Morgunblaðið - 31.12.2000, Blaðsíða 12

12 B SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ALDAMÓTASPURNINGAR
TIL STJÓRNMÁLAMANNA
Hér fara á eftir spurningar Morgunblaðsins til forystumanna stjórnmálaflokkanna við aldamót
í.
Hver eru mestu viðfangsefni þjóðarinnar á fyrstu árum 21.
aldarinnar?
Hverjar eru mestu hættur, sem steðja að sjálfstæði íslands,
íslenzkri tungu og sögulegri menningararfleifð, þegar horft er
fram eftir 21. öldinni?
Hvað er þér efst í huga
um aldamótin?
/
Halldór Asgrímsson, formaður Framsóknarflokksins
Forðast ber atvinnuleysi,
fátækt og ójöfnuð
í.
Viðfangsefni okkar
og tækifæri á leið til
betra mannlífs og auk-
inna lífsgæða eru fleiri
og meiri en nokkru
sinni fyrr, þegar horft
er til breyttra að-
stæðna í menntun og
efnahagslífí þjóðaiinn-
ar. Það er sannfæring
mín að við höfum mikils
að vænta, ef okkur
tekst að stýra framhjá
blindskerjum öfga og
sundrungar. Halldór
Þvi flóknari sem Ásgrímsson
þjóðfélagsgerðin verð-
ur, þeim mun fráleitari gerist sú
hugsun, að einfaldar kennisetningar
byggðar á hagfræðilegri bókstafstrú
komi að gagni, hvað þá að gamlar
kreddur séu lykill að framfórum á
næstu öld.
Viðfangsefni okkar eru að skapa til
þess skilyrði í samfélaginu að öll
landsins börn eigi kost á atvinnu,
góðri menntun, traustri
heilsugæslu, öryggi í
andstreymi og áhyggju-
lausu ævikvöldi. Efnivið
okkar og þrótt til að
smíða okkur gæfu
sækjum við í mannauð
okkar, menntun, menn-
ingu og trú sem og í
auðlindir náttúrunnar.
Mikilvægustu við-
fangsefnin við upphaf
21. aldarinnar eru mót-
uð af vaxandi áhrifum
alþjóðamála. Staða okk-
ar og tenging við sam-
vinnu Evrópuþjóða er
viðfangsefni sem skiptir
sköpum fyrir framtíð
þjóðarinnar. Nýting auðlinda sam-
hliða vemdun náttúru er viðfangsefni
sem áfram kemur til með að skipta
miklu máli. Umhverfisvemd og vax-
andi vitund fyrir heilbrigðu lífemi í
óspilltu umhverfi verður ríkur þáttur í
pólitísku starfi.
Samkeppni og markaðsbúskapur
setm- meiri svip á samfélagsþróunina
en nokkru sinni fyrr. Eftirlit með
markaðsöflunum og að verja sam-
félagsþjónustuna verða umfangsmik-
il verkefni.
Mikilvægt hlutverk á nýrri öld
verður að búa svo um hnútana, að ís-
lendingar geti lifað og starfað hvar á
landinu sem þeir helst kjósa. Auk
þeirra atvinnutækifæra sem teljast
hefðbundin felast miklir möguleikar í
nýrri upplýsingatækni, sem gerir
kleift að verkefni séu unnin hvar sem
er á landinu.
Þær hættur sem ævinlega steðja
að okkur og fyrst ber að forðast era
atvinnuleysi, fátækt og ójöfnuður.
En nýjum tímum fylgja nýjai-
hættur og sá háski sem æska lands-
ins stendur nú andspænis tengist því
að einangran landsins hefur verið
rofin og miskunnarlausir glæpamenn
gera sér það að féþúfu að afvegaleiða
æskufólk í frumskógi fíkniefna-
neyslu. Þessi öfugþróun er lífshættu-
leg Islendingum ekki síður en öðram
þjóðum því að hún vegur að lífsham-
ingju einstaklinga og fjölskyldna.
Það er skylda okkar að bregðast við
þessari vá af öllum okkar samtaka-
mætti.
Sú staðreynd að við eram orðin
virkir þátttakendur í fjölskyldu þjóð-
anna felur ekki í sér ógnun við sjálf-
stæði okkar, tungu eða menningu
heldur þvert á móti. Menning okkar
og tunga hefur staðist ófrelsi, ein-
angran og eifiða tíma. Okkar menn-
ing hefur sterk bein og á líka að geta
þolað góða daga.
Hættan felst í því að sýna andvara-
og áhugaleysi um að rækta og hlúa að
íslenskri tungu og menningu. Með
því að rækta okkar eigin gai'ð og
stuðla að því að íslensk menning fari
sem víðast og sé öllum aðgengileg efl-
um við best arfleifð okkar.
Sjálfstæði okkar varðveitum við
best með því að hafa sem mest áhrif á
allar ákvarðanir sem snerta grand-
vallarhagsmuni þjóðarinnar. Sjálf-
stæðið er í hættu ef við látum öðram
eftir að taka ákvarðanir fyrir okkar
hönd. Þar sem fleiri og fleiri ákvarð-
anfr era teknar á alþjóðavettvangi
verðum við að gæta þess að tengjast
því starfí þannig að áhrif okkar séu
tryggð. Það eigum við að gera á eigin
forsendum og undirbúa vel.
Mér er það ofarlega í huga að okk-
ur er betur ljóst nú en áður að örlög
alls mannkyns era samofin.Við erum
hluti af heild. Velferð okkar og ver-
aldargengi ræðst að miklu leyti á er-
lendri grand af öflum sem við höfum
lítil tök á að stjóma - að ekki sé á það
minnst að afkoma okkar er einnig
háð duttlungum náttúrunnar.
Okkur ber að varðveita það sem
við höfum tekið í arf frá fyrri kyn-
slóðum og skila síðan arfinum í hend-
ur afkomenda okkar. Okkur ber að
sækja fram til frelsis og samvinnu.
Okkur ber að nýta auðlindir lands,
sjávar og þjóðar með réttum og
ábyrgum hætti. Okkur ber að lifa í
sátt við land og haf og í samlyndi
manna á meðal. Okkur ber að treysta
stöðu Islands í samfélagi þjóðanna og
auka virka og mynduga þátttöku
okkar á þeim vettvangi. Og okkur ber
að sameinást um að sérhverjum ís-
lendingi sé kleift að taka þátt í mótun
og uppbyggingu þjóðfélags jafnrétt-
is, menntunar, menningar og mann-
réttinda.
Við beram gagnkvæma ábyrgð á
hvert öðra. Sameiginlegt keppikefli
okkai- alfra er frelsi til hugsana, orða
og athafna og sátt um þær nauðsyn-
legu leikreglur sem fylgja frelsinu -
því að frelsi án aga og án ábyrgðar -
frelsi án jafnréttis - frelsi án bræðra-
lags - er ekki frelsi heldur stjóm-
leysi.
Sverrir Hermannsson, formaður Fijálslynda flokksins
Aramót
í.
Að framfyigja og hafa stjóm á
framhaldi tæknibyltingarinnar, og að
koma böndum á óarga markaðsöfl.
Þeir sem aldir era á fyrra helmingi
þeirrar aldar, sem nú kveður, hafa
mátt hafa sig alla við að daga ekki
uppi í þeirri ógnar tæknibyltingu,
sem yfir hefir riðið hinn síðasta ára-
tuginn. Öll hefir öldin að vísu verið
byitingarkennd á tæknisviði en tólf-
unum hefir kastað í aldarlok, þegar
tölvutæknin ryður sér til rúms. Mörg
undrin hafa þar gerzt, en era þó vafa-
laust upphafið að öðra meira, ef að
líkum lætur. Vafalaust munu þessi
vísindi verða undirstaða í framfara-
sókn og velferð mannkyns á nýrri öld.
Það er óbifanleg vissa þess, sem
hér heldur á penna, að á því sviði og
hugbúnaðar hverskonar og rann-
sókna eigi íslendingar erindi til jafns
við þá sem fremstir fara. Við þurfum
að vísu að taka okkur á í menntunar-
málum, en efniviðurinn er ágætur og
framtakssemi fyrir hendi.
Enginn efi er á því að athafnafrelsi
einstaklingum til handa er forsenda
framfara, enda sé þegnunum tryggt
jafnræði. Islendingar höfðu langa og
ógóða reynslu af miðstýringu hins op-
inbera, þar sem mönnum vora
skömmtuð gæði úr pólitískum hnefa
valdhafanna. Höft og hverskyns
hömlur á athöfnum manna, sem leiddi
til stöðnunar og þar með afturfarar.
Fákeppni og einokun í verzlun og við-
skiptum hélzt ótrúlega lengi við lýði,
ekki sízt vegna ranglátrai' kjördæma-
skipunar, sem færði klíkuflokki ald-
arinnai', Framsóknarflokknum, mikil
völd umfram atkvæðafylgi.
Viðreisnarstjómin leysti mál úr
viðjum og síðan hafa örar framfarir
orðið landslýðnum til mikilla heilla,
þótt illilega hafi slegið í bakseglin
vegna miðstýringar í
aðal-atvinnuvegi þjóð-
arinnar, sjávarútvegin-
um, þar sem pólitískir
valdhafar mylja þjóð-
arauðinn undir örfáa út-
valda.
Frelsi á fjármála-
markaði er nýrra en
hefir náð miklu skriði á
örfáum áram. Enginn
vafi leikur á að þar þarf
aukinnar aðgæzlu við,
þótt enginn mæli höft-
um eða of fostum skorð-
um bót. En nýjabramið
er mikið og má segja að
ýmsir sjáist lítt fyrir,
enda gína ýmsir óvanir
við agni þeirra.
Frelsi er markaði mikilvægt, en
stjórnlaus markaðshyggja, sem hóp-
ur manna er haldinn, er váleg. Að
halda því fram að markaðurinn leysi
allan vanda er háskalegur misskiln-
ingur. Ef aga og aðgæzlu er ekki beitt
munu lögmál frumskógarins fljótlega
taka við. Vald má ekki um of fram-
selja á hendur fjármálamarkaðs, ella
myndi almenningi fljótlega finnast
þröngt íyrii' sínum dyram. Öll fyrir-
tæki, stór og smá, verða að finna til
ábyrgðar gagnvart því þjóðfélagi sem
þau lifa og hrærast í og sýna um-
hyggju fýrir því og samborguram sín-
um. Nýju íslenzku markaðsfurstamir
haga sér í ýmsum greinum eins og
dýr merkurmnar, þar sem máttur
hins sterkasta ræður. Smíða þarf
hæfileg búr um þau óargadýr, þar
sem þau fái að vísu notið sín, en ganga
ekki af öllum öðram dauðum. Þeir
sem hæst tala um að ekki megi skerða
frelsið ættu að hafa hugfast að óheft
frelsi er stjómleysi.
2.
Það steðja engar hættur að sjálf-
stæði Islands né menningu Islend-
inga ef við höldum vöku
okkar og samstöðu inn-
byrðis. Ef ekki myndu
fáir gráta þótt landið
sykki í „myrkan mar“.
Ef við glötum tungu
okkar er allt annað unn-
ið fyrir gýg. Þá skiptfr
ekki máli hvoram megin
á rassi sjálfstæðið ríður,
og menning okkar og
menningaraifieifð verð-
ur öll að fornleifum.
Óhætt er að fullyrða
að allir málsmetandi
menn íslenzkir gera sér
grein fyrir að tungumál-
ið er forsenda alls ann-
ars í tilvist þjóðarinnar.
Um það er samstaða og
þessvegna hægurinn hjá að bregðast
við þeim háska sem að tungunni kann
að steðja. Hann er að vísu ekki marg-
þættur. Enska alheimsmálið sækir á
af miklum þunga. Engin önnur um-
talsverð hætta er í sjónmáli. Þess-
vegna er ráðning gátunnar ekki flók-
in. Við þurfum að leggja aukna
áherzlu á íslenzka tungu og bók-
mennth' í skólum landsins. Skipu-
leggja þaifi útvarp ríkisins og sjón-
varp mjög vandlega í þágu málsins og
menningarinnar og kosta til þess
þeim Qármunum sem þarf undir
stjóm hæfustu menntafrömuða,
skálda, rithöfunda og listamanna ann-
arra. Ekkert enskt orð á að heyrast í
þeim fjölmiðlum heldur allt talsett á
íslenzku. Það á hinsvegar að kenna
íslendingum enska tungu sem vand-
legast, svo þeir blandi henni síður
saman við móðurmálið, enda kom-
umst við ekkert áfram nema að vera
vel færii' í því máli.
Að sjálfsögðu þurfa íslendingar
ávallt að hafa á sér varðhöld vegna er-
lendi'ar ásækni, að ekki sé talað um
nýjar hugmyndir í röðum núverandi
stjómarflokka að hleypa útlending-
um inn í fiskveiðilandhelgi okkar. Við
íslendingar eigum að verá vel settir í
nýjum tæknivæddum heimi um allt er
lýtur að sjálfstæði og menningu og
verðum því aðeins illa staddir „ef úár-
an kann að koma í fólkið sjálft, sem
byggh' landið", eins og Konungs-
skuggsjá kemst að orði.
3.
Þakklæti til almættisins fyrir þá
öld sem er að kveðja. Á þeirri öld
eignuðust Islendingar frelsi sitt og
sjálfstæði. Þeir risu úr öskustó ör-
birgðar til þess að verða velferðarríki
í fremstu röð á jarðarkringlunni. Is-
lenzk þjóð efldi menntun sína og
menningu á því ái'hundraði og tók sér
stöðu frjálsborin og óháð í samfélagi
annatra þjóða. Hún lagði sitt af mörk-
um til varðveizlu og eflingar friði í
heiminum.
En íslendingar þuriá að taka til í
eigin ranni eins og nú hefir horft um
hríð. Þjóðin þarf að hrinda af sér oki
auðvalds og ójöfnuðar, sem hin nýja
valdastétt hefir á hana lagt, og færa á
ný til vegs jafnrétti og bræðralag sem
menningarþjóð sæmir. Þá mun henni
vel famast um aldir.
Landsmönnum öllum ámar Frjáls-
lyndi flokkurinn árs og friðar.
Meðlagsgreiðendur!
Vinsamlegast gerið skil hið fyrsta
og forðist vexti og kostnað
Innheimtustofnun sveitarfélaga
• Lágmúla 9 • sími 568 6099
• fax 568 6299 • pósthólf 5172
• 125 Reykjavík • kt. 530372 0229
• Landsbanki íslands 139-26-4700
Sven-ir
Herniannsson