Fylkir - 01.01.1919, Blaðsíða 46

46
FYLKIR
sameignar-hugmyndin fékk þar alt minni byr, enda vóru helztu
hagfræðingar Englendinga, nl. Adam Smith (1723—90) og J. S.
Mill (1806 — 73), báðir samkepnis og ótakmarkaðs frelsis postul-
ar, og sameignar- eða þjóðeignar-hugmyndinni mótfallnir. Eins
var Herbert Spencer (1820—1903) síðar, er setti nytsemina og
einstaklingsfrelsið sem æðsta takmark, eins og J. S. Mill, og lé|
ekki mannúðar-hjal Ágústs Comtes (1798—1857) snúa sér frá þvl
takmarki. Pað var ekki fyr en Oyðingurinn Karl Marx (1818 —83)
kom til sögunnar, að Lundúnir urðu miðstöð sósíalista, það er
að skilja verkamanna, sem höfðu sameignar-ríki og æðstu völd
verkamanna fyrir takmark. Karl Marx gaf út fyrsta ávarp sitt til
verkamanna, árið 1847, og var upp frá því búsettur í Lundúnurfl,
þar sem hann vann, ásamt Engel, vini sínum, að uppörvufl
verkamanna, til allsherjar samtaka um allan heim, og varð, svo
að segja, hin „hulda hönd", er stýrði félags-hreifingum þeirra og
störfum. Ýmsir yngri menn á Þýzkalandi jafnt og Bretlandi og
Frakklandi, þar á meðal tónskáldið R. Wagner (1813—1883), urðu
hrifnir með þessum straumi, sem leiðtogarnir sögðu, ætti að
endurfæða mannkynið, afnema allan ójöfnuð, harðstjórn og herri-
að, og gefa því verulegt frelsi, alsherjar velmegun, og alsherjar
og ævarandi frið; — ekki þó með blóðugum umbyltingum, eiris
og sumir byltingamenn vildu, t. d. Rússinn Bakúnin (1814 — 76),
sem vildi gereyða allri þáverandi stjórnarskipun og hefja alsherj'
ar uppreisn með vopnum, og sem kallaðist því, eins og hatis
fylgifiskar, Anarkisti, o: stj'órnleysingi. Af sama toga vóru hirur
svo kölluðu rússnesku gereyðendur, Níhilistar, sem vildu allar
þáverandi ríkisstofnanir og lög niður brjóta; gengu þeir feti fraru-
ar en þeirra frönsku andlegu frændur, Radikalar. Árið 1862 varð
Karl jyiarx frömuður þess, að alþjóða-verkamanna-samband var
stofnað um heim allan, með London sem miðstöð og aðal-
stjórn. Petta samband nefndist Internationale. Árið eftir, 1863,
stofnaði Oyðingurinn Lasalle fyrsta sósíalista félagið á Pýzka-
landi, hafði það þá 4000 meðlimi. Árið 1867 fór aðal-rit Karls