Óðinn - 01.01.1920, Blaðsíða 9

ÓÐINN
9
sem leiðarstein í stafni. Vinnið störf yðar þannig
sem samviskan segir yður best, meira verður ekki
af einum manni kraflst. En hafið altaf hugfast,
að hvað sem þjer byggið, hver sú framtíð sem
þið hyggist að húa þjóð vorri, verður altaf völt
og stendur ekki ef hún er ekki ramlega bygð á
grundvöllinn Jesúm Krist. Með honum sje þetta
Alþingi byrjað, háð og endað. Amen.
M
Fossavirkjunin 1 Noregi.
i.
Einstaklingar, ríkið og sveitafjelög.
Þess verður sennilega ekki langt að biða, að
spurningin um hagnýting vatnsaflsins á íslandi
til framleiðslu afls til Ijósa og hita, verði leyst.
Það getur ekki dregist lengi þangað til hætt verður
að hugsa um málið eingöngu með eintómum
athugasemdum og efasemdum við og um það.
Málið hlýtur fljótlega að hverfa úr þokunni, fyrir
framkvæmdinni sjálfri. Á þessu sviði, eins og svo
mörgum öðrum, er líkt ástatt á íslandi og í Noregi.
Bæði rikin eiga gnægð, sem hægt er að ná úr afar-
miklu af þvi aðdáanlega afli, sem nefnist rafmagn,
eða hvítu kolin.
Það virðist því hljóta að hafa talsverða þýðingu
fyrir íslendinga að fá í stuttum, en skýrum drátt-
um sögu fossamálsins i Noregi. Hún er tæplega
eldri en sem svarar mannsaldri, en það er einkum
10 siðustu árin, sem hagnýting aflsins hefur vaxið
óðfluga. Samt sem áður mænir ríkið sultaraugum
eftir meiri raforku handa bæjum og bygðum,
heimilum og stóriðnaði.
Árið 1895 var búið að taka um 700—800 hestöfl
til framleiðslu raforku, en 1919 voru það orðin
l1/* miljón hestöfl. Talið er, að í Noregi megi
virkja um 10 miljónir hestöfl með sæmilegum
hagnaði.
Það sem sjerstaklega hefur knúð virkjunina
áfram er stóriðnaðurinn. Hann hefur haft nægi-
legt fjármagn til að vinna með, og því sett sjer
sem mark og mið bæði vatnamiðlun, bygging afl-
stöðva og annara mannvirkja vegna framleiðslu í
þágu stóriðnaðarins. Þessi framkvæmd hefur bless-
ast fyrir tvent; nægilegt útlent fje og skort á sjer-
leyfislögum. Það er alkunnugt að þá fyrst, er hið
útlenda fje var búið að ryðja brautina, og virkj-
unin var komin vel á veg, fór ríkisvaldið að taka
í taumana með sjerleyfis- og heimildarlöggjöf.
Eftir þessari reynslu, sem nú er fengin, er það
meira en sennilegt, að ríkisvaldið hafi gripið í
taumana bæði of snemma og með of mikilli harð-
neskju. Virkjunin hefur að vísu haldið áfram eins
og af sjálfu sjer, og það rösklega, en þörf landsins
til raforku til allskonar notkunar, sem ennþá er
langt frá fullnægt, hefði þó ekki, sem stendur,
verið eins mögnuð og hávær, ef ríkisvaldið hefði
tekið í taumana með jafnari og varari tökum,
Með því að láta þetta mál til sín taka, hefur ríkið
ekki að eins stemt stigu fyrir eðlilegri framþróun
þess, heldur hefur það einnig sama sem ekkert
getað gert til þess að hagnýta þá fossa, sem ríkið
sjálft hefur til umráða. Um stærstu orkulind ríkisins,
Norefossana, sem alls hafa um 300,000 hestöfl,
hefur svo farið, að einar 2 miljónir króna hafa
verið veittar til virkjunar þeirra, og var þó fyrsta
virkjunin miðuð við 100,000 hestöfl. Þessi fjárveit-
ing er sama sem dropi í hafinu í samanburði við
allan endanlegan kostnað, og öll aflstöðin með
járnbraut, sem hennar vegna er áætluð, eru að
sjerfræðinga álili tómar skýjaborgir.
Þar sem bæði vinnukraftur og alt efni er sem
stendur afardýrt, mætti gera ráð fyrir því, að þetta
mundi draga mjög úr virkjun fossanna. Að nokkru
verði þessa og vart, en miklu minna, en búast
hefði mátt við. Bæði einstakir menn og sveitafje-
lög eru nú að láta virkja, enda mjög stór vatns-
flöll, og aðrir hafa í hyggju að byrja á þvi innan
skamms. Þó er ekki hægt að segja með óyggjandi
vissu, hve mörgum hestöflum búast megi við
á næstu árum í viðból við þá raforku, sem fossar
í Noregi nú veita.
Hvort, og að hve miklu leyti stóriðnaðurinn
þarfnist meiri raforku, er ekki unt að segja
neitt ákveðið um, en ýmislegt er samt, sem bendir
á, að sjerstaklega rafbræðsluaðferðirnar muni
þurfa að afla sjer ennþá þúsunda af hestöflum.
Við hliðina á stóriðnaðinum mætir oss ennfremur
annað, sem nefna mætti borgaralega þörf. Hún
heimtar raforku til lýsingar, suðu, upphitunar,
smáiðnaðar og Iandyrkju, og þessi þörf er sem
stendur knýjandi. T. a. m. bær eins og Kristjanía
með x/4 miljón íbúa ræður nú að eins yfir 57,000
hestöflum til þess að fullnægja hinni fyrnefndu
borgaralegu þörf, ásamt ýmsu öðru, og fyrir löngu
hefur bærinn orðið að takmarka mjög straum-