Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1941, Síða 92

86
til austurs í fjallið, en beygir svo til norðausturs og loks til norðurs
og endar uppi á fjallinu í grunnu dragi. Hellirinn er fyrir löngu
horfinn í aur og urð, því að djúpar lausagrjóts-skriður eru beggja-
megin í gilinu. Það sagði mér Jón Jónsson hreppstjóri á Hafsteins-
stöðum (d. 1939), að sézt hefði óglöggt fyrir hellismunnanum að
austanverðu í gilinu nokkuð fyrir norðan beygjuna, þegar hann var
unglingur, og sér hefðu sagt elztu menn þá (um 1860), að í sínu
ungdæmi hefðu þeir oft komið að hellinum, sem þá var vel kunnur,
á fyrri hluta síðustu aldar.
Gálgagarður var suður á Reynistaðartúni, eins og Björn á Skarðsá
segir. t>að örnefni hefir breytzt í Gálgahús, því að þar stóð fjárhús
svo lengi, sem elztu menn til mundu. Stóð húsið á hól, sem kallaður
var Gálgahúshóll. Fyrir nokkrum árum lét núverandi ábúandi Reyni-
staðar rífa húsið og slétta þar í kring, en lét standa eftir nokkuð af
hólnum, sem nú er nefndur Gálgahóll. Áin, sem um getur í sögunni,
er Staðará, og sunnan við hana er Dysjagil, sem er djúpt, en örstutt,
sandgil og nær suður með Holtsmúlatúni að vestan. Vestan við gilið
er há og brött sandbrekka, er snýr móti norðri, og þar uppi hafa
fundizt uppblásin mannabein, skammt fyrir vestan gilið. Er það nú
í almæli, að þar hafi dysjarnar verið, en það virðist koma í bága við
frásögn Björns, sem beinlínis segir, að þjófarnir hafi verið dysjaðir
í gilinu. Verður að telja það réttara en hitt, sem nú er sagt. Þrátt
fyrir það getur verið um gamla dys að ræða þar uppi, því að fleiri
sakamenn hafa að öllum líkindum verið dysjaðir sunnan við ána en
Þjófagils-ræningjarnir, þar sem Reynistaður hefir í margar aldir verið
þingstaður og aftökur fóru stundum fram á slíkum stöðum.
Að lokum vil ég benda á það, að mjög litlar líkur eru fyrir því,
að þjófaflokkurinn hafi búið lengi í hellinum. Fyrst og fremst má
telja víst, að í snjóavetrum fyllist gilið af fönn, að miklu leyti, og í
öðru lagi er að eins rösklega klukkustundar-ferð niður í byggðina,
sem er austan við fjallið (Staðaröxl). Þarna eru og gömul heimalönd
frá Reynistað og Hafsteinsstöðum, sem hafa verið smöluð haust og
vor, og auk þess lá hinn forni selvegur frá Reynistað að Staðarseli,
sem er vestur í fjöllunum, hjá Þjófagili neðst, svo að telja má ómögu-
legt að dyljast til lengdar í gilinu. Það er einmitt mjög sennilegt, að
smalinn á Reynistað hafi fyrstur fundið fylgsni þeirra, og sagt frá því,
og hann verið valinn til þess að ná frá þeim vopnunum. Verður því
að líta svo á, að þetta hafi allt gerzt á sama sumri: Stofnun þessa
óaldarflokks, útilega þeirra og aftaka.
Margeir Jónsson.