Morgunblaðið - 12.12.2000, Qupperneq 70

t^P ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLADIÐ
Guði er fyrir
að þakka
I MORGUNBLADINU 14. nóv-
ember víkur Guðríður Bryndís
Jónsdóttir í greininni „Mikil menn-
ingarveisla" nokkuð
að kærunni í sumar
fyrir siðanefnd presta
á hendur Sigurbirni
Einarssyni biskupi
egna orða hans um
agnrýnendur
kristnihátíðar. Hún
segir: „Sigurbjörn
Einarsson varð fyrir
ómaklegum árásum
fyrir það eitt að verja
það sem hverjum
kristnum manni er
heilagt og svara eins
og honum bjó í
brjósti, þegar hann
var spurður, sem síðar Sigurður Þór
var lagt út á hinn Guðjónsson
versta veg.“ Og einnig
skrifar Guðríður: „Vegna úrskurð-
ar siðanefndar presta ... vona ég að
þeim sem í henni sitja verði fyr-
4
Fjölmiðlun
Enginn lét í sér heyra til
varnar virðingu þess
fólks, segir Sigurður
Þór Guðjónsson, er
hleypidómarnir slógu.
irgefið með orðum frelsarans: „Guð
lyrirgefi þeim því þeir vita ekki
hvað þeir gjöra.““
Enginn myndi segja að Sigur-
björn biskup hafi orðið fyrir
„ómaklegum" árásum ef ekki hefði
verið lögð fram kæran. Það er hún
sem er upphaf og endir á hneyksl-
unarhellunni. Það var ég sem
kærði og nú ætla ég að leyfa mér
að sleppa kurteisisserimóníunum
og tala hreint út. Mér finnst sann-
arlega kominn tími til. Líklega
verður það þó illa séð að kærand-
inn hafi sig í frammi þó sjálfsagt
þyki að velunnarar biskupsins láti
að sér kveða. En varla hefur linnt
látum í skrifum um þessa kæru þar
sem snúið hefur verið út úr for-
sendum hennar og nánast fjallað
um hana leynt og ljóst sem sjald-
gæft óþokkabragð.
Það var Morgunblaðið sem reið
á vaðið með því að birta fyrstu
greinargerð Sigurbjarnar til siða-
nefndar presta sem skrifuð var
meðan enn var verið að fjalla um
málið en slík gögn ættu auðvitað að
vera innanhúsmál nefndarinnar.
Þar með rauf blaðið formhefðir
sem eru líftaug allrar umfjöllunar
fyrir úrskurðaraðilum. Allt annars
eðlis eru skrif gegn niðurstöðunum
þegar þær eru fengnar. í grein-
argerð biskupsins var fjallað um
kærandann eins og
hann væri kjáni eða
lítill drengur. Síðan
hafa aðrir einmitt fet-
að í þau spor. Alls
engin virðing er borin
fyrir hinu hugsunar-
lega innihaldi kær-
unnar, að það kunni
að hafa hvílt á mik-
ilvægum samfélags-
legum leikreglum sem
hafa verði í heiðri.
Það er látið sem siða-
nefndin hafi ekki haft
á neinu að byggja. Áð-
ur hafði Morgunblaðið
í leiðara látið uppi
vanþóknun á því að
einhver merkasti and-
legi leiðtogi þjóðarinnar fengi ekki
að vera „í friði", rétt eins og um
persónulega áreitni væri að ræða
og fór blaðið blygðunarlaust fram á
sérhelgi og forréttindi honum til
handa frá leikreglum samfélagsins.
Ekki minntist Morgunblaðið þó
einu orði á það að formlega kæra
hafi verið lögð fram fyrr en það
skýrði frá niðurstöðu siðanefndar.
Og þá var kærandinn vægast sagt
settur í leiðinlegt samhengi. Eng-
inn fjölmiðill annar en Morgun-
blaðið lætur sig hafa það að grípa
til svona ráða þegar henta þykir.
Páll Vilhjálmsson segir í grein í
Morgunblaðinu 15. nóvember að í
gagnrýnislausri blaðamennsku á
Islandi gerist atvik sem minni á
austantjaldsríkin fyrrum. Viðbrögð
Morgunblaðsins við kærunni á
biskupinn voru einmitt þannig.
Blaðið var hlutdrægt og duttlungar
ritstjóra virðast hafa ráðið ferðinni
en ekki fagleg blaðamennska.
Þannig gaf blaðið tóninn fyrir þá
hugsunarlausu og heiftúðugu um-
fjöllun biskupsvina sem enn eru að
sýna þá mynd af kærunni að hún
hafi verið nokkurs konar óhæfu-
verk. Ekki vilja menn svo skilja að
kæran fjallaði ekki um mannkosti
eða starfsferil biskupsins heldur
einungis tiltekin ummæli hans. Og
þau koma kristindómnum andskot-
ann ekkert við. En hér eru rök
einskis metin en tilfinningaþrungin
vanþóknun einráð. í þessu ljósi
verður að lesa skrif Guðríðar
Bryndísar Jónsdóttur og margra
annarra. Það er þó ástæða til að
fjalla dálítið nánar um eitt atriði
málsins af því að það sýnir sam-
félagið vægast sagt í ískyggilegu
ljósi.
Biskupinn var nefnilega ekki
kærður að tilefnislausu. Siðanefnd
presta þótti til dæmis ekki heppi-

Fékkstu kartöflu
í skóinn?
Snúðu þá vörn í sókn
Búðu til skrípamynd af
sendandanum“. Notaðu kartöfluna
sem haus, klósettrúllu sem búk og
sveskjur sem fætur. Teiknaðu síðan
andlit á sveinka og límdu svolitla
bómull þar sem skeggið á að vera.
Þínirvinir
íslenskir kartöflubændur
legt að gera lítið úr málflutningi í
deilumálum með því að gefa í skyn
að andstæðingarnir væru ekki and-
lega heilbrigðir enda er varla hægt
að sýna fullveðja manneskjum
meiri lítilsvirðingu. Og það er
ónærgætnislegt gagnvart því fólki
sem raunverulega á við geðræn
vandamál að stríða eins og segir í
niðurstöðu siðanefndar. Samtökin
„Geðhjálp" eru alltaf að vekja at-
hygli á þessu. Flestir munu líka
viðurkenna það við „eðlilegar að-
stæður“. En þegar einn biskup
segir svona þá eru einmitt verstu
og sjálfvirkustu fordómarnir, að
þetta sé gömul og gild venja, not-
aðir til að réttlæta athæfið og til
harðra árása á þá sem gera sam-
félagslega kröfu um virðingu og til-
litssemi við geðsjúkt fólk. Fordóm-
ar byggjast einmitt á vana-
hugsunum sem aldrei eru dregnar
í efa. Úrskurður siðanefndar
presta var svo hreinlega hafður í
flimtingum af ýmsum stuðnings-
mönnum biskups. Þegar nógu
miklir hagsmunir eru í húfi, „vald,
vegsemd og virðing" mikillar stofn-
unar sem vill hafa áhrif í þjóðfélag-
inu, verður allt undan að láta, jafn-
vel örgustu fordómar breytast þá í
sjálfsagða hluti. Og enginn lét í sér
heyra til varnar virðingu þess fólks
er hleypidómarnir slógu, ekki for-
seti alþingis, enginn framámaður í
pólitík, heilbrigðismálum, listum,
vísindum eða viðskiptum, að ekki
sé nú minnst á presta íslensku
þjóðkirkjunnar eða ritstjóra Morg-
unblaðsins. Þetta er miklu meira
áhyggjuefni en allar deilurnar um
kristnihátíð. Það var aðeins siða-
nefnd presta sem bjargaði siðferð-
islegri virðingu þjóðarinnar og það
hugrekki mun verða mikils metið
þegar tímar líða. Og svo er guði
fyrir að þakka að nefndin vissi upp
á hár hvað hún var að gera.
Höfundur er rithöfundur.
LAX þykir ekki að-
eins góður, heldur er
hann einnig holl fæða
fyrir fólk sem vill forð;
ast æðasjúkdóma. í
Norður-Atlantshafi er
að finna lax af tegund-
inni Salmo salar. Dreg-
ur hann nafn sitt af
ánni Salar á vestur-
strönd Noregs. Þar
töldu líffræðingar að
væri að finna þann lax
sem ber flest þau útlits-
merki sem einkenna
lax í Norður-Atlants-
hafi. Þess vegna var
tekið eintak af laxi úr
ánni Salar þegar
ákveðið var að gera lýsingu á teg-
undinni sem við köllum lax. í Kyrra-
hafi er að finna laxategundir sem eru
frábrugðnar laxinum í Norður-Atl-
antshafi og bera ættkvíslarheitið On-
corhynchus. Hér á landi finnum við
Oncorhynchus mykiss (regnbogasil-
ung) sem hefur verið fluttur til
landsins og verið alinn hér í áratugi,
m.a. í kvíaeldi. Þá hafa Oncorhynch-
us-tegundir synt hingað úr Kyrra-
hafi eins og Pálmi Gunnarsson lýsti
fyrir nokkru. Af þessu má sjá að lax-
inn fer víða og ratar ekki alltaf á
heimaslóðir til þess að hrygna.
Erfðabreytileiki laxa er mun meiri
innan hvers stofns en á milli stofna.
Þetta gerir stofnum kleift að laga sig
að breyttum aðstæðurn á búsvæði
sínu og bendir jafnframt til erfða-
fræðilegs samgangs á milli stofna.
Náttúrulegur breyti-
leiki laxa gerir eldis-
mönnum tiltölulega
auðvelt að velja út fjöl-
skyldur laxa sem hafa
heppilega eiginleika til
eldis. Þeir sem hafa
stundað eldi á laxi til
áframeldis, eða til veiða
á ný í laxveiðiám, hafa
lengi reynt að velja þá
einstaklinga til undan-
eldis sem hafa þótt
æskilegir sláturfiskar.
Á íslandi sem í Noregi
hafa eldismenn valið
laxa til eldis úr mörg-
um stofnum og alið til
undaneldis. Um er að
ræða fiska sömu tegundar og hafa ís-
lensk seiði verið seld til Noregs í
talsverðu magni hér áður fyrr. ís-
lenski laxinn þótti ekki frábrugðinn
þeim norska að öðru leyti en að hann
varð kynþroska fyrr en þeir kyn-
bættu í Noregi.
Kynbætur eru óijúfanlegur þátt-
ur í öllum landbúnaði. Kynbætur
hafa einnig verið stundaðar á „villt-
um“ laxastofnum í íslenskum ám í
langan tíma, bæði af áhugamönnum
og fagfólki.
Kvíaeldi á laxi er atvinnugrein
sem getur stórlega bætt stöðu
margra byggðarlaga sem hafa farið
halloka vegna þess að matvælafram-
leiðsla hefur færst nær þéttbýli.
Laxeldi er útflutningsgrein sem
hentar vel á síður viðkvæmum svæð-
um sem víða er að finna bæði á Vest-
Laxarækt
á Islandi
Skúli
Guðbjamarson
Enginn er eyland
ÉG trúi því að sér-
hver íslendingur unni
íslenskri náttúru.
Væri þess nokkur
kostur hygg ég að
flestir vildu varðveita
þá fegurð ósnortna og
óbreytta. Illu heilli er
það óraunhæft mark-
mið. Þarf ekki annað
en skoða þær breyt-
ingar sem orðið hafa á
náttúru okkar frá því
mannskepnan festi
hér rætur. Um leið og
hinn gráðugi maður
hefur tekið sér ból-
festu markar hann
spor í náttúruna. Veg-
ir, íbúðarhús, atvinnuhúsnæði,
flugvellir, hafnarmannvirki, brýr
og önnur mannanna verk eru í
raun öll ágangur á náttúruna. Ný-
leg dæmi má nefna: Norræna hús-
ið, Náttúrufræðihús Háskólans
(byggt á mýrum), Bláa lónið,
Skeiðarárbrú, tvöföldun Vestur-
landsvegar, ný brú yfir Elliðaár og
önnur slík dæmi sýna hvernig
árekstrar manns og óspilltrar nátt-
úru eru óhjákvæmilegir.
Ég trúi því líka að allir íslend-
ingar vilji halda uppi hér velsæld
og stöðugleika á sviði atvinnulífs,
efnahagslífs, velferðarkerfis, sam-
gangna og þar fram eftir götunum.
Vandinn er hins vegar sá hvem-
ig samræma megi andstæð sjón-
armið. Meðan íbúum fjölgar og
krafa um veraldleg gæði eykst þá
erum við í vanda. Við göngum stöð-
ugt meira á náttúruna. Spurningin
verður hvar er hægt að draga
mörk. Um það mun ávallt verða
deilt. Með vinnu á vegum ríkis-
stjórnarinnar undir heitinu maður,
MEÐGÖNGUBELTI
brjóstahöld, nærfatnaður.
Þumalfna, Pósthússtræti 13.
nýting, náttúra er ver-
ið að gera tilraun til
þess að finna þessa
jafnvægislínu þar sem
væntanlega verður
slegin skjaldborg utan
um tilteknar náttúru-
perlur en um leið
teknir frá staðir sem
óhjákvæmilega verður
að fórna í þágu vel-
sældar þjóðarinnar.
Undirtónn þeirrar
umræðu eru umhverf-
issjónarmið. Slíkar
fórnir hefur þjóðin
stöðugt fært allt frá
landnámstímum og er
óhjákvæmilegur fylgi-
fiskur sambýlis manns við náttúru.
ísland fyrir
umheiminn alian
Of mörgum hættir til að skoða
umhverfismál frá þröngu sjónar-
horni. Fyrir vikið getur umræðan
lent á villigötum og beinst frá
kjarna málsins.
Staðreyndin er einfaldlega sú að
umhverfismál verða aldrei skoðuð
öðruvísi en hnattrænt. Nýlega átti
ég viðræður við nokkra þingmenn
Græningja úr Evrópu þar sem þeir
lögðu einmitt þunga áherslu á hin
hnattrænu áhrif umhverfismál-
anna. Jörðin er nefnilega aðeins
ein og veðurhvolfið er aðeins eitt.
Áhrif útblásturs á umhverfi okkar
geta aldrei verið metin öðruvísi en
sem heild, þ.e. hin hnattrænu áhrif.
Tal um annað er í raun ekkert ann-
að en ómerkileg blekking og út-
úrsnúningur. Gott dæmi um þetta
er umræðan um álframleiðslu á ís-
landi. Spyrja má hvað gerist í um-
hverfismálum heimsins ef íslend-
ingar banna framleiðslu áls á
íslandi úr vistvænum orkugjöfum?
Margir hafa alltaf vikið sér undan
því að svara þessari einföldu
spurningu. Svarið er einfalt. Verði
álið ekki framleitt hér mun það
verða framleitt annars staðar. Og
hvar getur sú framleiðsla farið
Umhverfi
Umhverfísmál, segir
Hjálmar Arnason,
verða aldrei skoðuð
öðruvísi en hnattrænt.
fram? Ný álver í Ástralíu og Mós:
ambík svara þeirri spurningu. í
framhaldinu er síðan rétt að spyrja
hvaða orkugjafar skyldu vera not-
aðir þar? Svar: Kol og olía. Meng-
un af þeim orkugjöfum er margfalt
meiri en framleiðsla áls með vist-
vænum orkugjöfum íslendinga. Þá
er líka rökrétt að spyrja: Hvaða
hnattræn áhrif hefur það? Jakob
Björnsson, fyrrverandi orkumála-
stjóri, hefur birt tölur í þessu sam-
hengi (Tafla 1). Rétt þykir mér, þó
ekki ætti að vera nauðsynlegt, að
Jakob Björnsson á engra hags-
muna að gæta í máli þessu. Hann
einfaldlega dregur fram blákaldar
staðreyndir.
Verði þetta magn áls framleitt
með kolum/olíu í stað vistvænna
orkugjafa samsvarar það 15%
aukningu íslands í útblæstri en
sömu lækkun ef notast er við vist-
væna orkugjafa. Um þetta snýst
málið.
í raun þarf ekki fleiri orð um
þetta mál. Við verðum einfaldlega
að svara því hvort við viljum firra
okkur þeirri ábyrgð að bæta um-
hverfi alheimsins og okkar eða
hvort við viljum standa hjá „hrein
og fín“ og eftirláta öðrum að
menga heiminn. Umhverfismál eru
hnattræn. I ljósi þess er líka skýrt
að yfirborðskennd slagorð eru í
senn óraunhæf og óábyrg gagnvart
umhverfi veraldar. Þetta finnst
mér einfaldlega ábyrgðarlaus póli-
tík. Víst er að hvorki þjóðin né um-
hverfi veraldar styrkjast af slíkum
málarekstri.
Höfundur er nlþingismaður.