Morgunblaðið - 31.12.2000, Blaðsíða 41

MOROUNMLAæiÐM
manna sem koma inn
í landið. Ef litið er til
11 ára tímabilsins frá
1990 til 2000 þá hefur
komum erlendra
ferðamanna fjölgað
um 136%. Þetta er 9%
meðalaukning á ári.
Til samanburðar
fjölgaði ferðamönnum
sem fóru yfir landa-
mæri í heiminum um
5,2% á ári á svipuðu
tímabili. Það er því
ljóst að sá gífurlegi
vöxtur sem við höfum
búið við er um tvö-
faldur á við það sem
almennt gerist hjá
öðrum löndum. Afleiðingin er sú
að ferðaþjónusta er nú þýðingar-
meiri fyrir Island en flest önnur
lönd Norður-Evrópu. Á sama tíma
og umsvifin í ferðaþjónustu hafa
aldrei verið meiri, hefur afkoman í
greininni sjaldan verið verri. Því
valda í fyrsta lagi gífurlegar
kostnaðarhækkanir vegna hækk-
unar eldsneytisverðs, bifreiða-
trygginga og annars innlends
kostnaðar, s.s. launa. í öðru lagi
hefur gengisskráning krónunnar
haft alvarlegar afleiðingar fyrir af-
komu ferðaþjónustufyrirtækja,
með þvi að draga úr tekjum í ís-
lenskum krónum og með því að
magna upp áhrif kostnaðarhækk-
ana á afkomuna. I þriðja lagi er
það rekstrarumhverfi sem mörg-
um ferðaþjónustufyrirtækjum er
búið frá hinu opinbera afar erfitt
og ekki í samræmi við þýðingu
greinarinnar eða framlag hennar
til þjóðarframleiðslu, hagvaxtar og
útflutningstekna. í fjórða lagi er
sökin hjá fyrirtækjunum sjálfum.
Sum hafa offjárfest með aðstoð op-
inberra lánasjóða (s.s. mörg lands-
byggðarhótel). Önnur hafa keppt
sín á milli um að veita þjónustu
sem ekki er samkeppnisgrundvöll-
ur fyrir, eða veita þjónustu sem á
með réttu að vera með opinberri
fyrirgreiðslu, s.s. sumar almenn-
ingssamgöngur innanlands.
Hinn mikli vöxtur undanfarinna
ára hefur sannarlega bætt hag t.d.
hótelanna í Reykjavík sem nú
njóta mjög góðrar herbergjanýt-
ingar flesta mánuði. Það sama má
segja um afþreyingarfyrirtæki,
bílaleigur, veitingastaði og fleiri
fyrirtæki. Aðra sögu er að segja af
hótelum á landsbyggðinni, einkum
heilsárshótelum. Vandinn í hnot-
skurn virðist vera sá að aukning
gistirýmis á landinu hefur nánast
fylgt heildaraukningu ferðamanna,
en aukning eftirspurnar hefur
fyrst og fremst skilað sér á suð-
vesturhornið og aukið nýtingu
þess gistirýmis sem þar er fyrir
hendi. Niðurstaðan er sú að nú er
orðinn skortur á gistirými á suð-
vesturhorninu, sem gæti hamlað
fjölgun ferðamanna ef ekki verður
breyting á, en á móti er offramboð
á gistirými á landsbyggðinni, eink-
um utan mjög stutts háannatíma
þar.
Sem kunnugt er hefur rekstur
innanlandsflugs á íslandi gengið
brösulega um langt skeið og hefur
afkoma innanlandsflug enn versn-
að á þessu ári. Kemur þar til veru-
lega aukinn eldsneytiskostnaður
og hækkandi launakostnaður sam-
fara því að samkeppnin við „rík-
isstyrktu" vegina og ferjurnar hef-
ur aukist. í ofanálag hefur hið
opinbera leyft sér að leggja á við-
bótarskatt í formi flugleiðsögu-
gjalds uppá 40 milljónir í ár og 50-
60 milljónir á næsta ári. Hefur
helsti rekstraraðili innanlandsflugs
nú gefið út mjög ákveðnar yfirlýs-
ingar um að i framtíðinni verði
þær flugleiðir sem ekki bera sig
einfaldlega lagðar niður. Þetta eru
e.t.v. meiri þáttaskil en marga
grunar því nú er skýrara en áður
að ábyrgðin af því að sinna innan-
landsflugi, sem er ekki arðbært, er
stjórnvalda. Þau verða að ákveða
hvaða samgöngur þarf að tryggja
vegna annarra en arðsemissjónar-
miða, s.s. byggðarsjónarmiða eða
annarra pólitískra eða almanna-
hags sjónarmiða. Þetta á einnig
við um rekstur hópferðabifreiða
samkvæmt sérleyfisakstri sem hef-
ur skilað afar slakri afkomu og
virðist vera fórnarlamb sömu
krafta og innanlandsflugið. Á
þessu ári hafa komið verulega
íþyngjandi áhrif elds-
neytishækkana,
tryggingariðgjalds-
hækkana og þunga-
skattshækkana. Árið
hefur þar að auki
reynst rekstraraðilum
erfitt vegna langs
verkfalls bifreiða-
stjórafélagsins Sleipn-
is yfir háannatímann.
Loks ber að geta
hinna hryllilegu slysa
sem orðið hafa á árinu
og hafa lagst þungt á
starfsmenn og stjórn-
endur. Það er alkunna
að aldur hópferðabif-
reiðaflotans á íslandi
er með því hæsta sem gerist. Gam-
all rútubílafloti kemur m.a. í veg
fyrir að ísland geti staðið við
skuldbindingar hvað varðar meng-
un af völdum samgangna á vegum
og er það eitt og sér næg ástæða
til að greiða fyrir endurnýjun flot-
ans. Veigameiri ástæða er ef aldur
og ástand bílaflotans fer að ógna
öryggi farþega eða vegfarenda.
Gott viðhald og árvökul augu hafa
hingað til getað forðað slíku, en
ekki má taka neina áhættu í þeim
efnum. Er brýnt að yfirvöld og
SAF taki saman höndum um að
skapa eðlileg rekstrarskilyrði fyrir
hópferðabifreiðarekstur.
A sama tíma og afkoma ferða-
þjónustunnar er veik, hefur vægi
ferðaþjónustu aldrei verið meira í
íslensku efnahagslífi. Skilar grein-
in nú næstmestum gjaldeyris-
tekjum allra atvinnuvega. Þegar
fjallað er um vægi „ferðaþjónstu"
þarf að hafa í huga að skilgreining
Þjóðhagsstofnunar á ferðaþjón-
ustu er ekki sú sama og Alþjóð-
lega ferðamálastofnunin (World
Tourism Organization - WTO)
styðst við, né endurspeglar hún
þau fyrirtæki sem telja sig til
ferðaþjónustu skv. félagatali Sam-
taka ferðaþjónustunnar - SAF.
Þannig telur Þjóðhagsstofnun að-
eins 30% af veitingahúsum sem
ferðaþjónustufyrirtæki þótt þau
séu flest innan vébanda SÁF.
Samkvæmt skilgreiningu Þjóð-
hagsstofnunar voru gjaldeyris-
tekjur ferðaþjónustu árið 1999
13% af gjaldeyristekjum en til við-
bótar koma „aðrar samgöngu-
tekjur" uppá 8,9%. Að mati Þjóð-
hagsstofnunar störfuðu um 5.400
manns í „ferðaþjónustu“ í árslok
1999. I hótel- og veitingarekstri og
samgöngum störfuðu samtals um
13.700 manns. Af þessu virðist
óhætt að fullyrða að yfir 10%
vinnuafls á Islandi starfar við
ferðaþjónustu eins og fyrirtækin
skilgreina sig sjálf. Samkvæmt
sömu greinargerð hefur framlag
ferðaþjónustu til vergrar þjóðar-
framleiðslu aukist úr 4% árið 1996
í 4,5% árið 1999 m.v. fyrrnefnda
skilgreiningu sem vanmetur vægi
ferðaþjónustunnar. Samanburður
við aðrar greinar er þessi: Fram-
lag fiskveiða 7,5%, ferðaþjónustu
4,5%, fiskvinnslu 3,6%, landbún-
aðar 2,0% og ál- og kísiljárnfram-
leiðslu 1,5%.
Ljóst er af þessu að heilbrigði
ferðaþjónustunnar sem atvinnu-
greinar er ekki einkamál grein-
arinnar eða eigenda fyrirtækja í
ferðaþjónustu. Það er mikið hags-
munamál fyrir þjóðarbúið í heild
að ferðaþjónustan fái að starfa við
eðlileg starfsskilyrði og ná eðli-
legri arðsemi. Ef það tekst er
framtíðin mjög björt. Mörg jákvæð
teikn eru á lofti um áframhaldandi
fjárfestingu og vöxt í ferðaþjón-
ustu. Nægir að nefna áform um
byggingu Hótels Esju, nýs hótels í
Aðalstræti, stækkun Flugstöðvar-
innar að ógleymdri byggingu nýs
ráðstefnu- og tónlistarhúss ásamt
hóteli. Jafnframt gefur stóraukið
framlag hins opinbera til land-
kynningar góðar vonir um framtíð-
ina. Það er sannfæring okkar í for-
ystusveit ferðaþjónustunnar að
með góðu samstarfi stjórnvalda og
fyrirtækja sé hægt að skapa skil-
yrði fyrir arðsömu og ört vaxandi
umfangi ferðaþjónustu á íslandi
sem getur haldið áfram að vera
vaxtarbroddur í íslensku atvinnu-
lífi um ókomin ár.
Fyrir hönd Samtaka ferðaþjón-
ustunnar óska ég landsmönnum
öllum góðrar ferðar inn í næsta ár
og næstu öld.
Steinn Logi
Björnsson
STOOMHB&IKIRSn DEHÐMSRRM 4 Dí
Pétur Bjarnason, for-
maður stjórnar og fram-
kvæmdastjóri Fiski-
félags Islands
Sjávarút-
vegur
og um-
hverfísmál
DEILT er um með gildum rökum
hvort þúsaldamót voru um síðustu
áramót eða þessi. Það skal ósagt
látið hve mikilvægar slíkar deilur
eru en við áramót er ágætt að rifja
upp helstu verkefni liðins árs og
þess næsta. Fiskifélag íslands hef-
ur undanfarin ár verið vettvangur
hagsmunasamtaka sjávarútvegsins
um umhverfismál og þykir mér
rétt að gera nokkra grein fyrir
stöðu þeirra mála.
Ráðgjöf Hafrann-
sóknastofnunar
Niðurstöður Hafrannsóknastofn-
unar síðastliðið sumar og ráðgjöf
stofnunarinnar í því framhaldi olli
vonbrigðum. Landsmenn áttu von
á að þorskstofninn væri í öruggum
vexti og því myndi stofnunin
leggja til auknar
þorskveiðiheimildir.
Þetta gekk ekki eftir.
Að mati stofnunarinn-
ar hafði þorskstofninn
verið ofmetinn síðustu
árin og því væri þörf á
að minnka kvóta frá
því sem verið hafði.
Eðlilega urðu miklar
umræður í kjölfar út-
komu skýrslu stofnun-
arinnar. Margir töldu
fullsannað að aðferðir
vísindamannanna
væru of ófullburða til
þess að byggja á þeim
ráðgjöf um veiðiheim-
ildir og að leita þyrfti
annarra ráða. Rykið
var dustað af heimasmíðuðum
kenrtingum og ýmsir töldu sig vita
betur en stofnunin hvað gera ætti.
Það er ekki óeðlilegt að skoðanir
um jafnmikið hagsmunamál og
þorskkvóta séu skiptar. Margir
eiga allt sitt undir að vel takist til
um fiskveiðistjórnun. Langtíma-
og skammtímasjónarmið takast á
og skoðanir markast m.a. af hvar á
landinu menn eru og hvaða veið-
arfæri eru nýtt.
Það er ómótmælanlegt markmið
fiskveiðistjórnunar að tryggja hag-
kvæma nýtingu fiskstofna til langs
tíma. Við ætlum að stunda fisk-
veiðar þannig að ástand fiskstofna
haldist gott til langs tíma.Við ætl-
um að stunda fiskveiðar á svokall-
aðan sjálfbæran hátt, sem þýðir að
árlega sé ekki tekið meira úr veið-
anlega hluta hvers stofns en það
sem bætist við af yngri árgöngum.
Þannig viljum við skila börnum
okkar jafngóðu búi hvað þetta
varðar og við tókum við.
Skilningur neytenda
Við hvaða veiðiálag slíkt jafn-
vægi næst getur verið deiluefni.
Er í raun annar kostur en að
styðjast við ráðgjöf Hafrannsókna-
stofnunar, sem óneitanlega styðst
við viðurkenndar vísindalegar að-
ferðir? Það þarf að hafa í huga að
ráðgjöf um fiskveiðikvóta þarf að
styðjast við annað og meira en
persónulegt mat þeirra einstak-
linga sem fást við veiðar eða
vinnslu. Veiðar og vinnsla sjáv-
arfangs væri ekki stunduð á ís-
landi ef ekki fengjust kaugendur
að afurðunum. Lífskjör á íslandi
væru ekki sambærileg við það sem
best gerist ef neytendur afurða
okkar væru ekki þeir sem best
efni hafa á að borga fyrir þær.
Það er hollt að hafa það í huga
að þeir sem kaupa íslenskan fisk í
útlöndum gera það ekki eingöngu
vegna þess að þeir eru svangir. Ef
svo væri hefðu þeir ódýrari val-
kosti. Val neytenda ræðst af
mörgu. Vissa um gæði er eitt, trú
á hollustu annað og svo mætti
lengi telja. Vaxandi þáttur í vali
neytandans er umhyggja fyrir um-
hverfinu. Kaupendur eru með vali
sínu oft að leggja lóð á vogarskál
umhverfisins og eru þess reiðu-
búnir að hegna þeim sem ekki
sýna umhverfinu tillitsemi.
Tengsl markaðar og
veiðistjórnunar
Á þetta er minnst vegna þess að
það tengisir ákvörðun okkar um
fiskveiðistjórnun. Það er ekki nóg
að við sjálf teljum okkur veiða í
samræmi við sjálfbæra þróun
heldur þurfum við að njóta skiln-
ings viðskiptavina okkar á því að
svo sé. Við getum m.ö.o. haft
margvíslegar heimatilbúnar kenn-
ingar um hvernig eigi að stjórna
fiskveiðum en það getur komið
okkur í koll á mörkuðum ef þær
njóta ekki skilnings.
í kringum okkur eru alls staðar
teikn um alþjóðavæðingu. Aukin
alþjóðavæðing og frjálsari sam-
skipti á milli þjóða færir okkur
bæði tækifæri og ógnanir. Það er
hröð þróun í gangi og full þörf á
að íslendingar hafi áhrif á gang
mála. Hér er ekki verið að tala um
inngöngu í Evrópusambandið held-
ur almennt um að taka þátt í um-
ræðu um þróun mála er snerta
nýtingu auðlinda hafsins. Það er
öllum ljóst að mannkynið þarf að
bæta umgengni við umhverfi jarð-
ar og þar eru fiskveiðar ekki und-
anskildar. Áhugi Vesturlandabúa á
því er mikill og ósvikinn. Það er
einnig öllum ljóst að
umhverfisvernd er
orðinn mikilvægur
iðnaður þar sem spil-
að er á tilfinningar
fólks með réttum og
röngum rökum. Pen-
ingar og völd eru eft-
irsótt gæði. Vitaskuld
er ekki hægt að setja
öll skipulögð um-
hverfisverndarsamtök
undir einn hatt en
staðreyndin er sú að
mörg þeirra fara of-
fari þegar þau „upp-
lýsa“ almenning um
nýtingu auðlinda
hafsins og vandséð að
umhyggja fyrir um-
hverfinu sé alltaf í fyrsta sæti.
Fyrir bragðið eru miklar ranghug-
myndir á kreiki um umhverfismál
sjávarútvegsins, sem ætla má að
hafi áhrif á val neytenda þegar
kemur að sjávarfangi.
Mikilvægt verkefni
Hér hefur sjávarútvegurinn
verk að vinna. Upplýst umræða
um umhverfismál er mikilvæg.
Mikilvægasta verkefnið er að
starfræksla sjávarútvegsins brjóti
ekki í bága við eðlilegar kröfur um
umgengni við náttúruna. I öðru
lagi þarf greinin að taka þátt í að
marka umræðunni farveg og
stuðla að almennri þekkingu um
fiskveiðar og -vinnslu. Vestur-Evr-
ópubúar þurfa að vita að þótt illa
hafi verið farið með þorsk í Norð-
ursjó er þorskur við Islands-
strendur ekki í útrýmingarhættu.
Þeir þurfa að vita að nýting auð-
linda við ísland er í góðu samræmi
við þá þekkingu sem best er talin
til þess að stýra fiskveiðum. Þeir
þurfa að vita að sjávarafurðir okk-
ar eru unnar úr heilbrigðum fiski
sem lifað hefur í ómenguðu um-
hverfi og við vinnslu hans hafi ver-
ið gætt fyllsta hreinlætis.
Stjórnvöld og samtök í íslensk-
um sjávarútvegi hafa unnið þarft
verk á þessu sviði og stefna á enn
frekari landvinninga. Á vegum
norrænu ráðherranefndarinnar og
undir íslenskri verkstjórn hefur
verið unnið að reglum um um-
hverfismerki sem ætlað er að
benda umhverfisþenkjandi neyt-
endum á hvernig staðið er að
vinnslu afurða sem standast eðli-
legar kröfur um umgengni við auð-
lindir hafsins og stendur kynning
á þeim kröfum nú yfir. íslenskur
sjávarútvegur hefur tekið við sér
og er nú virkur þátttakandi í um-
ræðum um umhverfismál
Vel hefur verið unnið í umhverf-
ismálum sjávarútvegsins á árinu
og stefnan mörkuð.
Fiskifélag íslands óskar lands-
mönnum öllum gleðilegs árs.
Tryggvi Jónsson, for-
maður SVP - Samtaka
verslunar og þjónustu
Þrýstingur
á stjórnvöld
að sporna
gegn
þenslu
í ríkisfjar-
niálum
ÁRIÐ, sem nú er senn á enda, hefur
verið mikið afmælisár. Þó í hugum
flestra beri hæst kristnitöku- og
landafundaafmæli þá héldu kaup-
menn upp á að hálf öld var liðin frá
stofnun Kaupmannasamtaka Is-
lands. I tilefni þess gáfu samtökin út
veglegt afmælisrit þar sem saga
þeirra var rakin. Kaupmenn hafa í
gegnum tíðina sameinast í ýmsum
samtökum eftir því sem aðstæður í
þjóðfélaginu kölluðu á hverju sinni.
Má þar nefna Félag matvörukaup-
manna og Verzlunarmannafélag
Reykjavíkur, en það félag varð ekki
hreint launþegafélag fyrr en upp úr
miðri 20. öldinni. Þá má og nefna
það lykilhlutverk sem kaupmenn
gegndu við stofnun Verslunarráðs
Islands.
I afmælisriti Kaupmannasamtak-
anna kemur fram að fyrir einni öld
og ári betur var Kaupmannafélag
Reykjavíkur stofnað. Innan félags-
ins starfaði fulltrúaráð sem vera
skyldi málsvari kaupmannastéttar-
innar og gæta hagsmuna hennar,
einkum gagnvart Alþingi, lands-
stjóm og bæjarstjórn, til dæmis
með því að svara fyrirspumum og
leggja fram tillögur um málefni sem
snertu verslun og hagþróun. Þessu
hlutverki hafa samtök kaupmanna
gegnt æ síðan og á árinu 1999 tóku
SVÞ - Samtök verslunar og
þjónustu við þessu hlutverki, en
Kaupmannasamtök íslands vom ein
af aðaldriffjöðranum við stofnun
þeirra samtaka. Innan nýju
samtakanna starfa ekki eingöngu
kaupmenn, heldur öll verslun og
þjónustugreinar, svo sem flutn-
ingafyrirtæki, olíufélög, heild-
verslanir, apótek, póst- og síma-
fyrirtæki o.fl. Þannig hafa kaup-
menn með framsýni og skörangs-
skap, sem einkennt hefur starfsemi
þeirra allt frá upphafi, tekið þátt í að
byggja upp ný samtök þar sem tekið
er mið af því þjóðfélagi sem við lif-
um í nú.
Á þeim tíma sem liðinn er frá
stofnun Kaupmannafélags Reykja-
víkur, og raunar einnig frá stofnun
Kaupmannasamtaka Islands, hafa
breytingar í þjóðfélaginu orðið slík-
ar sem raun ber vitni. Því er eðlilegt
að barátta fyrir hagsmunum kaup-
manna hafi breyst. Á haustmánuð-
um 1931 þurftu kaupmenn að berj-
ast fyrir hagsmunum sínum þegar
sett var reglugerð „um takmörkun á
innflutningi á óþörfum varningi". í
dag beinast athugasemdirnar eink-
um að lögum og reglugerðum, sem
sett era vegna aðildar okkar að Evr-
ópska efnahagssvæðinu. Þannig hef-
ur starfsvettvangur og hagsmuna-
gæsla þefrra, sem starfa að verslun
og þjónustu, færst frá Reykjavík yf-
ir á landsvísu og nú, undanfarin ár, á
alþjóðavísu. Jafnframt hefur þessi
þróun komið neytendum til góða, í
stað þess að geta eingöngu átt við-
skipti við þá verslun eða þjónustu-
fyrirtæki, sem var í þeirra byggð-
arlagi, geta þeir nú verslað og fengið
þjónustu í gegnum Netið með þægi-
legum og öruggum hætti hvar sem
þeir kjósa.
Um þessar mundir einkennir ótti
við verðbólgu alla efnahagsumræðu.-n-
Menn eru minnugir þeirra ára, sem
ekki era svo löngu liðin, þegar verð-
bólgan kollvarpaði heimilum og fyr-
irtækjum. Kjarasamningar þeir,
sem Samtök atvinnulífsins gerðu við
launþegasamtök á yfirstandandi ári,
eiga það sammerkt að vera ekki
verðbólguhvetjandi. í þeim er hins
vegar að finna viðmið, sem gerir *'
Pétur
Bjarnason