Óðinn - 01.01.1920, Blaðsíða 46

46
ÓÐINN
lífTæra á sjáaldrið, er aðeins getur fundið til Ijóss,
litar eða dimmu. ByJgjur sálarlífsins berast að
ströndum sjónfæranna og vjer sjáum innra líf vort
á svipaðan hátt og vjer heyrum það, þegar ómar
sálarinnar berast að eyranu. Allir söngómar koma
innan að, en ekki að utan. Tónskáldið hlustar
ekki á heiminn, verður ekki fyrir »impressionist-
iskum« áhrifum veraldarinnar, heldur verður hans
eigin sál að tónum. Samhljómar tóna bera boð
frá sál til sálar, vegur sönglistarinnar liggur frá
sálardjúpi til sálardjúps, og söm á leið innsýnu
málverkanna að vera. Innsýnislistin er augnasöng-
ur (Augenmusik), málarar þeirra ætla sjer alls
ekki að líkja eftir náttúrunni og því má ekki
leggja þann mælikvarða á málverk þeirra. Því má
heldur ekki spyrja málarann, hvar hann hafi sjeð
viðfangsefni sitt, líkt og árangurslaust er að spyrja
tónskáldið, hvar hann haíi heyrl tóna sína. Hvort-
tveggja kemur frá sálunni, huliðsöil sálarinnar
birtast í tónuin söngskáldanna og myndum mál-
aranna. Hvorttveggja er jafn dularfult, heyrnin
ekki síður en sjónin.
»Expressionistisk« málverk eru því hugarsijnir
og er vitarilega ekki auðvelt að segja um þesskonar
málverk, er virðast afkáraleg og ljót, að þau sjeu
ósönn; málarinn getur hafa sjeð þannig, en áhang-
endur stefnunnar fullyrða, að þau málverk, sem
sjeu sönn (o: málarinn hafi sjeð þannig) muni lifa
sem listaverk, þótt sumum þyki ófögur á að líta.
Um vanskapnað myndanna má geta þess, að
hugarsýnin sjálf á að skýra hann, en auk þess
benda innsýnismennirnir á, að í ýmsum afkára-
legum myndum ólærðra og óþroskaðra manna sje
meira af sál, meira innan að komandi en í mörg-
um málverkum, þólt fræg sjeu og vel gerð. Ýms
svonefnd bændalist í Svíþjóð, Bayern o. fl. fellur
listamönnum innsýnisstefnunnar vel í geð. Flestir
nútímamenn eru þrælar lífsins og veraldarinnar,
þeir Iifa ekki, heldur er þeim lifað af öðrum;
margbreytni lífsins, vjelaöld nútímans á sinn þátt
í þessu. Heimurinn leitar að glötuðum fjársjóðum
mannssálarinnar, frumleiki og eðli á aftur að
njóta sín, en frelsi og gleði er glalað; mannkynið
hrópar á sál sína, allur heimurinn hrópar á hjálp:
inns^'nisstefnan er neyðaróp nútímans!
Hefur nú verið litið nokkuð á skoðanir innsýn-
islistarinnar og er bersýnilegt, að stefna þessi er
a. m. k. að nokkru leyti orðin til til árása á
áhrifastefnuna og er andstæða hennar. Lífið og
skoðanir manna breytast á öllum tímum og listin
nemur aldrei staðar. Á byltingatímum koma ætíð
fram ofurmenni, er öllu vilja ryðja um koll og
byggja heiminn upp að nýju. Svo er um innsýnis-
listina. Öll þessi ofurmenni hverfa venjulega í
gleymskunnar djúp, en vel má vera, að innsýnis-
listin þrátt fyrir alla galla og öfgar verði til þess
að meira samræmi verði í listinni, samræmi milli
sálarlifs listamannsins og náttúrunnar. Því að
einskisnýlt virðist fyrir listamanninn að sýna nátt-
úruna eins og hún er. Listamaðurinn vill vitanlega
lýsa tilíinningasambandi sínu við náttúruna. Skóg-
arsjón t. d. er ekki að eins sjónaráhrif, heldur
trjein sjálf, með öllum einkennum sínum, grænum
blöðum, hæð, breidd, angan o. s. frv., er hefur
hrifið listamanninn og fær hann til þass að reyna
að lýsa tilfinningasambandi sínu. Að sjá er að
sjá og skilja. Litasambönd, er ekki tákna neitt
sjerstakt, geta vel verið heiil fegurðarheimur, er
hrifið hefur listamennina, en oss ber að keppa
eftir ekki að eins að sjá listaverkin, heldur að
skilja þau, láta sál okkar vaggast af samskonar
öldum, er hrærðu huga listamannsins, er hann
skóp verk sín. Alexander Jóhannesson.
Sönglagasafn Óðins, 55—56.
P
I^laiidí«lj60.
(H. Hafstein).
Maestoso. Jónas Tómasson.