Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1924, Page 28

28
lauat land eða því sem næst) og byggir það á því, að — löse —
leysa komi aldrei fyrir í norskum bæjanöfnum í annari merkingu.
En þetta þarfnast nú dálítið nánari athugunar. Upphaflega myndin
var »lausa« á íslenzku, sbr. Vatnlausa í Landnámu. Mér var kunn-
ugt um, að danskir vísindamenn hafa skýrt Vanlöse [Vandlöse], sem
vitanlega er sama nafnið og hið íslenzka Vatnlausa, að það merkti
= vatnsengi, »lausa* þýddi engi, og að sömu niðurstöðu munu Svi-
ar hafa komizt um samkynja nöfn hjá sér, eins og höf. drepur á.
Eg þykist því vítalaus, þótt eg hafi fylgt þessari sömu skýringu,
enda þótt vafi hafi verið á, hvað endingin »-lausa« merkti. Hin upp-
haflega merking í »lausu« = engi hefur víst mjög snemma gleymzt
hér á landi, og síðar breytzt í »leysu«, eptir að menn hafa farið að
gera sér grein fyrir, hvað »lausa« mundi merkja, og lá þá auðvitað
næst sú skýring, að Vatnlausa t. d. mundi merkja vatnsskort eða
vatnsleysi, og sennilega hefur þetta verið á sama hátt í Noregi, að
þar hefur hin upphaflega merking orðsins gleymzt snemma. Ef at-
huguð eru Vatnsleysunöfnin hér á landi eptir staðháttum, þá sést,
að þau geta ekki verið miðuð við vatnsleysi, nema ef til vill að eins
Vatnsleysa á Vatnsleysuströnd, því að þar er vist lítið um vatn og
ekki um nokkurt engi að ræða1). Um hinar Vatnsleysurnar er hins
vegar það að segja, að á Vatnsleysu í Fnjóskadal er að sögn kunn-
ugra manna lækir hér og hvar, engið votlent og liggur að Fnjóská,
en á Vatnsleysu í Viðvíkursveit, sem eg hef einnig sannar spurnir
af, eru að vísu ekki lækir eða tjarnir, en engið samt votlent og
liggur að tveimur vatnsföllum, Héraðsvötnum og Gljúfurá. Um þriðju
jörðina Vatnsleysu í Biskupstungum er mér sjálfum vel kunnugt,
að þar eru tjarnir (í enginu) en lítið um læki, og engið er votlent,
en stórt vatnsfall, Tungufljót, rennur meðfram endilöngu landi jarð-
arinnar á einn veginn, milli bæjarins og aðalengjanna. Samkvæmt
þessu verð eg að telja, að langmestar líkur séu fyrir þvi, að hið
upphaflega nafn Vatnlausa, (siðar Vatnsleysa) merki einmitt votlent
engi, eða engi sem liggur að vötnum (ám). Og sama verður upp á
teningnum, ef athuguð eru önnur nöfn með endingunni -lausa eða
leysa, t. d. Eldleysa. sem höf. nefnir. Það er ekki sennilegt, að
það merki eldlaust land, eða þar sem skortur sé á eldi, heldur
1) Ekki er mér kunnugt um á hverju höf. byggir þá fullyrðing sína (í registri
við Landnámuútg. sína), að sú Vatnlausa (Vatnsleysa), þar sem Glúmur Þórarinsson
bjó, — en hann hefar verið uppi 4 siðari hluta 11. aldar — sé Vatnsleysa á Vatns-
leysuströnd, en þótt svo væri, sem er harla vafasamt, þá gat hin upphaflega merking
á endingunni -lausu verið þá gleymd fyrir löngu, og hin nýja komin í staðinn, áður
en sú Vatnsleysa var byggð.