Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1941, Page 88

82
II.
Það varðar ávallt miklu, hvort heimildarmaður einhverrar sagnar
er merkur eða ómerkur til orða; og þá skiptir hitt ekki minna máli;
hvort sögnin hefir Iifað sem munnmæli á tungu einnar kynslóðar eftir
aðra, ef til vill í tvær eða þrjár aldir, unz hún var skrásett, því að
allir vita, að slíkum sögnum má varlega treysta, án rannsóknar, þó
að munnmæli á hinn bóginn geti haldizt furðulengi rétt í aðalatriðum.1)
Pessi atriði langar mig fyrst til að athuga í samanburði við áður-
greinda glæpasögn.
Höfundur Oottskálksannáls er Gottskálk Jónsson, er lengi var
prestur í Glaumbæjarþingum í Skagafirði. Hann var sonur Jóns sýslu-
manns á Geitaskarði Einarssonar, Oddssonar, og Kristínar, dóttur
Gottskálks biskups á Hólum Nikulássonar. Var Jón hennar seinni
maður, og giftu þau sig 28. jan. 1515.2)
í Sýslumannæfum (I., 477) eru talin fimm börn þeirra hjóna,
Ólafur, Egill, Gottskálk, Kristín og Guðrún. Pó að Ólafur sé talinn
þar fyrstur, var hann yngstur bræðranna, en Egill var þeirra elztur
og Gottskálk annar í röðinni, og fæddist hann árið 1523, heldur en
1524, sem sjá má af skiptabréfi eftir föður hans 7. júní 1544,3) þar
sem hann er nefndur »tvítugur mann«, og ber að skilja það svo, að
hann hafi verið á 21. ári. Ýmislegt bendir á, að Gottskálk hafi verið
mjög bráðþroska, og hinn efnilegasti þegar á barnsatdri. Hann var
sjö ára gamall, þegar Jón biskup Arason gaf hinum unga manni
Gottskálki Jónssyni, eins og það er orðað í gjafabréfinu — Kross-
nes í Eyrarsveit. Hinn 23. jan. 1544 var hann útnefndur í sex manna
dóm, og hlýtur þá að hafa verið vel tvítugur að aldri, því að vart
munu yngri menn en tvítugir hafa gengt dómarastörfum. Bendir þetta
frekast á það, að hann hafi verið fæddur seint á árinu 1523. Um
sömu mundir hefir hann að líkindum orðið lögréttumaður, og kemur
hann oft við dóma og aðra gjörninga eftir þetta. Árið 1546 var hann
settur sýslumaður (»Kongs-umboðsmaður«) í Hegranesþingi,4) en
hversu lengi hann hefir haft þann starfa á hendi, er óvíst. Um 1550
er Gottskálk orðinn prestur í Glaumbæ, og þjónaði þar til æfiloka, 1590.
Pegar Daði Guðmundsson handtók Jón biskup og syni hans
haustið 1550, og hafði þá í varðhaldi heima hjá sér í Snóksdal, fékk
1) Sbr. söguna um Hvalurð í þjóðsögum Jóns Árnasonar. Sjá Skírni 1936,
bls. 133-150.
2) ísl. F.-brs. VIII., 543.
3) ísl. F.-brs. XI., 311.
4) Sbr. ísl. F.-brs. XI., 518. Þetta iiefir útgef. I. bindis Sýslu.-m.-æfa ekki
vitað, og þess vegna vantar Qottskálk í sýslumanntal Skagafj.-sýslu.