Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1941, Side 1

Þjórsdælir hinir fornu.
í Árb. Fornl.fjel. 1884 — 85 er á bls. 38 — 60 greinileg ritgerð eftir Brynjólf
Jónsson frá Minna-Núpi um Þjórsárdal; fylgja þar nreð tvö blöð með uppdráttum
af dalnum og nokkrum bæjaleifum jrar. í Árb. 1897 eru einnig nokkrar athuga-
semdir á bl. 20 — 21 viðvíkjandi ritgerð lians o. fl. þar að Iútandi. Tveim árum áður,
1895, fór Þorsteinn Erlingsson skáld rannsóknarferð í dalinn, síðari hluta septem-
bermánaðar, komst að Skriðufelli 18. sept. um kvöldið, fór næsta dag inn að Skelja-
stöðum og byrjaði á rannsókn, en varð að hætta um kvöldið, sakir myrkurs og
óveðurs. Næsta dag fjekk bann ekki að liafzt, sakir óveðurs, en 21. s. m. rannsak-
aði hann nokkuð rústina af Bergálfsstöðuni og rústiiia undir Lambhöfða og 22. — 23.
rústina af Áslákstungu innri; 24. fjekkst liann dálítið við mælingar og uppdrætti,
með aðstoð Brynjólfs Jónssonar, sem var með honum, en þá veiktist Þorsteinn og
fór úr dalnum næsta dag. Árangurinn af rannsóknum þessum birlist 4 árum síðar
í ritinu Ruins of the Saga Time, sem var prentað í Lundúnum 1899. Hefur lítið
verið ritað um Þjórsárdal síðan, viðv. sögustaðalýsingu lians eða í fornfræðilegu
tilliti. Er helzt að geta ritgerðar eftir Sigurð Skúlason í tímariti Þjóðræknisfjelagsins
1925, bls. 45 — 56, og annarar eftir Jón Ófeigsson, yfirkennara, í Árb. Ferðafjelags
Islands 1928, bls. 7 — 39, ásamt uppdrætti af dalnum ogfjöllunum umhverfis eftir Jóhann
Briem málara. Einnig er vert að minnast á hinn fallega fyrirlestur sjera Magnúsar
Helgasonar, sem er prentaður í Kvöldræðum hans, Rvík 1931, bls. 15—33.
Þorvaldur Thoroddsen athugaði Þjórsárdal í landfræðilegu og iarðfræðilegu tilliti
sumarið 1888, 11, —15. Ág. Birti liann ritgerð um athuganir sínar í Anávara, 15.
árg-. og síðar, 1914, í Ferðabók sinni, 11. b., bls. 155—70. — Fyrir 10 árum ritaði
Quðni Jónsson magister fróðlega grein í Skírni 1931, bls. 149 — 74, um Gauk-
Trandilsson, og aðra sögulega grein, um eyðing Þjórsárdals, ritaði Óiafur Lárusson
prófessor í sama tímarit 1940, bls. 97 —120, eftir að hinar umfangsmiklu rannsóknir
höfðu farið þar fram á 5 bæjarústum árið áður. Er heildarritgerð um þær rann-
sóknir naumast væntanleg fyrr en tekizt hafa upp aftur greiðar samgöngur milli
Islands og hinna annara Norðurlanda, þareð rannsóknirnar voru framkvæmdar að
mjög miklu leyti af fornfræðingum frá Danmörku, Svíþjóð og Finnlandi.
Sem kunnugt er, er í Landnámabókunum skýrt ógreinilega frá
landnámum í Onúpverjahreppi. Ræddi Kr. Kálund um það í sögu-
staðalýsingu sinni, Bidrag til en hist.-topograf. Beskriv. af Isl., I.,
bls, 190—91, og síðar Brynj. Jónsson frá Minna-Núpi í Árb. Fornl,-
fjel. 1905, bls. 29 — 31, Guðni Jónsson í Skírni 1931, bls. 157 — 58,
og síðast Vigfús Ouðmundsson í Árb. Fornlfjel. 1937 — 39, bls. 95—97
J
l