar grannt er
skoðað. En einhverja
óánægju hefur hann
orðið var við því hann
skrifar grein í Mbl. 9.
sept. sl. þar sem hann heldur því
fram að íþróttadeildin sé bara að fara
að vilja meirihluta áhorfenda. Það
hefur löngum verið sagt að frekjan og
ósvífnin séu systur. Ingólfur sannar
þessa skoðun með grein sinni.
Reyndar byrjaði hann þessi vinnu-
Iþróttafréttir
Eg veit ekki um eina
einustu sjónvarpsstöð í
Evrópu sem hegðar sér
svona, segir Eiríkur
Eiríksson, jafnvel
þar sem sérstök
íþróttarás er.
brögð þegar 1998 þegar Félagsvís-
indastofnun Háskólans gerði sams
konar könnun og Gallup nú. Þá
blöskraði mér svo framsetning og
túlkun Ingólfs og íþróttafréttaritara
Mbl. á niðurstöðum Félagsvísinda-
stofnunar að ég skrifaði henni bréf og
spurði hvort virkilega mætti túlka
könnunina á þann máta sem Ingólfur
ISLEIVSKT MAL
HALLDÓR Blöndal alþingis-
forseti, einn af sparinemendum
mínum í MA, með linnulausa
ágætiseinkunn í íslensku, skrifar
mér bréf sem ég þakka og birti að
slepptum ávarps- og kveðjuorð-
um:;
,A dögunum var ég að rifja
upp kvæði Jakobs Thorarensens
og þá barst í tal milli okkar
Kristi-únar, hvað orðið „snæljós"
þýddi. Jakob hefur séð það (þau)
skýrt íyrir sér, því að svo nefnir
hann fyrstu bók sína og síðasta
kvæði þeirrar bókar:
Einhverjir gletnir glampar
glæðamínljóðogmóta,
snögt, sem um nótt á snjóum
snæjjósin leiftra’ og þjóta. -
í daglegu tali þekki ég ekki
orðið nema í óeiginlegri merk-
ingu. Páll Bergþórsson veður-
fræðingur sagði mér, að oft
fylgdu þrumur og eldingar út-
synningséljum. Jakob gæti hafa
séð glampana á vetramóttu vest-
ur á Gjögri, þótt þrumurnar
J,- heyrðust ekki. I orðabók sinni
getur Sigfús Blöndal orðasam-
bandsins „eins og snæljósi (eld-
ingu) bregði fyrir“. Þar segir
ennfremur „Sunnlendingar
nefna eldinguna snæljós".
Eg hef aldrei verið í þrumu-
veðri norðanlands að vetrarlagi.
Þess vegna leikur mér forvitni á
að vita, hvernig orðið „snæljós“
er notað í Svarfaðardal og við
Eyjafjörð.
A miðvikudaginn 7. september
var umsögn um Fíauðamyrkur í
Morgunblaðinu. Eg tek undir allt
það, sem þar stendur gott um þá
bók. Og ég gæti meira að segja
bætt um betur. Nema þetta líkaði
mér ekki: „Það var ekki beinlínis
gátan sjálf sem gerir Rauða-
myrkm' að ánægjulegum lestri.
Hún virkar öllu heldur eins og
frásagnarleg gulrót, knúin þörf-
inni fyrir að vita hið sanna um
fortíðina."
Rauðamyi'kur er eins íslensk-
ur söguþáttur og npkkur sögu-
þáttur getur verið. Ég hef verið
að reyna að sjá hann fyrir mér
eins og gulrót til að teygja og
toga danskan asna þangað sem
. hann vill ekki fara. En mér er það
ómögulegt. Á hinn bóginn kann-
ast ég við, að okkur strákunum
leið óskaplega vel þar sem við
sátum á þúfnakollunum og
bruddum guírætur úr garði Lýðs
bónda. Þær höfðum við tekið í
heimildarleysi. Stundum voru
mér gefnar gulrætur. Þær voru
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1076. þáttur
öðni vísi á bragðið og ekkert
spennandi. Ég hefði ekki farið
langtfyrirþær.
Merkingu orðsins snæljóss bar
á góma í spjalli okkar Barða
Friðrikssonar. Hann sagði mér
að hann hefði að vetrarlagi geng-
ið frá Efri-Hólum að Einarsstöð-
um. Það var kyrrt veður og
stjörnubjartur himinn. Mikið
frost og snjór yfir öllu. Þá sá
hann í Presthólahrauni blossa
sem voru töluverðir um sig, alveg
niður við jörðu, sem kviknuðu og
hurfú síðan.“
Umsjónarmaður mun nýsast
fyrir um merkingu orðsins snæ-
ljós í Svarfaðardal.
★
tír bréfasímanum
Margt er að mannanna kyni,
margan fugl sárskortir vini,
ogskrattinnmáskeina
jtósemskotfimireyna
á mófugli í matreiðsluskyni.
(HárekurúrÞjóttu.)
★
Nú langar mig til þess að fjalla
ofurlítið um atviksorð. Það er
skemmtilegt, en ekki að sama
skapi auðvelt.
Eins og kunnugt er, var grunn-
ur íslenskrar málfræði lagður í
latínu, og heiti orðflokka eru ein-
att beinar þýðingar þaðan. Tök-
um lat. nomen = nafn, flt. nom-
ina. Þetta var málfræðiheiti hjá
Rómveijum, og það lá beint við
hjá okkur að kalla slík orð, sem
eru heiti á einhverju, nafnorð.
Og orðið er gagnsætt að merk-
ingu.
Verbum í latínu merkir orð,
flt. verba og svo eru kölluð þar
hin mikilvægustu orð. Án þeirra
verður ekki búin til heilleg setn-
ing. Verba eru þannig orð sem
segja hvað einhver er eða að-
hefst, og þess konar orð nefnum
við sagnorð eða sagnir, af því að
þau segja okkur það sem máli
skiptir. Orðið er gagnsætt að
merkingu.
Um atviksorð gegnir öðru
máli. Það segir okkur ekki neitt,
það er ekki gagnsætt að merk-
ingu, því að atvikin eru margvís-
leg. Rómverjar gáfu þessum orð-
um nafnið adverbium, flt.
adverbia, af því að þau standa
svo oft með sögnum. Én alls ekki
alltaf, og þá gripum við til þess að
gefa þeim heiti sem segir ekki
neitt.
Fræðimönnum er tamt að
skipta mörgu í þrennt, og í mál-
fræðibókum má sjá að orðum sé
skipt svo, og er þá grófflokkað í
fallorð, sagnorð og smáorð.
„Smáorðin“ eru þó mörg hver
fjarri því að vera smá, en eru skil-
greind svo, að þau hafi hvorki
fallbeygingu né tíðbeygingu.
Atviksorð falla þá undir skil-
greininguna smáorð, en eru mörg
hver ærið stórvaxin: ársfjórð-
ungslega er t.d. ekki smátt orð,
eða fyrirhafnarlaust. Við liggur
að sum allra „stærstu“ orð tung-
unnar séu „smáorð“ samkvæmt
þrískiptingunni. Benedikt
Gröndal kvað:
Mér er sem ég sjái hann Kossúth
á sinni gráu að reka hross út;
sína gerir hann svipu upp vega
sérastefánsámosfellilega.
Síðasta braglína þessarar vísu
er áreiðanlega með lengstu orð-
um tungunnar, en það er atviks-
orð og samkvæmt því smáorð eft-
ir fyrrnefndri þrískiptingu, því að
hvorki fallbeygist það né tíðbeyg-
ist.
Þrátt fyrir þetta skulum við
ekki láta af greiningaráráttu okk-
ar. Og við getum haldið áfram að
búa til skilgreiningar, með öllum
þeim takmörkunum sem þeim
fylg)a gjama. Við skulum prófa:
Atviksorð fallbeygjast hvorki né
tíðbeygjast. Þau segja okkur
hvar, hvenær og hvernig eitt-
hvað gerist (ekki er), hvert leiðin
liggur og á hve háu stigi eitthvað
er. Þessu gætum við gefið nöfn:
staðaratviksorð (héma), stefnu-
atviksorð (út), tíðaratviksorð
(nú), háttaratviksorð (vel) og
stigsatviksorð (mjög).
,Atvikin“ eru því mörg, og
heildamafngift orðflokksins erf-
ið, einnig í setningafræði, þar
sem stónnálfræðingar kenndu
mér að hvert einstakt atviksorð
héti atviksliður.
Og enn em atvikin ekki búin.
Sum atviksorð taka stigbreyt-
ingu eins og lýsingarorð, og sú
stigbreyting getur meira að segja
verið með fleiii háttum en einum:
út, utar, yst eða utast; fram,
framar eða fremur og framast
eða fremst. Já, og sum beygjast
alveg óreglulega. Efri stigin era
af öðrum stofni en framstigið, svo
sem vel - betur - best. Það er lík-
lega ekki svo vitlaust að kalla
þennan orðflokk atviksorð.
★
Auk þess fær Sigvaldi Júlíus-
son stóran plús fyrir hvort
tveggja: „þriðjung gengin“ og
„vantar fjórðung11 í sama frétta-
tíma, 14. sept.
og íþróttafréttaritarinn gerðu. (Mbl.
6/81998). Félagsvísindastofnun (Karl
Sigurðsson) svaraði mér m.a. á þessa
leið: „ - Fréttir í Morgunblaðinu eru
alfarið á ábyrgð Morgunblaðsins. Þó
svo fréttir í blaðinu fjalli um kannanir
sem unnar hafa verið af Félagsvís-
indastofnun hefur stofnunin að sjálf-
sögðu ekkert um þær fréttir að segja.
Allar útleggingar á niðurstöðum
könnunai', sem ekki era beinar til-
vitnanir í þá könnun, era því á ábyrgð
viðkomandi fjölmiðils. Ég get vel
ímyndað mér að svipað mætti segja
um Gallup-könnun þá sem Ingólfur
notar nú til að herða á yfirganginum.
En hvort sem það er satt eða ekki
að helmingur sjónvarpsáhorfenda
hafi mest gaman af knattspyrnu-
kappleikjum, þá er þó hinn helming-
urinn eftir sem enga vörn hefur nema
kaupa sér aðgang að Stöð 2 eða
Breiðbandinu sem margir gera. Jafn-
framt borgar þetta fólk skylduáskrift
að sjónvarpinu. Getur það hugsast að
stjóm RQassjónvarpsins telji það
sjálfsagt, eðlilegt og boðlegt, að
sjónvarpsáhorfendur sé skikkaðir til
að horfa á knattspymukappleiki svo
dögum saman í það minnsta 3 klst. af
dagskrártíma sjónvarps, og stundum
lengur þegar framlengingar og víta-
spyrnukeppni á sér stað? Við þennan
tíma bætist svo sýning Ingólfs á sjálf-
um sér við upphaf og lok hvers leiks.
Ég veit ekki um eina einustu sjón-
varpsstöð í Evrópu sem hegðar sér
svona, jafnvel þar sem sérstök
íþróttarás er. Er það virkilega talið
alveg sjálfsagt að íþróttahlunkarnir
ryðjist inn í dagskrárliði sem boð-
flennur til að koma nauða ómerkileg-
um boltatuðrufregnum á framfæri
sem svo eru sagðar í venjulegum
fréttatíma klukkutíma seinna?
Ég hef enga trú á að yfirstjóm
sjónvarpsins komi neinum böndum á
frekjurnai' sem í ofanálag kunna
enga mannasiði, hvað þá þeir viti
hvað tillitssemi er. Þess vegna verður
að krefjast þess að skyldugjöld af
rekstri RÚV séu afnumin til að menn
geti ráðið því sjálfir á hvað þeir horfa
og hlusta, án þess að þurfa að stofna
til aukaútgjalda. Þá kemur fyrst í ljós
hvor hefur rétt fyrii' sér um áhorf,
Ingólfur Hannesson eða höfundur
þessarar greinar.
Höfundur er eftirlaunamaður í
Breiðholti og fyrrverandi prentari.
Er kennsla
áhugamál?
ÞEGAR ég var lítil
var ég ákveðin í að
verða kennari. Ég fór
oft í skólaleik við yngri
systur mínar þar sem
ég lék kennara og
kenndi þeim að reikna
og lesa. En það runnu á
mig tvær grímur þegar
í framhaldsskóla var
komið og stóra spurn-
ingin nálgaðist: Hvað
ætlar þú að verða? Ég
sá að laun kennara
voru lág, ég vildi meira
en þetta. Ég fór í marg-
ar starfskynningar þar Guðbjörg
sem ég kynntist öðrum Grímsdóttir
störfum sem vom bet-
ur launuð en kennsla - en þau vöktu
hreinlega ekki áhuga minn. Kennari
vildi ég verða. Er ekki sagt að betra
sé að vera hamingjusamur og fátæk-
ur en ríkur og óhamingjusamur!
Ég fór í Kennaraháskóla íslands,
útskrifaðist þaðan 1993 og byrjaði að
kenna. Ég var stoltur nýútskrifaður
kennari, loksins hafði ég náð tak-
marki mínu. Þetta var það sem ég
hafði viljað frá því ég var barn.
Ég kenndi í þrjú ár í góðum skóla.
Þarna voru hæfilega stórir bekkir og
samstarfsfólkið skemmtilegt. Maður
hefur ákveðnar taugar til fyrsta
bekkjarins og fyrsta vinnustaðarins.
Eftn- þrjú ár í kennslu fór ég til
Noregs og bjó í Osló í fjögur ár.
Fyrsta árið var ég að læra tungu-
málið og vann m.a. sem deildarstjóri
á leikskóla. Síðan fór ég að kenna í
nýjum grunnskóla, Stenbráten
skole. Það var eins og að koma í ann-
an heim. Þarna kynntist maður öðr-
um aðbúnaði og hugsunarhætti en er
hér á íslandi. Nokkur dæmi:
• Þarna var allt annað viðhorf í
samfélaginu til kennara og mennta-
mála. Ég fann að fólk bar virðingu
fyrir stéttinni og hafði skilning á því
hversu mikilvæg menntun er.
• Aðbúnaður kennara var til
fyrirmyndar. I hverjum árgangi
voru yfirleitt fjórir kennarar. Þeir
vora saman um vinnuherbergi, hver
með sitt skrifborð auk einnar tölvu
sem þeir notuðu saman.
• Ef vantar aðstoð í bekkinn er
spurt hversu marga tíma þú þurfir,
athugað hvað sé hægt að gera, allt
fer í gang um leið.
• Laun mín hækkuðu um 60%.
Kennsluskyldan var minni, þannig
að ég fékk hærri laun fyrir minni
vinnu. Kennaraháskólinn á íslandi
er þrjú ár en fjögur ár í Noregi. Ef
ég hefði bætt við mig 30 einingum
(fjórða árinu) hefði ég hækkað í laun-
um. Þá hefðu launin mín komist yfir
200.000 krónur á mánuði.
• Jafneðlilegt var
fyrir fólk að taka frí úr
vinnunni til að fara í
foreldraviðtal eins og
að fara til læknis.
Ég kenndi í Osló í
þrjú ár. Þá var heim-
þráin orðin mikil, það
átti ekki við mig að
vera frænka sem býr í
útlöndum og leið mín lá
aftur heim til Islands.
Ég ætlaði að sjálfsögðu
að halda áfram að
kenna.
í Noregi kynntist ég
því að fólk legði metnað
í menntun barna sinna
og hefði skilning á mik-
ilvægi menntunar. Þessu er ábóta-
vant hér á landi því alit of margir líta
á skólann sem geymslustað fyrii’
börnin. Skólinn á að vera skemmti-
Kennsla
Ég get ekki hugsað mér
að vinna fyrir laun sem
ég get ekki lifað af, segir
Guðbjörg Grímsdóttir,
og sætta mig við það
viðhorf og virðingar-
leysi sem ríkir í garð
kennara og menntunar.
legur, fræðandi og koma til móts við
þarfir hvers og eins. Þetta er allt
hægt en þá þarf að veita meiri pen-
inga í menntakerfið en nú er gert.
Ég er ekki að segja að allt sé best í
skólakerfinu í Noregi. Hins vegar er
þar allt annað viðhorf til kennara og
menntamála en hér á landi.
Nú hef ég kennt í sex ár: Þrjú ár á
Islandi og þrjú ár í Osló. Ég er búin
að koma víða við: í sérkennslu, fag-
kennslu, kennslu yngri barna,
kennslu á miðstigi og unglingastigi.
Mér finnst ég vera komin með góða
yfirsýn yfir starfsemina innan
veggja skólans. Mér finnst mjög
gaman að kenna, þetta er skemmti-
legasta starf sem ég get hugsað mér.
Ég er full af áhuga og eldmóði en get
ekki hugsað mér að vinna fyrir laun
sem ég get ekki lifað af og sætta mig
við það viðhorf og virðingarleysi sem
ríkir í garð kennara og menntunar.
Ég hef ekki efni á því að vera kenn-
ari í dag - það er of dýrt áhugamál.
Höfundur er grunnskólakennari.