Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1941, Page 91

85
Örnefnin eru þá algeng orðin í daglegu máli, og eiga ekki rætur að
rekja til ýktra munnmæla, heldur sannra viðburða.
Fleiri annálaritarar minnast að vísu á þennan atburð, t. d. Gísli
borkelsson í Setbergsannál, en bæði er Gísli fæddur heilli öld síðar
en Björn á Skarðsá, og svo tekur hann þetta efni eftir Skarðsárannál,
og bætir ekki öðru nýju efni við en því, að þessir »reyfarar hafi
safnað að sér miklu grjóti í hellinn, þegar þeir misstu vopnanna, og
vörðust með því heilan dag*.1) Gísli gat vitanlega haft þetta eftir
Skagfirðingum, sem hafa verið við sjóróðra syðra (eða vestra), og vil
ég ekki telja það »einungis uppspuna hans eða tilgátu«,2) því að
fremur er það ólíklegt, að annálaritarar skáldi vísvitandi efni í annála
sína. Petta gat því lifað í munnmælum, og er þó óvíst, að sé rétt
hermt; en á hinn bóginn eru samt líkindi til þess, að ræningjarnir
hafi reynt að verjast, og gripið það, sem var hendi næst, en það var
einmitt grjótið, því að gnægð er af því í Þjófagili.
Brandur Jónsson á Hofi á Höfðaströnd er talinn að hafa verið
Iögmaður norðan og vestan frá 1452 til 1478. Björn á Skarðsá segir,
að þingað hafi verið í máli þessa bófaflokks, og hefir það að öllum
líkindum lent á Brandi lögmanni, að rannsaka mál þeirra. Hann var
mesti valdsmaður, og án hans hefði varla verið ráðizt í slíkt stórvirki,
sem aftökur þessar voru. Þá hefir sannazt, að einn þessara manna
hefir verið tekinn nauðugur í félagsskapinn, og það hefir borgið lífi hans
III.
Nú skal ég taka það fram, að frásögnin um fyrgreindan atburð
geymdist ekki einungis í áðurgreindum annálum, heldur lifir hún enn
í skagfirzkum munnmælum, og þó með nokkrum breytingum frá
hinu upprunalega, sem vonlegt er. Er aðal-munurinn sá, að nútíðar-
sögnin — eins og gamlir menn sögðu mér — lætur stúlku, sem
þjófarnir rændu, takast að sleppa frá þeim, flýja niður að Reynistað
og hringja kirkjuklukkunum í dauðans ofboði. Við það varð uppi
fótur og fit á klaustrinu, enda mátti varla tæpara standa, því að
ræningjarnir söknuðu stúlkunnar, og kom sá fyrsti á Klausturbrekk-
una, þegar heimamenn staðarins höfðu heyrt sögu stúlkunnar. Hófst
þá eltingaleikur við rímingjana, sem endaði með því, að þeir náðust
allir, enda fjölgaði byggðarmönnunum smátt og smátt í eftirförinni.
Að öðru leyti ber munnmælunum saman við rituðu frásögnina. Um
örnefnin er það að segja, að flest þeirra eru alkunn enn í dag.
Þjófagil er vestan í Staðaröxl syðst. Er það djúpt neðst; liggur fyrst
1) Ann. Bókm.-fél. IV., 46.
2) Sbr. sama rit neðanmáls, bls. 46.