Morgunblaðið - 20.10.2000, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FÖSTUDAGUR 20. OKTÓBER 2000 37
Blandað á staðnum
Á geisladiski, sem ber heitið I draumum var
þetta helst, flytur Einar Már Guðmundsson
nokkur af ljóðum sínum við tónlist sem
Tómas R. Einarsson hefur samið sérstak-
lega við þau. Súsanna Svavarsdóttir ræddi
við þá um blásturshljóðfæri Einars, anda
ljóðanna og hinn mjúka, frjálsa djass.
„HVERNIG er hægt að ímynda sér
að hér í þessu regngráa tilbreyting-
arleysi búi söguþjóð?" spyr sagna-
þulurinn Hómer í samnefndu ljóði
Einars Más Guðmundssonar. Og
víst er að þeir dagar koma sem hver
íslendingur hefur ástæðu til að
furða sig á þessari staðreynd. En
eins og leigubílstjórinn svarar
sagnaþulnum: „Aldrei langar mann
jafnmikið að heyra góða sögu og
þegar droparnir lemja rúðurnar.“
Við viljum heyra sögur; alls kon-
ar sögur og ekki er verra að þær séu
eftir Einar Má og fluttar af honum
sjálfum, hvort heldur er í ljóða- eða
söguformi, því eins og þeir vita sem
hlýtt hafa á Einar, þá hefur hann
mjög persónulegan stíl í ljóðaflutn-
ingi; notar grófari hluta raddarinn-
ar, áherslu á flest atkvæði svo flutn-
ingurinn verður ágengur og
ögrandi um leið og háð og ádeila
njóta sín vel. Það kemst allt til skila.
Blásturshljóðfærið
En við sem viljum heyra sögur,
erum alltaf til í að heyra góðar sög-
ur aftur og aftur, og jafnvel fluttar á
nýjan hátt. Það var því heldur betur
gleðilegt að flnna á dögunum nýjan
geisladisk, I draumum var þetta
helst, þar sem Einar Már flytur
nokkur af ljóðum sínum við tónlist
eftir Tómas R.Einarsson; tónlist
sem Tómas hefur samið sérstaklega
við ljóðin. Það skemmtilega er að
tónlist Tómasar er ekki samin við
rödd Einars, heldur ljóðin sjálf og
útkoman er einstaklega skemmti-
legt samspil andstæðna. Þegar
Tómas er spurður hvar hugmyndin
að þessum diski vaknaði, segir
hann: „Ég var búinn að semja tón-
list við ljóðið Vorregn eftir Guðberg
Bergsson, sem kom út á disknum
íslandsför 1991, og eins tónlist við
fjölda ljóða á Landsýn 1994. Við
undirbúning þess disks skoðaði ég
ljóðabækur Einars mjög vel en
heyrði ekki augljóslega fyrir mér
sönginn eða laglínuna. Arið 1996
hittumst við í afmælisveislu og þeg-
ar við fórum að ræða saman, kvikn-
aði þessi hugmynd. Þar sem ég sat
og hlustaði á Einar með þessa rödd
- áttaði ég mig á því að þarna var
komið blástushljóðfæri sem gæti
gert sig vel með djasshljómsveit.
Einar hefur verið að þjálfa þetta
hljóðfæri í tuttugu ár.“
Skyldleiki ljóðs og tónlistar
„Þessi skyldleiki ljóðs og tónlist-
ar er til staðar," segir Einar, „enda
hafa ljóð verið sungin hér fyrr á öld-
um. Ég held líka að það sé dálítið
gagnkvæmt að ljóðahöfundar sækja
mikinn innblástur í tónlist og tón-
skáld dýpka sinn skilning í bók-
menntum. Það má segja að í nú-
tímatónlist sé þessi skyldleiki ekki
minni. Ljóðið tengist dægurlögum
og öðrum lögum og minna má á
samstarf djassleikara og beat-
skálda. Það virðist alltaf hægt að
ríma á nýjan hátt.
Mín kynslóð er alin upp við rokk-
tónlist. Ég er undir áhrifum frá
skáldum eins og Bob Dylan og John
Lennon. Þau mæta þessum melódí-
um með tónlist sem les ljóðin á nýj-
an hátt. Þetta er löng keðja þar sem
allt hangir á sömu spýtunni. Ljóð-
listin byggist auðvitað á hrynjandi
og passar mjög vel við frjálsan
djass eins og er á þessum diski.“
Falla öll lögin undir skilgreininguna
„frjáls djass“? „Á diskinum er bæði
frjáls og bundinn djass. Við kvæðin
Róbinson Krúsó snýr aftur og
Skæruliðarnir hafa umkringt
Vatnaskóg er tónlistin spunnin á
staðnum en svo eru önnur lög
strangkomponeruð og enn önnur
sem fara þar mitt á milli,“ segir
Tómas.
Póetísk stemmning
Nú er tónlistin mjög mikil and-
stæða við rödd Einars; ljúf, kyrrlát
og seiðandi.
„Já, gruntónninn er frekar ljóð-
rænn. Það er vegna þess að Einar
kemur mér í svo póetíska stemmn-
ingu. Svo er hann með þessa miklu
hljómandi rödd og ég má kannski
skjóta því að hér, að Einar Már er
eina íslenska skáldið sem hefur
fengið mig til að setja saman prósa-
ljóð.“
Nú?
„Já, það var fyrir mefra en tveim-
ur áratugum þegar hann var að
byrja að lesa upp. Þá las hann á
samkomu Rauðrar verkalýðseining-
ar, 1. maí 1978. Ég var svo sleginn
af þessum kveðskap sem var alveg
nýr, hafði hvergi birst, að ég settist
niður eftir fundinn og orti ljóð sem
ég flutti honum síðan í samkvæmi
um kvöldið. Ljóðlist hans hafði mik-
il áhrif á mig og það helgaðist af því
að þetta var í fyrsta sinn sem ein-
hver skáldskapur höfðaði beint til
mín. Mér fannst þarna margt eins
og talað út úr mínu hjarta. Það var
tilfinning sem ég hafði ekki fundið
gagnvart eldri skáldskap."
Hafið þið flutt þessi verk á tón-
leikum?
„Já, það eru komnir nokkrir tón-
leikar. Við fluttum þau á Djasshátíð
Reylgavíkur 1999, síðan á Sólon ís-
landus skömmu fyrir áramót og síð-
an fyrir nokkrum dögum á hátíð
sem bar heitið Orðið tónlist."
Er þessi samleikur ljóðlistar og
tónlistar eitthvað sem við eigum
eftir að sjá meira af í framtíðinni?
,Á- hátíðinni Orðið tónlist, voru
margir með hugmyndir sem voru á
sömu bylgjulengd, þótt hver og einn
væri með sína útfærslu. Þar voru
nokkuð margir höfundar sem koma
úr tónlistarheiminum, til dæmis
fyrrverandi Sykurmolarnir, Bragi
Olafsson og Einar Örn. Síðan er það
Sjón sem hefur samið fyrir Björk og
sjálf kemur Björk að vissu leyti úr
veröld ljóðsins, úr Medúsuhópnum.
Auk þessa hafa menn verið að
semja töluvert af nútímatónlist við
Nýjar bækur
• ATVIK 4: Framtíð lýðræðis á
tímum hnattvæðingar.
„Frumkvæðið að útkomu þeirra
greina sem hér birtast í íslenskri
þýðingu átti þýska vikublaðið Die
Zeit sem fékk nokkra þekktustu fé-
lagsfræðinga og stjórnmálafræð-
inga samtímans til að velta fyrir sér
framtíð lýðræðis á tímurn hnatt-
væðingar í greinaflokki sem hét
„Zukunft der Demokratie" eða
„Framtíð lýðræðisins“. Greinarnar
birtust í nóvember og desember
1999 og í janúar 2000. Þær voru
gefnar út á bók í Þýskalandi síðla
sumars. Ritstjórn Atvika fékk strax
áhuga á að snúa þessum greinum
yflr á íslensku enda er það yfirlýst
markmið hennar að skapa vettvang
fyrir umræður og fræðilegar
vangaveltur um samtímann og
rjúfa þannig þá einangrun sem ís-
lenskt samfélag hefur stundum lent
í. Hin alþjóðlega umræða hefur
aldrei átt jafn brýnt erindi við Is-
lendinga og einmitt nú, þökk sé
hnattvæðingunni," segir í kynn-
ingu. Greinar: Francis Fukuyama:
Áhrif hnattvæðingar á einstakling
og samfélagsvitund, David Held:
Endalok stjórnmála, þriðja leiðin
og lýðræðiskosturinn, Zygmunt
Bauman: Lýðræði á tveimur víg-
stöðvum, Ulrich Beck: Hvers-
vegna-ekki?-samfélagið, Alain
Touraine: Lof hins frjálslynda lýð-
ræðis, Avishai Margalit: Éins og
maður við mann, Jean-Marie
Guéhenno: Kreppa lýðræðis og
Claus Offe: Lýðræði og traust.
Ritstjórar: Hjálmar Sveinsson og
Irma Erlingsdóttir. Höfundar
greina: Alain Touraine, Avishai
Margaiit, Claus Offe, David Held,
Francis Fukuyama, Jean-Marie
Guéhenno, Ulrich Beck, Zygmunt
Bauman. Utgefendur: Reykjavík-
urAkademían og Bjartur.
• ATVIK 5: Molar og mygla.
Um einsögu og glataðan tíma.
„Einsaga er sagnfræðileg nálgun
sem skýrir hugmyndir, samfélags-
og menningarfyrirbæri með því að
rýna stíft í ákveðnar manneskjur,
atburði eða staði, í stað þess að gína
stöðugt yfir stærri ferlum og kerf-
um. Þetta er tvímælalaust sú nýj-
ung sem mesta athygli hefur vakið
á sviði íslenskrar sagnfræði á und-
anförnum árum. í þessari bók birt-
ist í fyrsta sinn í íslenskri þýðingu
(með góðfúslegu leyfi höfundar)
ritgerð eftir ítalska sagnfræðinginn
Carlo Ginzburg, sem nefndur hefur
verið guðfaðir einsögunnar.
Þá gera Davíð Ólafsson og Sig-
urður Gylfi Magnússon, tveir sagn-
fræðingar sem staðið hafa í fram-
varðarsveit einsögunnar hér á
landi, grein fyrir þessari nálgun,
fjalla um takmarkanir hennar og
áforma frekari landvinninga.
Greinarnar allar eru mikilvægt
framlag til samræðunnar um heim-
speki sögunnar og framtíðarmögu-
leika sagnfræðinnar. I greinum
Davíðs og Sigurðar Gylfa er tekist
á við spurningar sem póstmódern-
ísk gagnrýni hefur stefnt gegn
fræðunum,“ segir í kynningu.
Höfundar: Carlo Ginzburg, Davíð
Ólafsson og Sigurður Gylfí Magn-
ússon. Ritstjórar: Ólafur Rastrick
og Valdimar Tr. Hafstein. Ritröð:
Atvik. Útgefendur: Reykjavíkur-
Akademían ogBjartur.
Veturnætur á Vestfjörðum
VETURNÆTUR á Vestfjörðum
verða dagana 21.-28. október á
Bíldudal, Bolungarvík, Flateyri,
Hólmavík, ísafirði, Patreksfirði,
Súðavík, Súgandafirði og Tálkna-
firði.
Sem dæmi um menningarvið-
burði verða vígslutónleikar á flygil
í kirkju, hann vígður af tveimur
heimasætum, kyrrðar- og minning-
arstund, tónleikar með Ólafi
Kjartani Sigurðarsyni baríton og
Tómasi Guðna Eggertssyni píanó-
leikara, almenn spilavist, kvöld-
vaka með yffrskriftina Ljósið í
myrkrinu, fyrirlestur um kristin
viðhorf í Gísla sögu Súrssonar,
stofnun Nýbúafélags Vestfjarða,
tónleikar þar sem nýbúar sjá um
val og flutning á tónlistinni, villi-
bráðarkvöld, Ósýnilegi vinurinn,
galdrasýning með lifandi leiðsögn
og uppákomum, aðalfundur eldri
borgara, sagnamenn með þjóð-
trúarþema, Olína Þorvarðardóttir
með erindi um galdra og galdra-
menn, opnanir listsýninga,
stjörnuskoðunarkvöld, harmoniku-
dansleikir, nemendur og kennarar
tónlistarskóla á faraldsfæti, alþjóð-
legur bangsadagur haldinn hátíð-
legum í bókasöfnum o.s.frv.
Veturnæturnar eru á vegum At-
vinnuþróunarfélags Vestfjarða.
Morgunblaðið/Ami Sæberg
Einar Már Guðmundsson og Tómas R. Einarsson.
ljóð ýmissa höfunda."
En það er nú ekki öllum skáldum
gefið að geta flutt ljóð sín á áhrifa-
ríkan hátt.
„Nei, við höfum gamla skólann,
sem má heyra hjá Davíð Stefáns-
syni og fleirum," segir Tómas. „Á
þeim tíma þjálfuðu skáldin sig sér-
staklega fyrir upplestur og hann
var gjarnan mjög dramatískur. En
það tekur langan tíma fyrir menn að
þjálfa röddina til upplesturs. Ég var
að segja að ég hefði fyrst heyrt Ein-
ar lesa upp fyrir nimlega tuttugu
árum. Síðan hefur hann þjálfað
röddina eins og hljóðfæraleikari
sem lærir á hljóðfæri. Við hefðum
ekki getað gert þetta fyrir tuttugu
árum. Þá var Einar ekki búinn að
læra á hljóðfærið og ég músíseraði
helst á harmonikku á bílastæði al-
þingismanna eftir róttæklingaböll í
Tjarnarbúð."
Þegar Einar er spurður hvernig
hann hafi þjálfað þetta hljóðfæri
sitt, segir hann þjálfunina hafa orð-
ið til við það að lesa fyrir almenning
og þá fyrir mjög ólíka hópa. „Það er
eitt grundvallarskilyrði fyrir því að
upplestur geti gengið," segir hann,
„og hann er sá að höfundur verður
að hafa gaman af honum sjálfur.
Það þýðir ekkert að vera að væla
þótt það mæti ekki nema tveir eða
þrír, maður verður að gera sitt
besta. Það gilda sömu reglur og hjá
hljóðfæraleikaranum og hlýtur allt-
af að vera spurning um leikgleði.
Nærri anda ljóðanna
Einhvers staðar hljótum við líka
að tengjast munnlegri hefð í flutn-
ingi á ljóðum. Sú hefð hefur verið
lifandi hér á landi og víðar. Ég hef
kynnst henni við upplestur í öðrum
löndum með öðrum skáldum.“
Þegar þeir Einar Már og Tómas
eru spurðir hvort diskurinn þeirra
eigi sér fyrirmynd, segja þeir: „Nei,
ekki beinlínis. Bandarísku beat-
skáldin og ýmsir djassmenn léku
sér með ljóð og djass á sínum tíma
og á Norðurlöndum má nefna
norska ljóðskáldið Jan ErikVoll
sem hefur gert þetta lengi og er
mjög inngróinn djassmúsíkinni. En
hann hefur farið þá leið að vera inni
í bandinu, reyna að djassa upplest-
urinn.
Þá er hætta á því að skáldið
hverfi næstum inn í hljómsveitina."
„Einar reynir hins vegar ekki að
falla að hljómsveitinni,“ segir Tóm-
as. „Við komum með okkar, hann
með sitt, og við mætumst. Engu að
síður er það andi ljóðanna sem
kveikti músíkina og til að heildin
verði sterk verða menn að skynja
hann. Þess vegna hefði þetta ekki
verið hægt nema vegna þess að
hljóðfæraleikararnir, sem eru með
mér, hlusta mjög vel. Það skiptir
sköpum.
Eg skrifaði ekki tónlistina nótu
fyrir nótu og því reyndi mikið á
næmi þeirra tónlistarmanna sem
spiluðu með okkur en það voru Ey-
þór Gunnarsson píanóleikari, Óskar
Guðjónsson sem leikur á tenór- og
sópransaxófón og Matthías M.D.
Hemstock sem leikur á trommur og
slagverk."
Og Einar bætir við: „Það var mér
mikils virði að vinna með þessum
tónlistarmönnum vegna þess að ég
les ekki nótur. Fyrir mig var þetta
eins og sagt var í gamla daga:
Blandað á staðnum."
Bretta-
fatnaður
14.995 kr.
Úlpa með flísfóðri
12.695 kr.
Brettabuxur m/ axlarb.
2.995 kr.
Flíspeysa hálfrend
HÚSASMIDJAN
Sími 525 3000 • www.husa.is