Morgunblaðið - 05.10.2000, Blaðsíða 72

72 FIMMTUDAGUR 5. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
Tónskáldid og sönglistakonan Joan La Barbara er væntanleg til landsins
Röddin er
Tónskáldið, söngkonan og hljóðlistamaður-
inn Joan La Barbara er væntanleg til lands-
ins um helgina til hljómleikahalds en vinna
hennar með mannsröddina og möguleika
hennar hefur vakið mikla athygli sem eftir-
tekt. Arnar Eggert Thoroddsen tók hús á
henni og fræddist um líf hennar og störf.
hljóðfæri
Joan La Barbara: „Stundum heyrði maður áhorfendur skríkja og
pískra... maður hefur verið að uppfræða þá í gegnum árin.“
MYNPBOND
Píslarsaga
hnefa-
leika-
kappa
Fellibylurinn
(The Hurricane)
I) r a m a
★★*/>
Leikstjóri: Norman Jewison.
Handrit: Jewison, Armyan Bern-
stein, Dan Gordon. Aðalhlutverk:
Denzel Washington, Vicellous Reon
Shannon, Live Schreiber,
Deborah Unger. (145 mín)
Bandaríkin, 1999. Sam-myndbönd.
Bönnuð innan 16 ára.
HÉR ER sögð píslarsaga
bandaríska hnefaleikakappans
Rubin Carter, en hann fékk viður-
nefnið Fellibylur-
inn (Hurricane)
vegna leikni sinn-
ar í íþróttinni.
Carter skráði
sögu sína er hann
sat í fangelsi, en
hann hafði þá set-
ið inni í 16 ár fyrir
morð sem hann
framdi ekki. í
bókinni, sem nefnist Sextánda lot-
an, lýsir Carter hvernig fátækt og
kynþáttafordómar léku hann grátt
- allt frá barnæsku. Handrit þessar-
ar kvikmyndar er ekki aðeins
byggt á sjálfsævisögunni, heldur
einnig bókinni Lasarus og Felli-
bylurinn sem fjallar um ungan
blökkumann sem átti í bréfaskrift-
um við Carter og barðist ásamt
þremur velgjörðarmönnum fyrir
sýknun hans. Þetta er stórmerki-
leg saga, sem er ágætlega fram-
sett í kvikmyndinni, enda er leik-
stjórinn Norman Jewison gamall í
hettunni. Denzel Washington er
rétti maðurinn í hlutverk Carters,
en hann gefur kappanum sterkan
persónuleika, heift og tilfinninga-
þunga. Kvikmyndin er nógu vel
gerð til að fanga athyglina frá
^upphafi til enda, en oft fer hún þó
yfír strikið í væmni og melódrama.
Þetta skemmir mjög fyrir, því í
raun er efnið alvega nógu áhuga-
vert og dramatískt í sjálfu sér, og
er væmnum Hollywood-atriðunum
því algerlega ofaukið.
FERILL Joan La Barbara (f. 1947)
er sláandi langur og víðfemur þegar
að er gáð og skeytir hún lítt um hefð-
bundnar, og verður að segjast, úrelt-
ar skiptingar á milli „hámenningar"
og „lágmenningar". Það er ekki oft
sem hið ofnotaða heiti „fjöl-
listamaður“ lýsir fólki rétt en í tilfelli
La Barbara er það sannarlega við
hæfi.
La Barbara þykir brautryðjandi í
hvers lags tilraunum sem taka á
mannsröddinni sem söng- og hljóð-
gjafa og í þeim efnum hefur hún m.a.
lagt íyrir sig „fjölhljóðsröddun" (þar
sem hljóð eru framköliuð samtímis á
tveimur eða fleiri tónsviðum), radd-
bandasmelli, hringsöng og spangól.
Hún hefur unnið með virtum nú-
tímatónskáldum eins og Morton
Feldman, Steve Reich, Philip Glass
og John Cage og hlotið fjölda verð-
launa og styrkja í gegnum árin enn-
fremur sem hún hefur samið verk
fyrir leikhús, kóra, útvarp, balletta
og kvikmyndir, gefið út sjö plötur
með eigin verkum ásamt því að
stjórna upptökum á tónlist Cage og
Feldman. Hún hefur komið fram
með fjölda sinfóníuhljómsveita um
allan heim og einnig sungið í nokkr-
um óperum ásamt því að vinna með
bæði myndlistarmönnum og Ijóð-
skáldum. Hún samdi verk fyrir kvik-
myndina Anima þar sem m.a. er not-
ast við trommur frá Miðaustur-
löndum, rafeindatæki ýmiss konar,
raddir og selló og einnig hefur hún
samið tónverk fyrir rödd og rafhljóð
sem notað var í teiknimyndinni
Childrens Television Workshop/
Sesame Street, en hún er notuð til að
aðstoða heilbrigð börn við samskipti
við heyrnardaufa. Litríkur og fjöl-
breyttur ferill svo ekki sé nú meira
sagt en að lokum má geta þess að
hún hefur ljáð kvikmyndum eins og
Alien Resurrection og I Still Know
What You Did Last Summer rödd
sína.
„Dægurlist“/„æðri list“
„Jú, það er viss sannleikur í þeirri
staðhæfingu," segir hin mjúkmála
Joan La Barbara, er ég spyr hana
um meint flökt hennar á milli þess
sem mætti kalla „dægurlist" og þess
sem iðulega er flokkað sem „æðri
list“.
„Er ég var að byrja ferillinn
ástundaði ég t.d. djasssöng og hef
unnið með fólki eins og Jim Hall,
Don Sebesky og Hubert Laws. Ég
myndi segja að á vissan hátt hafi ég
alltaf haldið tengslum við og haft
áhuga á poppheiminum þó að ég líti
ekki á mig sem poppsöngkonu. Ég
held ég sé nægilega tengd popp-
heiminum til að geta hnýtt ákveðna
hluti úr honum við það sem myndi
teljast „sígild“ samtímatónlist."
La Barbara bandar því blíðlega
frá sér að um sé að ræða einhverja
krossför í þessum efnum, segir þetta
stílaflökt hennar tilkomið vegna
þeirra mörgu, og á stundum ólíku,
verkefna sem hún hefur verið að fást
við í gegnum tíðina.
„Nei, ég get nú ekki sagt að þetta
sé einhver rómantísk barátta hjá
mér. Þetta er einfaldlega hluti af
uppsafnaðri reynslu. Tónlistarfólk
er farið að blanda saman ólíkum
formum, stílum og stefnum í meiri
mæli en áður og skilin verða sífellt
óljósari. Ég veit þó ekki hvort það
sem ég geri sé jafnvinsældavænt og
segjum t.d. Bobby McFerrin. Ég og
Bobby höfum unnið saman og leiðir
okkar liggja samsíða að mörgu leyti
þótt hann taki sína vinnu nær megin-
straumnum en ég geri.“
Raddstýrt myndband
Þeir sem áræða að blanda saman
ólíkum listahefðum eru oft litnir
hornauga af þeim sem gera tilkall til
þess að vera „sannir“ í faginu. La
Barbara segist þó lítt hafa orðið vör
við þetta.
„Það hefur ekki gerst einfaldlega
vegna þess að það sem ég geri er það
óvenjulegt og sértækt. Eg er þekkt
sem einskonar upphafsmaður og
brautryðjandi þess sem kallað hefur
verið framþróuð raddtækni (e. ex-
tended vocal technique) og ég held
að fólk sé ekki að láta þetta fara í
taugarnar á sér vegna þess að þetta
stendur í rauninni eitt og sér. Það
eru mjög fáir sem eru að stunda
þetta, fyrir utan mig get ég t.d. nefnt
Meredith Monk og Diamanda Galas.
Það væri til dæmi ekki hringt í mig
ef það ætti að setja upp „hefð-
bundna“ óperu, menn hugsa til mín
ef þeir eru með eitthvað skrýtið eða
óvenjulegt í huga.“
A tónleikum sínum í Salnum,
Kópavogi, næstkomandi sunnudag,
mun La Barbara flytja verk sem
unnið er í samvinnu við íslenska
myndbandalistamanninn Steinu. „Jú
það er rétt. Hún hefur aldrei sagt
mér hvað eftirnafnið sitt er ein-
hverra hluta vegna,“ segir La Barb-
ara og hlær miklum, smitandi hlátri.
„Ég mun flytja verk sem er sam-
starfsverkefni okkar á milli og við er-
um stöðugt að endurvinna það, byrj-
uðum á verkinu í kringum 1987. Þar
er rödd mín notuð til að stjórna lög-
un mynda sem birtast á sjónvarps-
skjá (í gegnum styrkleikastýrða
sveiflugjafa. Innsk. höf.).
Cage
La Barbara ber mikið lof á tón-
skáldin John Cage og Morton
Feldman, en hún starfaði með þess-
um risum nútímaklassíkur í fjölda
ára. „Cage var indæl sál og mjög ör-
látur maður,“ segir hún einbeitt. „Ég
vann með honum í næstum tuttugu
ár svo að ég fékk færi á að sjá hann í
margs konar kringumstæðum. Það
sem mér fannst hvað stórkostlegast
við hann sem persónu var að í hvert
sinn sem að fólk kom upp að honum
og spurði hann út í tónlist, heimspek-
ina í kringum hana eða bara hvað
sem er, gaf hann sér alltaf tíma til að
svara, velti öllum spurningum fyrir
sér og lagði það virkilega á sig að
gefa sem best svör. Þetta lífsviðhorf
hafði mikil áhrif á mig, þessi ótrú-
lega góðvild og þetta örlæti sem
hann sýndi varðandi tíma.“
Morton Feldman er talið vera eitt
vanmetnasta nútímatónskáld sem
uppi hefur verið.
„Feldman var gríðarmikill hugs-
uður,“ svarar La Barbara er ég inni
hana eftir áliti á samstarfi þeirra
tveggja. „Tónlistin hans er mjög
hljóðlát og hann velti eðli og hrein-
leika hljómsins mikið íýrir sér. Hann
áleit tónlist vera í sinni hreinustu og
„réttustu" mynd þegai- þú heyrir
hana í huganum. Þegai- hún væri svo
flutt af tónlistarmönnum væri hún
búin að missa hluta af gildi sínu að
einhverju leyti. Hann var vegna
þessa mjög hrifinn af því að láta tón-
Iistina fjara út án þess að fólk tæki
eftir því. Hún svífur einhvern megin
í loftinu, töfrum bundin.“
Kennir í háskóla
La Barbara hefur komið nokkuð
að háskólakennslu en gerir þó lítið úr
því og segir það starf síður en svo
rekast á líf hennar sem listamaður.
„Ég kenni nefnilega mjög sértæk
námskeið. Ég kenni nokkuð sem
kallað er „tilraunahefðin“ (e. The
experimental tradition.) sem fæst
við mjög ákveðið tímabil og viðföng.
Ég byrja á ítölsku fútúristunum, fer
svo í þýsku og svissnesku dadaistana
og svo áfram í Fluxushreyfinguna,
minimalisma og tilraunatónlist.
Þannig að þetta stendur utan við
þessa hefðbundnu háskólakennslu,
ég kenni t.d. ekki tólftónaaðferðina,"
segir hún og glottir. „Ég kenni þá
tónlist sem ég hef mestan áhuga á
sjálf og þekki hvað best.“
La Barbara er á því að olnboga-
rými hinna nýtilkomnu stílaflöktara
hafi aukist á síðustu árum. „Þegar ég
var að byrja þótti þetta afar furðu-
legt og skrýtið. Stundum heyrði
maður áhorfendur skríkja og pískra
vegna þess að hljóðin sem ég var að
framkalla voru ekki í neinum tengsl-
um við hugmyndir fólks um konsert-
söng. Þannig að maður hefur í raun
og veru verið að uppfræða áhorfend-
ur og gera þá reiðubúna í áratugi.
Eins og staðan er í dag er þetta ekki
eins erfitt."
Nýir tímar - allt að gerast
A síðustu ái'um hefur tilrauna-
kennd raftónlist verið að tengjast
meginstrauminum í æ ríkari mæli og
La Barbara hefur notast þó nokkuð
við raftónlist í verkum sínum.
„Þessi þróun er heillandi," segir
hún. ,Á sjónarsviðið er komin kynslóð
sem notai' hljóðsmala og raftæki ým-
iss konar í gríð og erg við lagasmíðar
og tónlistarsköpun. Tölvan hefur mik-
ið að gera með þetta þar sem heil
kynslóð hefur vaxið úr grasi með tölv-
una sér við hlið. Þetta er tungumál og
tækni sem þau skilja og eiga samleið
með. Það er eitthvað við tölvur sem er
mjög persónulegt. Þú getur verið að
skapa einsamali inni í herbergi og ég
held að í því felist nokkuð sterkt að-
dráttarafl. Þetta er samfélagslegt lyr-
irbæri sem er mjög áhugavert," segir
hinn skarpsýni listamaður, Joan la
Barbara, að lokum.
Heiða Jóhannsdóttir
VERK HÖFUNDUR STAÐUR TÍMI

12 Vindstig Lára Stefánsdóttir Ráðhús Reykjavíkur 19.30
My movements are alone like streetdogs Jan Fabre Tjarnarbió 20.00 og 22.00
TÍhríst Dansleikhús með Ekka Iðnó 21.00
^^^tuclaciiir 6 ukt £ -Wmf'
She shrieks og Mamma Sara Gebran Tjarnarbió 18.00
Hreingjörningur Anna Richardsdóttir Ingólfsstræti 8 18.00
Örsögur úr Reykjavík Danskvikmynd Tjarnarbió 21.00
jP^iiari.'.iijiii v.uM fjff
Hreingjörningur Anna Richardsdóttir Kaffileikhúsið 13.15
Hreingjörningur Anna Richardsdóttir Tjarnarbíó 18.15
She shrieks og Mamma Sara Gebran Tjarnarbíó 18.30
NPK, Maðurinn er alltaf einn, Flat space moving Katrín Hall, Ólöf Ingólfsdóttir, Rui Horta Borgarleikhúsið 20.00
My Movements are alone like streetdogs Jan Fabre Iðnó 22.00
Vatnameyjan Reijo Kela Tjörnin 22.45
^^UllllllCÍ.IIjlir f; okt
ttakin Sveinbjörg Þórhallsdóttir, Jóhann Björgvinsson Listasafn Reykjavfkur 12.00
Miðasala við innganginn - nánari upplýsingar fást á skrifstofu IETM í síma 552 4004