Morgunblaðið - 20.10.2000, Blaðsíða 62

62 FÖSTUDAGUR 20. OKTÓBER 2000
■ '
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Þungaskattur -
umhverfis-
skattur?
í fjárlagafrumvarpi
fyrir árið 2001 er þvf
slegið upp í sérkafla
að notkun umhverfis-
gjalda sé tæki til að ná
fram markmiðum í
^mhverfismálum. Er
þar verið að vísa til
þess að sá sem meng-
ar skuli bæta fyrir
þann skaða sem
mengunin veldur. Því
skuli beita sköttum og
gjöldum til að stýra
mengunarvörnum og
hafa áhrif til að draga
úr mengun. Þetta eru
vissulega háleit og
göfug markmið en þó
rekur mann í rogastans þegar stór
hluti þess sem talið er upp sem um-
Skattheimta
■Litlir möguleikar eru til
að bregðast við hækk-
uðu eldsneytisverði,
segir Þorleifur Þór
Jdnsson, nema með
hærri fargjöldum.
hverfisskattar eru föst árgjöld
þungaskatts og þungaskattur sam-
kvæmt mælum. Fast árgjald er á
engan hátt tengt notkun bifreiðar-
innar og kílómetragjald er á engan
hátt tengt því hversu miklu elds-
neyti bíllinn eyðir. Kerfi þetta
virkar því á engan hátt hvetjandi
til þess að menn spari eldsneyti
með því að hafa hagkvæmustu teg-
undir bílvéla sem fáanlegar eru.
Hinar gríðarlegu olíuhækkanir
undanfarinna mánaða hafa reyndar
tekið við því hlutverki og haft þau
áhrif á rekstrarforsendur hópferða
og sérleyfisbíla að brýnt er að
skattlagning ríkisins verði endur-
skoðuð til að komast hjá hruni í
þeirri grein.
En lítum nánar á hvaða þjónustu
er verið að skattleggja í tilfelli
Teksturs hópferða- og sérleyfisbifr-
eiða. Það er verið að grafa undan
því hagræði sem felst í rekstri
slíkra bíla. Höfum eftirfarandi í
huga:
1. Engum hópferða- eða sérleyf-
isbíl er ekið lengra en þörf krefur.
Hvort sem um er að ræða sérleyf-
isbíl í áætlun eða fótboltalið í hóp-
ferðabíl er ekið einungis eins langt
.... ...............
Peysur
LUCMM
UÍLL
Neðst á Skólavöröustíg
...'.
og þarf og ekkert
meira. Skattlagning á
umhverfisgrunni er
því röng hugsun því
slík skattlagning hef-
ur engin áhrif á vega-
lengdirnar sem fara
þarf. Með skattlagn-
ingunni er ekki verið
að hafa áhrif á hversu
langt þarf að aka.
2. Að ferðast í hóp-
ferða- eða sérleyfisbíl
er ekkert annað en að
fara saman í hóp. Það
sparar orku, er um-
hverfisvænt og er ör-
uggur ferðamáti. Það
er betra að börnin fari
saman í skólabílnum en hvert for-
eldri aki sínu barni. Ætli þrjú
hundruð manna félag að fara í
skemmtiferð er betra að það fari í
sex hópferðabílum en í eitthundrað
og fimmtíu einkabílum. Þegar ekk-
ert er slegið af skattheimtu ríkisins
þó að verð á eldsneyti hækki jafn-
mikið og raun hefur verið neyðast
rekstraraðilar til að hækka sitt
verð og skilaboðin eru skýr, hættið
að ferðast saman og notið einka-
bílinn. Þar hefur alla vega skatta-
fyrirkomulagi á bensíni verið
breytt til verulegrar lækkunar.
3. Hópferða- og sérleyfisbílar
verða aldrei alveg lausir við óhöpp.
Öll tölfræði segir okkur hins vegar
að það er miklu öruggara að ferð-
ast í hópferða- eða sérleyfisbíl en í
einkabíl. Vilji menn draga úr slys-
um í umferðinni er ein besta leiðin
að hvetja fólk til að nota almenn-
ingssamgöngur ásamt hópferða- og
sérleyfisbflum.
4. Ætli menn að draga úr meng-
un í einhverri alvöru er það mörg-
um sinnum betra að vel nýttir hóp-
ferða- og sérleyfisbílar séu notaðir
en verið sé að aka hálftómum
einkabílum. Hví er verið að hamla
á móti almenningssamgöngum í
stað þess að efla þær.
Rekstrarumhverfi hópferða- og
sérleyfísbíla er slíkt að litlir mögu-
leikar eru til að bregðast við hækk-
uðu eldsneytisverði nema með
hærri fargjöldum. Það skerðir
samkeppnishæfnina og vinnur á
móti þeim jákvæðu atriðum sem
eru talin upp hér að ofan. Því er
bráðnauðsynlegt að núverandi inn-
heimtukerfi verði endurskoðað
þannig að hægt sé að tala um
skattlagningu sem hefur bein áhrif
á notkun á eldsneyti. Það verður
best gert með því að færa þessa
gjaldtöku frá fastagjaldi og kíló-
metragjaldi inn í eldsneytisverðið.
Reyndar verður að setja þann fyr-
irvara á að verði sá mikli gjaldstofn
sem þungaskattur er í dag ekki
endurskoðaður, er öruggt að olíu-
lítrinn verði dýrari en bensínlítrinn
þegar búið er að setja skattinn á.
Síðan verður að endurskoða þá
hugsun sem felst í skattlagningu á
atvinnugreinina hópferða- og sér-
leyfisakstur. Greinin getur sparað
þjóðfélaginu margfaldar þær upp-
hæðir sem nú eru heimtar af henni
í formi þungaskatts, bifreiðagjalda
og annarrar skattheimtu með því
að geta boðið upp á skilvirkar og
öruggar samgöngur sem væru
raunverulegur valkostur við einka-
bílinn.
Höfunduv er hagfræðingur Samtaka
ferðaþjónuatunnar.
Þorleifur Þór
Jónsson
Smiöjuvegi 9 • S. 564 1475
Föstudagurinn 13.
FÖSTUDAGINN
13. október tilkynnti
iðnaðar- og viðskipta-
ráðuneytið að ríkis-
stjórnin hefði sam-
þykkt tillögu
viðskiptaráðherra um
að beina þeim tilmæl-
um til bankaráða
Landsbanka fslands
og Búnaðarbankans
að þau skyldu nú þeg-
ar hefja viðræður um
samruna bankanna. í
tilkynningunni eru
tíunduð rök ríkis-
stjórnarinnar eða
viðskiptaráðherrans
fyrir þeirri niðurstöðu
að sameining bankanna sé nauð-
synleg í breyttu umhverfi á ís-
lenskum fjármálamarkaði. Ráð-
herrann lætur ekki nægja að
ákveða fyrir bankaráðin hver séu
rökin fyrir sameiningu bankanna
heldur ákveður einnig hvar fækk-
un starfa verði mest, það er í höf-
uðstöðvum og í útibúum á höfuð-
borgarsvæðinu, en það megi leysa
með „starfsmannaveltu" og starf-
slokasamningum og þannig komast
hjá fjöldauppsögnum. Hvað ráð-
herrann kallar fjöldauppsagnir er
mér hulin ráðgáta. Það hefur
ítrekað komið fram í fjölmiðlum að
ef Landsbanki og Búnaðarbanki
sameinast þá mun starfsmönnum
líklega fækka um 300 og að þessi
fækkun, eða „starfsmannavelta“
eins og ráðherrann kýs að kalla
það, mun bitna fyrst og fremst á
konum! Forræðishyggju ráðherr-
ans og ráðgjöf til bankaráðanna
lýkur ekki með þessu. Samkvæmt
fréttatilkynningunni á að setja
nefnd löglærðra manna undir for-
ystu ráðuneytisstjóra viðskiptaráð-
uneytisins til að fylgjast með
samningaviðræðum bankaráðanna
svo að þau fari ekki út af þeirri
línu sem ráðherrann hefur gefið í
fréttatilkynningu. Svo að öllu sé
nú haldið til haga heitir það í til-
kynningunni að bankaráðin muni
hafa náið samráð við
þennan þriggja
manna starfshóp sem
á að gæta hagsmuna
ríkisins í sameiningar-
ferlinu. Hver maður
sér þó að hér er um
beina pólitíska íhlutun
að ræða.
Ráðherrann lætur
ekkert heldur framhjá
sér fara, ætlar að
stýra öllu sameining-
arferlinu. Ef einhverj-
ar krónur losna við
sameiningu og hag-
ræðingu verður það
ekki bankanna að ráð-
stafa þeim. Ráðherra
hefur lýst því yfir í fjölmiðlum að
hún hlakki til að eyða þeim sjálf!
Það fer ekki á milli mála hver ræð-
ur för, eða hvað?
Bankar
Réttara hefði verið,
segir Margrét
Frímannsdóttir, að
stjórnendur bankanna
skiluðu tillögum til hlut-
hafafundar sem
siðan tæki ákvörðun
um framhaldið.
Ríkið á meirihluta Landsbank-
ans og Búnaðarbankans og við-
skiptaráðherra fer með atkvæði
ríkisins. Hún getur því í krafti
þessa valds farið þá leið sem hún
hefur valið. En hefði ekki verið
eðlilegra að frumkvæðið kæmi frá
stjórnendum bankanna sjálfra?
Mig minnir að fyrr á þessu ári hafi
komið fram það sjónarmið stjórn-
enda Landsbankans að sameining
þessara tveggja banka væri æski-
leg. Því má ætla að nú þegar sé
hafin vinna innan beggja þessara
stofnana til að leggja á það faglegt
mat hvort sameina eigi starfsemi
þeirra. Hvort þeirri vinnu er lokið
eða ekki er mér ekki kunnugt um,
en það er með öllu óeðlilegt að
grípa inn í á þann hátt sem gert
var af ríkisstjórninni með
viðskiptaráðherrann í fararbroddi.
Réttara hefði verið að stjórnendur
bankanna skiluðu sinni vinnu og
sínum tillögum til huthafafundar
sem síðan tæki ákvörðun um fram-
haldið.
í margnefndri fréttatilkynningu
sem ráðherra sendi frá sér er þó
nokkuð fjallað um breytta skipan
bankamála, ekki bara hér á landi
heldur einnig í samkeppnislöndum
Islendinga. Vissulega hefur sam-
keppnisumhverfi fjármálastofn-
ananna breyst verulega á tiltölu-
lega stuttum tíma og við eins og
aðrar þjóðir orðið að bregðast við
því. Sterk samkeppnislöggjöf og
virkt eftirlit með fjármálastofnun-
um er nauðsynlegur þáttur til þess
að tryggja að samkeppnisstaða
þessara stofnana sé með eðlilegum
hætti og það sem ekki er síður
nauðsynlegt í breyttu umhverfi, að
hagur neytandans sé tryggður.
Eg get sannarlega tekið undir
þá skoðun viðskiptaráðherranns að
það sé auðvitað allra hagur, og
ekki síst almennings í landinu, að
þeir bankar sem hér starfa standi
vel í samkeppni við sambærilegar
stofnanir hjá þeim þjóðum sem við
eigum viðskipti við. En þá verðum
við líka að leyfa þessum stofnunum
að þróast á faglegum forsendum
en ekki samkvæmt pólitískum til-
skipunum.
Inngrip ríkisstjórnarinnar í
starfsemi og þróun bankanna eins
og þau sem ríkisstjórnin sendi frá
sér föstudaginn 13. er pólitískt
slys.
Höfundur er þingmaður Samfylking-
arinnar í Suðurlandskjördæmi.
Margrét
Frímannsdóttir
NÝLEGA bárust
fréttir af áhuga Norð-
uráls um að stækka
álverið á Grundar-
tanga umtalsvert sem
þýðir ef af verður
meiri orkusölu til
stóriðju með tilheyr-
andi virkjunarfram-
kvæmdum. Undirbún-
ingur er í fullum
gangi með að gera
risavirkjun við Kára-
hnúka mögulega,
menn hafa sett niður
dagsetningar og um-
hverfismat er á fullri
ferð. Ekki hafa til-
raunir Landsvirkjun-
ar til að snúa almenningsálitinu
fyrirtækinu í vil eftir hremming-
arnar með Fljótsdalsvirkjun farið
fram hjá nokkrum manni. Lands-
virkjun vill skapa sér umhverfis-
væna ímynd öflugs fyrirtækis í al-
menningseigu. Kárahnúkavirkjun
er risavirkjun en orkan þaðan dug-
ir samt ekki fyrir áformað álver á
Reyðarfirði, það þarf að virkja
meira eingöngu til að standa við
samkomulagið við Norsk Hydró.
Ný hugsun ryður sér til rúms
Nú berast fréttir um að losun
gróðurhúsalofttegunda hafi aukist
um 12% síðan 1990 í heiminum öll-
MYNDASÖGUBLAÐIÐ ZETA
www.nordiccomic. com
um og ef ríki heims
nái ekki samkomulagi
á ráðstefnunni í Haag
í nóvember verði af-
leiðingarnar hrikaleg-
ar. Umhverfisvernd sé
að verða ráðandi í
hinni nýju hugsun í
viðskiptalífinu, ekki
síst vegna almenn-
ingsálitsins. Nú leita
menn að nýjum orku-
gjöfum, t.d. í bílaiðn-
aði, og leggja æ ríkari
áherslu á umhverfis-
vænar verksmiðjur.
Ekki er hugmyndin
um nýja orkugjafa ný
af nálinni hjá okkur
íslendingum.
Baldur heitinn Líndal efnaverk-
fræðingur breytti bifreið fyrir
vetni í kringum 1940 þótt því hafi
lítt verið haldið á lofti í umræðu
síðari ára.
Nefnd var sett á laggir af ríkis-
stjórninni og iðnaðarráðherra
heimsótti Daimler Bens, samdi um
tilraunaverkefni og gaf fyrirheit
um frumkvæði og nýja hugsun í
orkumálum.
Nokkrar Kárahnúkavirkjanir
Nýverið var fjallað um nýja
orkugjafa og mengun í þættinum
„Hér og nú“ í Ríkisútvarpinu. Að
risaorkuver væru að fá óvænta
samkeppni úti í heimi.
Þannig hafa fjárfestingar á al-
mennum markaðsforsendum í smá-
orkuverum margfaldast í Banda-
ríkjunum á sl. tveimur árum. Því
er spáð að smáorkuver muni taka
Virkjanir
Ríkisstjórnin, segir
Rannveig Guðmunds-
dóttir, er föst í gamalli
hugsun um risavirkjanir
og ofurálver.
við af risaorkuverunum á næstu
árum. Smáorkuver þykja góður
fjárfestingarkostur og nútíma-
tækni gerir þau fjárhagslega hag-
kvæm.
Ríkisstjórnin lítur ekki við
möguleika á smáorkuverum þótt
þau séu kostur sem fallið getur vel
að þjóðgörðum og umhverfisvernd.
Það liggur hins vegar fyrir að ef
við Islendingar meinum eitthvað
með því að verða leiðandi land í
nýtingu nýrra orkugjafa með því
að vetnisvæða þar sem við nú nýt-
um bensín og olíu - þar með talið
bifreiða- og bátaflota - þurfum við
að virkja sem nemur þremur Kára-
hnúkavirkjunum bara til að fram-
leiða orkuna sem vinnur vetnið.
Gamaldag ríkisstjórn
Á sama tíma og aðrar þjóðir eru
að bregðast við umhverfisumræðu
og almenningsáliti, byggja vistvæn
smáorkuver og leita nýrra um-
hverfisvænna orkugjafa hefst okk-
ar ríkisstjórn öðruvísi að. Hún er
föst í gamalli hugsun um risavirkj-
anir og ofurálver. Hún bindur
framtíðina með ákvörðunum sem
hún tekur áður en rammaáætlun
um nýtingu orkulindanna liggur
fyrir. Hún rekur pólitíska henti-
stefnu með mikilvæga auðlind okk-
ar. Ríkisstjórnin er gamaldags.
Höfundur er formaður þingflokks
Samfylkingarinnar.
Nýja hugsim í
orkumálin
Rannveig
Guðmundsdóttir