Morgunblaðið - 05.10.2000, Blaðsíða 44

MORGUNBLAÐIÐ
,M FIMMTUDAGUR 5. OKTÓBER 2000
Hásæti
jeppans
Þetta gladdi m'órg hjörtun. Jepplingseig-
endurgátu pá skiptyfir í jeppa og jeppa-
eigendur ígeimskip. Geimskipaeigend-
urvoru hins vegargengisfelldir þótt
gengisfellingar séu bannaðar og kunna
litlarþakkir fyrir.
Þ
Eftir Karl
Blöndal
AÐ ER haust í lofti og
farið að kólna. Jafnvel
kominn tími til að taka
fram húfumar og
vettlingana, þótt vita-
skuld beri að vona að veturinn láti
ekki á sér kræla fyrr en undir vor.
I gær virtist hins vegar sem borg-
arbúar hefðu ekki tekið fram skjól-
fatnað, heldur jeppana sína. Á göt-
um borgarinnar mátti vart athafna
sig fyrir eintómum jeppum. Stór-
um jeppum, litlum jeppum, jeppl-
ingum, jeppum á útbelgdum dekkj-
um, sem í eina tíð hefði aðeins verið
leyfilegt að setja undir dráttarvél-
ar, jeppum með hærri loftnet, en
leyfilegt er að setja upp á Vatns-
enda, jeppum með leðurklæddum
VIÐHORF SSmea-a
háumjeppum,
jeppum með
stuðara á
stærð við Fíat og felgur á stærð við
Volkswagen. Á fjölfömustu gatna-
mótum Reykjavíkur standa sjö
jeppar í fylkingu og bíða eftir
grænu ljósi. Á milli þeirra glittir í
lítinn fólksbíl og bjargarlausan bíl-
stjórann. Bílstjórar jeppanna eru
hins vegar hátt uppi, flestir í sím-
anum og sjá sennilega ekki fólks-
bílinn.
Það er púkalegt að eiga ekki
jeppa og sennilega jafn púkalegt að
agnúast út í jeppa. Þeir koma sér
reyndar stundum vel. Til dæmis
getur verið gott að hafa jeppa á
undan sér þegar sólin er mjög lágt
á lofti því að þá fær maður geisla
hennar ekki í augun. Hins vegar er
ekki nokkur leið að vita hvað er að
gerast í umferðinni í kringum
mann þegar götumar em fullar af
jeppum því að ekki sést hætishót út
úr bílnum fyrir jeppanum. Tilfinn-
ingin er svipuð því að elta næstu
bílljós í blindþoku á Hellisheiðinni.
En hvað em allir þessir jeppar
að gera á götunum - sumir hverjir
svo afskræmdir af stökkbreyting-
um að þeir gætu rétt eins verið
geimskip og ættu að minnsta kosti
ekki að fá að vera á helstu umferð-
aræðum á háannatíma frekar en
dráttarvélar? í fyrsta lagi er jepp-
inn forstjóramerki. Enginn for-
stjóri getur verið án jeppa. Enginn
forstjóri er í raun orðinn forstjóri
fyrr en hann er kominn á jeppa.
Þangað til verður hann fyrir háðs-
glósum annarra forstjóra og þeir,
sem sjá hann jeppalausan, horfa til
hans samúðaraugum og velta fyrir
sér hvort allt gangi á afturfótunum.
Jeppalaus forstjóri getur meira að
segja haft áhrif á gengi hlutabréfa í
fyrirtæki sínu sé ástandið viðvar-
andi. Að sama skapi getur góður
jeppi á nýjum dekkjum híft upp
hlutabréfin þegar ársíjórðungs-
uppgjörið sýnir ekki sama rífandi
ganginn og gert var ráð fyrir í upp-
hafi.
Jeppaflotinn er orðinn eitt sterk-
asta séreinkenni íslands ef undan
em skildar eyðimerkur hálendisins
og sérsinna söngkonur. Sennilega
finnst hvergi jafn hátt hlutfall
jeppa nema á bflastæðum Rover-
verksmiðjanna. Jeppinn er kraft-
birting viljans til að verða kóngur -
í það minnsta smákóngur - enda
breytist allt háttemi manna þegar
þeir setjast undir stýri þessai*a al-
mögnuðu bifi-eiða. Þeir aka um
götumar eins og þeir séu á stræt-
isvagni, ryðjast af hliðargötum inn
á aðalgötur þannig að negla þarf á
bremsumar til að afstýra árekstri,
horfa niður með fyrirlitningu þeg-
ar reynt er að laumast ft-am hjá
þeim og kunna illa að meta þá van-
vita, sem reyna að komast leiðar
sinnar án þess að bera næga virð-
ingu fyrir tilvera fagurbryn-
klæddra stöðutákna þein-a. Nauð-
syn jeppans er hverfandi, enda er
hann auglýstur sem leiktæki með
orðum, sem iðulega heyrast úr
munni bama þegar leiðin liggur út
á róló: koddu úd að leika.
Jeppaeigendum er misboðið
þegar fólksbflaeigendur hætta sér
út á götumar í hálku og hnussar í
þeim þegar fólksbflamir festast.
Þó rétta þeir hjálparhönd og ljóst
að aldi-ei er ímynd kóngsins sterk-
ari en þegar hann hjálpar þegnun-
um.
Jeppaeigendur eiga sér víða
bandamenn og kóngur þeirra um
þessar mundir hlýtur að vera fjár-
málaráðherra, sem af mikilli ráð-
deild og skömngsskap þefaði uppi
mestu og stærstu neyðina í þjóðfé-
laginu og ákvað að lækka gjöld á
dýmstu bifreiðunum. Þetta gladdi
mörg hjörtun. Jepplingseigendur
gátu þá skipt yfir í jeppa og jeppa-
eigendur í geimskip. Geimskipa-
eigendur vom hins vegar gengis-
felldir þótt gengisfellingar séu
bannaðar og kunna litlar þakkir
fyiir slíka og aðra eins meðferð á
valdatákni þeirra.
Allir þessir jeppar vekja þá
spumingu hvort akstur þeirra um
rennisléttar og mestanpart greið-
færar götur borgarinnar sé ekki
álíka nauðsynlegur og notkun fall-
byssu á spörfugla. í hemaði er
gmndvallaratriði að nota ekki
meii’a púður en þarf, í heilbrigðis-
málum er öll áhersla lögð á að
kostnaður fari ekki úr böndunum
og þegar elduð er máltíð er engin
sérstök kvöð að elda fimm sinnum
meira en þarf. Þetta snarsnýst
hins vegar við þegar kemur að
bflakostinum. Þar ræna menn sig
fjóram tfl fimm utanlandsferðum
eða gullnum fjárfestingarsjóðum
til þess eins að kaupa bifreið, sem
fremur er ætluð tfl að komast yfir
hús heldur en milli þeirra. Menn
láta sig engu varða þótt bfll sé sú
tegund eignar, sem hefur hvað
minnstan varanleika. Einhver fann
upp klisjuna fasteign á hjólum, en
betra væri að tala um öragga fym-
ingu. Sennilega er jeppaæðið eink-
um og sér í lagi happafengur fyrir
eigendur fyrirtækja, sem í stað
þess að borga kaup geta boðið
mönnum upp á þessi kostatæki,
sloppið við launatengd gjöld og
meira að segja afskrifað herleg-
heitin.
Hins vegar er eitt við jeppana,
sem hlýtur að vera fullkomlega
óþolandi í stöðutáknsstríðinu: þeir
em alltof margir og eiginlega að
breytast í enn eitt tákn meðal-
mennsku og hjarðhugsunar.
Skyndilega kemur grænt ljós.
Jeppamir sjö taka af stað og bíl-
stjóra fólksbflsins tekst að aka í
takt við þá, sætir svo lagi, smýgur
undir jeppann á hæstu dekkjunum
ogkemstundan.
UMRÆÐAN
Markviss vinnu-
brögð skila árangri
ÞEGAR litið er yfir
heildarumsvif í ferða-
þjónustu á íslandi nú
á haustdögum blasir
það við að öll umsvif í
greininni hafa vaxið
vemlega á árinu. Er
það í nokkru samræmi
við árangur undanfar-
inna ára.
Samkvæmt þeim
upplýsingum sem fyr-
ir liggja er ljóst að
fjöldi erlendra ferða-
manna sem sækja
okkur heim eykst um
yfir 40.000 frá árinu í
fyrra og það sem sýnir
e.t.v. enn frekar þessi
auknu umsvif er að erlendir gestir
á þessu ári verða meira en 100.000
fleiri en fyrir þrem árum árið 1997.
Þá sýna upplýsingar um gjald-
eyristekjur af þessum gestum að
þær stefna í að verða allt að 8
milljörðum meiri í ár en fyrir þrem
áram, árið 1997.
Þá hefur orðið mikil aukning á
innlenda markaðnum og ef litið er
þar til síðustu þriggja ára sem töl-
ur eru um, þ.e. frá 1996-1999 er
aukningin 21% í fjölda gistinátta
innlenda markaðarins.
Þessu til viðbótar er mikil aukn-
ing í sumarhúsaeign íslendinga
sem ekki skilar sér í talningu gisti-
nátta.
Aukinn áhugi íslendinga, sem
hefur verið vakinn ekki síst með
öflugu vöruframboði og mér liggur
við að segja með vakningu þjóðar-
innar til að sækja Island heim,
landið, sagan og menningin hefur
verið gerð sýnilegri og aðgengi-
legri svo árangurinn skilar sér í
stórauknum umsvifum í ferðalög-
um íslendinga.
Markviss vinna í samræmi
við markaða stefnu
Þessi árangur er engan veginn
sjálfsagður og því síður sjálfgefinn
til framtíðar. Á stundum heyrist að
við höfum verið heppin og minnir
það á umræður um heppna veiði-
menn sem lentu í laxagöngu eða
hittu á síldartorfu.
En árangur í ferðaþjónustu á lít-
ið skylt við heppni. Á bak við ár-
angur liggur gífurleg vinna fjöl-
margra aðila.
Árið 1995 hófst vinna við gerð
fyrstu heildarstefnumótunar í
ferðaþjónustu hér á landi og var
verkið unnið á vegum samgöngu-
ráðuneytis. Margir vora kallaðir að
þeirri vinnu eða um 200 manns.
Hér er því unnið nú eftir stefnu,
sem mörkuð var fyrir nokkrum ár-
um í samvinnu opinberra aðila og
greinarinnar, markmið voru sett og
leiðirnar lagðar að þeim markmið-
um.
í framhaldi af stefnumótuninni
var stóraukið fjármagn lagt til
markaðsvinnu og síðan stofnað
markaðsráð, eins og stefnumótunin
gerði ráð fyrir. Ef stiklað er á
örfáum atriðum öðram sem stefnu-
11,11 1
mótunin lagði áherslu
á og unnið hefur verið
að í samræmi við hana
undanfarið má benda
m.a. á kannanir og
rannsóknir í ferða-
þjónustu, aukið fjár-
magn til upplýsinga-
miðstöðva og upp-
lýsingaþátturinn
hefur verið styrktur i
heild, stóraukið fjár-
magn til umhverfis-
mála og fyrirbyggj-
andi aðgerðir á því
sviði, aukin áhersla á
menningartengda
ferðaþjónustu og
heilsutengda. Þá hef-
ur verið unnið að gæðamálum í
samræmi við umrædda stefnu og
m.a. komið á gæðaflokkun gisti-
staða á þessu ári.
Ferðaþjónusta
Umræðan hlýtur að
snúast um það, segir
Magnús Oddsson,
hvernig við nýtum
tækifærin áfram til enn
frekari atvinnusköpun-
ar og arðsemi.
Fjölmörg fleiri verkefni mætti
nefna sem unnið hefur verið að og
unnið er að samkvæmt umræddri
stefnumótun.
Markmiðin í auknum umsvifum
sem sett voru virðast hafa náðst
fyrr en stefnumótunin gerði ráð
fyrir.
50% fleiri gestir og átta milljörð-
um meiri gjaldeyristekjur en Í997,
á aðeins 36 mánaða tímabili, hljóta
að auka trú okkar á því að leiðirnar
sem valdar vora hafi verið réttar
og hin faglega vinna að settum
markmiðum hafi verið rétt unnin.
Allar þessar magnaukningar, ekki
síst á lágönn, eiga að skapa fyrir-
tækjum frekari forsendur til bættr-
ar afkomu.
Mikilvægi landsbyggðar
í ferðaþjónustu
Þótt hér sé talað um landsbyggð
sem eina heild skal á það minnt að
í ferðaþjónustu eiga öll svæði utan
höfuðborgarsvæðisins ekki endi-
lega mikið sameiginlegt nema þetta
samheiti, landsbyggð.
Forsendur svæða era eðlilega
mismunandi til árangurs í þessari
atvinnugrein eins og öðram.
Talning gistinátta er oftast talin
mikilvægur mælikvarði á umsvif
greinarinnar.
Því er fróðlegt að skoða breyt-
ingar í fjölda gistinátta, til að sjá
hvernig hlutur landsbyggðarinnar
og höfuðborgarsvæðisins hefur
þróast á undanförnum árum. Þetta
er gert í ljósi þeirrar umræðu sem
verið hefur um að e.t.v. hafi aukn-
ing umsvifa fyrst og fremst orðið á
Magnús
Oddsson
Buxur
Neðst á Skóiavörðustíg
--------------..................—........./
Mikið úrval af
fallegum
rúmfatnaíi
Skólavördustíg 21, Reykjavík, síini 551 4050
höfuðborgarsvæðinu á undanförn-
um misserum. Á áranum 1995-
1999 hefur aukning í fjölda gisti-
nátta á Islandi verið alls 33% sam-
kvæmt upplýsingum Hagstofunnar.
Hlutdeild höfuðborgarsvæðisins
var 38% 1995 en á síðasta ári 40%,
eða með öðram orðum, hlutdeild
landsbyggðar í heildarfjölda gisti-
nátta var 62% árið 1995 en 60%
fjórum árum síðar.
Þegar þetta er skoðað eftir árs-
tíðum var hlutur landsbyggðar 34%
árið 1995 en í fyrra 31% af heildar-
gistinóttum vetrarins.
Hlutdeild landsbyggðar í heild-
argistifjölda sumarsins hefur farið
úr því að vera 73% árið 1995 í 72%
í fyrra.
Höfuðborgarsvæðið hefur aukið
hlutdeild sína á þessum fjórum ár-
um um tvö prósentustig gagnvart
landsbyggð.
Þannig að þegar á þessar tölur
er litið á þennan hátt virðist lands-
byggðin ekki alveg hafa haldið sín-
um hlut í mikilli aukningu heildar-
innar, þó geri ég ráð fyrir að
einhverjir hafi talið að þessi röskun
væri meiri en sem næmi tveimur
prósentustigum þegar litið er til
umræðunnar undanfarin misseri.
Þar er að mínu mati verið að
blanda saman árangri í umfangi og
nýtingu.
En eins og vitað er hefur aukn-
ing framboðs á gistirými orðið
veruleg umfram aukingu gistinátta
á landsbyggðinni á þessum árum,
sem hefur leitt til verri nýtingar
þar í heild. Hlutdeild landsbyggðar
í gistinóttum af heildinni hefur eins
og hér kom fram lítið breyst.
Bent hefur verið á að framboð
gistirýmis á hótelum og gistiheimil-
um hafi aukist um allt að 100% á
þessum fjórum árum að vetri til á
landsbyggðinni.
Með rúmlega 30% aukingu gisti-
nátta á sama tíma þarf engum að
koma á óvart að nýting versni
verulega.
Þessar fjárfestingar getum við
litið á sem tækifæri, a.m.k. að
hluta, ef hægt er að nýta þær til
frekari heildarvöraþróunar.
Þar er ég að vísa til þess að ár-
angur hefði að mínu mati orðið enn
betri fyrr, ef enn frekar hefði verið
unnið að fjármögnun vörannar í
heild, þ.e. gistingar, afþreyingar,
samgangna o.fl., og litið til stærri
svæða í þvi sambandi.
60% af veltunni utan höfuð-
borgarsvæðisins?
Því er oft haldið fram af þeim
sem best þekkja til að tekjur svæða
af ferðaþjónustu séu í hlutfalli við
fjölda gistinátta.
Sé það svo má gera ráð fyrir að
um 60% allra tekna í ferðaþjónustu
á Islandi sem eru vegna eyðslu í
landinu séu á landsbyggðinni en
40% á höfuðborgarsvæðinu og gæti
hlutfallið í reynd verið hærra á
landsbyggðinni þar sem hlutur
sumarsins, þegar verð er hærra en
að vetri, er miklu stærri á lands-
byggðinni en í Reykjavík.
Á þessu ári er því ekki óeðlilegt
að gera ráð fyrir að veltan í ferða-
þjónustu á landsbyggðinni verði
a.m.k. 15-17 milljarðar.
I ljósi þessa árangurs starfsfólks
í ferðaþjónustu á landsbyggðinni
hlyti það að hljóma undarlega í
eyram ókunnugra að tala um
landsbyggðarvanda í ferðaþjónustu
sem eitthvert samheiti þótt einstök
svæði eða fyrirtæki búi eðlilega við
mismunandi forsendur.
Þess vegna hlýtur umræðan að
snúast um það hvernig við í sam-
einingu, opinberir aðilar og greinin
á landinu öllu, nýtum tækifærin
áfram til enn frekari atvinnusköp-
unar og arðsemi.
Höfundur er ferðnmálnstjóri.