Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1941, Page 53

51
fornar frásagnir, staðhættir allir og fornar mannvirkisleifar bentu ótví-
rætt til hins sama. — En örnefnið sagnhelga og löghelga var horfið
af þeim stað, sem átti það einn með rjettu, horfið og dautt af vörum
þjóðarinnar, að því er nú verður sjeð.
En »littera scripta manet«, var til ekki síður en villukenningin í
búðaskránni frá 1700, — og er til enn. Það er skriflegur vitnisburður
hins ágætasta og trúverðugasta manns, eins hinna sannorðustu rit-
höfunda vorra á ofanverðri 18. öld: Sjera Jóns Steingrímssoar, pró-
fasts í Skaftafellssýslu, sem nú mun flestum bókelskum íslendingum
kunnur orðinn, síðan ævisaga hans, rituð af honum sjálfum, var gefin
út. Handritið nr. 574, 4to, í handritasafni Landsbókasafnsins hefur
verið í hans eigu. Eru á því afskriftir af ýmsum merkum skjölum frá
16. og 17. öld, jarðabók um Skaftafellssýslu fremst (frá 1697, endur-
bætt útgáfa af jarðabókinni frá 1695), Rípa-artikular Kristjáns 4. og er
skotið inn á milli skrá (registri) yfir landþingsskrifara hjer 1631 —1780
(á 64. bls., sem hefur verið auð áður), erindisbrjef Kristjáns 3. til
Knúts Steinssonar 1555, og »andsvar íslendinga upp á þessa erenda-
gjörð, á sama ári«, dómur um byskups tíundahald 1545 og síðan
fleiri dómar og konungsbrjef um tíundargjörðir o. fl. Er þeim afskrift-
um lokið á þeirri bls., sem nú er með tölumerkinu 110 í bókinni, og
hefur sjera Jón skrifað sjálfur litla grein, 6 línur, neðst á þá síðu um
þá dóma og brjef, og sett upphafsstafi sína, J. St.s., fyrir neðan. Síðan
koma í bókinni 2 blöð; aftasta síðan á þeim (bls. 114) er auð; hefur
það blað skemmst í jaðra og verið endurbætt með álímingum á auðu
síðunni; en á bls. 111 —12 er, skrifað með hendi Jóns prófasts: »Um
búðastœði á aiþingi við Öxará, fornaldarmanna, sem landsins sögur
og annálar uni geta, þeim til fróðleiks og gamans, er það girnist að sjá
cður heyra«; og síðan er, á bls. 112—13: »Um búðastœði nú á al-
þingi, 1783«, sömuleiðis með hendi sjera Jóns. — Þar fyrir aftan eru
nú nokkur blöð enn í bókinni, og er hún 134 bls. alls; eru þar af-
skriftir af tíundargjörðinni frá 1541, andsvar Skaftfellinga við brjefi
Sigurðar lögmanns Björnssonar 1694 viðv. sjávarútvegi, og loks brjef
til Þorsteins Magnússonar, sýslumanns í Rangárþingi, og svar frá
honum við því, um heytoll og lambsfóður.
Búðaskrár Jóns prófasts eru svo merkar, að mjer þykir lilýða að
prenta þær hjer aftan við, hina fyrri setn fylgiskjal með þessari grein.
Hún er að sönnu lík búðaskrá Sigurðar lögmanns Björnssonar frá
1700 að mörgu leyti, og virðist byggð á henni, en er ekki afskrift af
henni (sbr. Árb. 1887, bls. 45—46). Hin yngri er algerlega sjálfstæð
ritgerð og er mjög merkileg, því máli viðvíkjandi, sem hún er um.
4'