Óðinn - 01.01.1923, Page 10

1Ó
ÓÐINN
framfaraviðleitni sinni. Það hlaut að vera erfitt verk,
að sameina þetta tvent, aukningu sjálfstæðisins og
viðhald eða eflingu vináttutengslanna við Danmörku,
en með rjettu gat H. H. treyst sjálfum sjer til að
komast lengra á þessari braut en nokkrum samtíðar-
manna sinna, og er alkunnugt, af hvílíkri snild hann
vann að því að byggja þennan grundvöll undir fram-
faraviðleitni landsins við konungsheimsóknina 1907
og bæði fyr og síðar.
En þessum grundvelli var burtu kipt með höfnun
sambandslagafrumvarpsins 1908—’09. Þegar H. H.
tók við ráðherradómi 1912 byrjaði hann, með fullu
samþykki meiri hluta þess, er hann studdist við, til-
raunir til þess að koma málum landsins aftur á hinn
sama grundvöll. Það mátti sýnast nær óvinnandi verk,
eftir þá atburði, sem gerst höfðu síðan 1908, en þó
varð honum vel ágengt í fyrstu. En á þinginu 1913
brast samheldnin í þingflokki hans, og samtímis varð
hann fyrir því heimilisböli, að missa hina ágætu konu
sína. Af ofreynslunni þetta sumar tók hann haustið
1913 sjúkdóm þann, er síðar leiddi hann til dauða,
og upp frá því voru starfskraftar hans skertir. Hitt
er ekki rjett, sem sagt hefur verið í eftirmælum eftir
hann í blaðagrein, að starfskraftar hans hafi verið
mikið farnir að bila, og um leið áhugi hans, er hann
tók við ráðherradómi 1912. Hvorttveggja var þá öld-
ungis óskert. En tíminn, sem hans naut við eftir þetta,
var alt of stuttur til þess að hann gæti bygt upp affur
alt það, sem hrunið hafði síðan 1908. Þó hygg jeg
að fullyrða megi, að með milligöngu sinni á árunum
1912 til 1914 hafi hann í raun og veru komið sam-
bandsmálinu í það horf í Danmörku, að sambands-
slitin 1918 gátu orðið þykkjulaust að kalla mátti af
Dana hálfu, og hnekkirinn fyrir framfaraviðleitni Is-
lands þar af leiðandi minni en við hefði mátt búast ella.
Jón Þorláksson.
M
Ritsímamáliö og H. Hafstein.
Þjer hafið líka beðið mig, herra ritstjóri, að skrifa
nokkur minningarorð um Hannes Hafstein ráðherra.
Mjer er sönn ánægja að verða við þessari beiðni yðar.
Það var um vorið 1905 í Kaupmannahöfn, að jeg
hitti Hannes Hafstein í fyrsta sinn. Þegar við fyrstu
sýn hafði hans alþýðlega og um leið höfðinglega og
viðfeldna viðmót áhrif á mig, sem æ hjeldust síðan.
Aðalviðræðuefni’ okkar var vitaskuld um væntan-
lega símalagningu á íslandi. Mjer varð það brátt ljóst,
að H. H., sem jeg hafði áður að eins heyrt getið sem
ráðherra og skálds, var líka hagsýnn maður. ]eg hef
oft heyrt því fleygt hjer á íslandi, að H. H. hafi ekki
haft mikið vit á peningum nje gildi þeirra og yfirleitt
lítill fjármálamaður verið, þrátt fyrir aðra hans mörgu
góðu eiginleika. En mín reynsla var þveröfug við
þetta. Hannes Hafstein hafði glögt auga fyrir því,
hvað gat verið arðsamt og hvað ekki, og hvað ætti
að spara. En aftur á móti var allur smásálarskapur
mjög fjarri huga hans, bæði í peningamálum og öðru,
hvort sem um eigið eða opinbert fje var að ræða.
Mjer er það minnisstætt frá samverunni í Kaup-
mannahöfn, þegar verið var að ræða um lagningu
símalínunnar, hve ant honum var um að fá að vita
hlutföllin að hundraðstölu samanborið við útgjöldin
alls milli hinna þriggja aðalútgjaldaliða: efnis, vinnu
og flutningskostnaðar, áður en hann ljeti í ljósi skoðun
sína um það, hvar línan ætti að liggja. Árangurinn af
þessum íhugunum var tillaga frá H. H., sem þeim
manninum er kunnugur var staðháttum, um línuleið-
ina, og er hún enn til í mínum vörslum. ]eg sá það
síðar, að þessi tillaga hans var bæði góð og viturleg,
og ber vel vott um hagsýni hans og eins um það, hve
rjettlátlega hann vildi skifta þeim gæðum', sem hann
sjálfur áleit að hann færði löndum sínum með símanum.
Margir halda, að H. H. hafi ekki haft mikil áhrif
á samningagerðina við Stóra Norræna og dönsku
stjórnina um einkaleyfi Stóra Norræna á sæsímanum
til íslands, heldur hafi þetta volduga fjelag verið ein-
rátt um skilmálana. En þetta er fjarri öllum sanni.
]eg hafði þá oft tækifæri til að dást að glöggskygni
hans og gamansemi, og hve óbifanlega fast hann stóð
fyrir, þegar hann áleit að um mikilvæg atriði væri að
ræða fyrir oss, og aftur á móti hve fús hann var til
að láta að óskum hins aðilans, þegar ekki þótti miklu
máli skifta. Og oftast fjekk hann óskir sínar uppfyltar.
Það hafði komið til tals, að byggja línuna frá
Seyðisfirði til Reykjavíkur á tveim sumrum, með að
eins einum ritsímaþræði á, fyrst um sinn. En þetta
vildi H. H. ekki hlusta á; hann sagði, að það yrði
að ljúka símalagningunni á einu sumri, og að talsíma-
línu yrði líka að leggja um leið, því að það væri tal-
síminn, sem mesta þýðingu hefði fyrir viðskiftin inn-
anlands og hann ætti að gefa af sjer mestar tekjurnar.
Og reynslan hefir leitt í ljós, að hann hafði hjer á
rjettu að standa.
Trú hans á að ljúka mætti lagningunni á einu sumri,
ef verkið væri vel undirbúið, var svo sterk, að hún
smitaði alla, sem að verkinu unnu.