Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1941, Side 29

27
þessum ástæðum einum líklegt, að það sé þessi hóll, sem söguritari
á við, því að ekki þarf að efa, að hann hefir einhvern sérstakan hól
í huga, samanber það, sem seinna verður sagt um kunnugleika hans
í dalnum. En mun sennilegra er það af því, að á þessum hól hafa
fundizt beinagrindur, sem vel gætu verið bein þeirra, sem féllu í bar-
daganum, sem Karl og Ljótólfur háðu í þetta sinn. Segir sagan, að
nokkrir menn féllu af Ljótólfi, en tveir af Karli.
Haustið 1934 var bóndinn á Jarðbrú, Jón Jónsson, að grafa gryfju
til kartöflugeymslu rétt utan við bæinn. Kom hann þá ofan á tvær
beinagrindur, sem lágu hlið við hlið þannig, að höfuð annarrar tók
hinni í mjaðmarstað. Snéru þær frá austri til vesturs, höfuð í vestur.
Tvöföld steinaröð var í kringum þær, og lágu hellur yfir andlitunum.
Handleggir voru beinir niður með síðunum. Engir munir fundust.
Frásögn þessi er eítir bóndanum, en engin rannsókn var gerð, og
hefir beinunum ekki síðan verið hreyft. Ekki er sennilegt, að þarna
hafi verið kristinn grafreitur, þar eð Jarðbrú liefir jafnan verið lítið
býli, en kirkjustaðurinn Tjörn næsti bær við. Raunar snúa þessar
beinagrindur eftir kristnum sið, frá austri til vesturs, en varast niá
að draga af því ályktanir. Ef til vill myndi rannsókn geta skorið ræki-
lega úr, hvort þessar grafir eru heiðnar eða ekki. Pangað til er aðeins
hægt að segja, að líkur eru til, að hér liafi menn verið grafnir í
heiðni, á stað, sem Svarfdæla segir, að barizt hafi verið á, og menn
fallið.
Eftir að hafa lýst þessum fjórum fornleifafundum, vil ég nú fara
nokkrum orðum um þá hlið Svarfdæla sögu, sem nokkurs er um
vert í sambandi við þá.
Allir, sem um Svarfdælu hafa ritað, eru samdóma um, að hún sé
^inhver hin óáreiðanlegasta allra íslendingasagna sem söguleg heim-
■ld. Pó er það viðurkennt, að hún hvíii að nokkru leyti á sögulegum
sannleik. Finnur Jónsson, sem mest hefir um söguna ritað, segir í
formála að útgáfu sinni, (íslenzkar fornsögur, III, Kbh. 1883, bls. XXI),
að »það verður með sanni sagt, að Svarfdæla hvílir á sögulegum
sannleik og talar um sögulega menn og viðburði, þó að hún annars
sé að mestu leyti ævintýr«. Enn fremur segir hann: »Höfundurinn er
auðsjáanlega einkar vel að sér í allri byggð dalsins og nákunnugur
landslaginu. Vér vitum nú, að það er svo, að hverjum þykir mest
konia til sinnar byggðar og hefir einna mest yndi af að tala um hana
°g það sem við hana kemur. Legar nú þar til kemur, að höf. hefir
auðsjáanlega haft fyrir sér sögusagnir og fornvísur, sem sagan er sett
saman eftir og varla liafa getað geymzt annars staðar en í dalnum