Óðinn - 01.01.1923, Page 32

32
OÐINN
dó þó enginn. En þessu líkt var þá ástandið mjög víða annar-
steðar, á öðrum bæjum, meðan harðast stóð. En það vildi þó
iil, að ekki voru allir alstaðar jafnveikir í einu. Sumstaðar
voru sumir farnir að skríða saman aftur, þegar hinir hnigu,
og aðrir voru að þreyskjast við að leggjast fyr en í fulla hnef-
ana. Því að alt kallaði að og krafðist allra krafta: Veikindin
í fólkinu, ösku- og snjó- og frostharðindi og hungraðar skepn-
urnar. Það vantaði heldur ekki á það, að hver og einn, sem
skriðið gat, Iegði fram krafta sína. Þau heimilin, sem nokkuð
gátu, reyndu eins og frekast var unt, að liðsinna hinum, sem
ekkert gátu, og mörg ein góð manneskjan, bæði karl og kona,
ung og gömul, bæði vildi og reyndi þá, að hjúkra og hjálpa á
allan hátt bæði á sínu heimili og nágrannans meðan hún gat
uppi staðið. En líklega hefur þó þetta, og svo harðindatíðin,
sem þá var, orðið til þess, að ýmsum, sem komnir voru aftur á
kreik, sló niður aftur, og sumir, sem píndu sig lengi eða mikið
til að vera á ferli, urðu svo þungt haldnir, er þeir loks lögð-
ust. Að m. k. var þessu um kent um suma, sem Iögðust aftur,
og dóu, og aðra, sem urðu hart úti en lifnuðu þó við aftur.
Eins og fyr segir, dóu hjer 13 úr þessari sótt eða afleið-
ingum hennar, flestir eða allir úr lungnabólgu taklítilli eða tak-
lausri. En margir fleiri urðu mjög langt leiddir, og þeim ekki
Iíf hugað, enda þótt þeir lifnuðu og fengju bata. Og þá var
það og einkennilegt við þessa sótt, hve lengi margir voru veikir
og hve Iengi og illa þeim gekk að Iosna við hana. Allur þorri
þeirra er sýktust, þurfti meira en viku til að liggja, fjöldi hálfan
mánuð og margir meira, þeir er Iifðu. Og nær allir kvörtuðu um,
hve lengi þeir væru að ná sjer. Jafnvel ungir hraustleikamenn,
sem ekki urðu þó fjarska veikir, kendu sín enn eftir 2 til 3
mánuði og sögðust ekki vera samir. Og sumir jafnvel enn. Má
því nærri geta, að eldri og óhraustari menn urðu seinir til fulls
bata, og sumir munu seint eða aldrei fullar bætur bíða.
Svo sem fyr er frá sagt gekk „spanska veikin" hjer yfir að-
allega í nóvember, eða var megnust og almennust fyrst í hon-
um og fram um hann miðjan. Varð sá, er hjer segir frá, með-
al seinustu sjúklinganna; lagðist 16. nóv. og komst á kreik
aftur eftir hálfan mánuð fyrir atkvæðagóða hjúkrun konu
sinnar, hlýjar og hollar hugsanir góðra vina, ágæta læknishjálp
og Ouðs hjálp.
Annarsstaðar í Rangárvallasýslu varð þessi drepsótt sein-
færari og um leið vægari miklu, enda mun mjög hafa tafið
hana og dregið úr henni mannfunda- og samgöngubann það,
er gefið var út, þegar sýnt var hjer, hjá okkur og víðar, hve
skæð hún gat orðið. Eftir því, er sjá mátti af dánarskrám frá
Reykjavík og alment var talið, hafði þessi „spanska" sótt
einkum ráðist á og lagt að velli menn á besta skeiði. En hjer
fór hún ekki alveg svo að. Að vísu hjelt hún hjer reglunni
þeirri, að leggja í rúmið fólkið flest á blómaaldrinum og Iiggja
þungt á því mörgu, enda tókst líka að leggja sumt af því í
gröfina; en yfirleitt var það þó eldra fólk, er hún feldi í val-
inn. En þótt svo væri, og sumir hinna föllnu væru þegar á
fallanda fæti, þá var skaði og söknuður að þeim öllum, og
skarð eftir þá í garði heimila þeirra og fjelags, jafnvel hinna
elstu. Því að einnig þeir voru enn stoð og sómi heimila sinna
og sveiía. Meðan mest var um sóttina og manndauðann, allir
eða flestir meir eða minna veikir, ýmist alliggjandi eða hálf-
liggjandi, flest varð að láta reka á reiðanum um þörf og störf
heimilanna, og fæstir gátu hjálpað sjálfum sjer nje öðrum, þá
var sem áalt og alla legðist eitthvert lamandi farg; fólkið varð
utan við sig og eins og í leiðslu eða svima af hinum sífeldu
raunasögum um sóttarvandræðin og manndauðann nær og fjær,
og eins og hálfrotað af sóttarvímu, og ugg og kvíða fyrir nýj-
um og nýjum dauða- og harma-fregnum.
Nær því á hverjum degi heyrðist, og mátti vænta að heyra,
að nú væri þetta eða þetta heimili í ýtrustu nauð, þessi og
þessi liggjandi fyrir dauðanum eða dáinn, og þó svo sem ekk-
ert hægt að hjálpa eða hugga.
Menn gengu með sóttar og sorgarvímu og svíma, ef svo
mætti að orði kveða, og gátu vart áttað sig á neinu, nema því,
og þó heldur sljólega, að þegar einn fjell, þá væri ekki að
vita, hver yrði næstur. Eitt var það enn, sem fremur varð til
að viðhalda og auka á drungann og dapurleikann, einkum á
sjálfum dauðasorgarheimilunum, en það var, hve lengi líkin
urðu að Standa uppi, flestöll meir enn mánuð. Því að bæði
var það, að sjálf dánarheimilin mörg voru svo Iömuð af sjúk-
leik og sorg svo lengi, og allskyns aðrir erfiðleikar á um út-
farar undirbúning og framkvæmd af þeirra hendi, og svo hitt,
að sóknarprestur var svo lengi veikur og vanburða. Lágu 10
lík á börum og biðu greftrunar, er hann komst fyrst á skrið.
En frá því leið full vika þangað til hann gat staðið yfir mold-
um hins fyrsta.
Þó voru öll þessi 10 liðnu lík komin í jörðina fyrir jól,
sóttin sjálf víðast gengar um garð, allir eftirlifendur komnir á
gang og á góðum bata vegi, margir vel frískir, og allir farnir
að rakna við og vakna, líta yfir og hugsa Ijósar um, hvað gerst
hafði og hvað gera þyrfti nú, og reyna svo að lifa lífi sínu
eins og best mætti verða, eftir því sem efni og ástæður voru
til. Er þess þá víst vert að „geta, sem gert var", að í öllum
sóttar og dauðaraununum, og eins í saknaðarraununum á eftir,
bar fólkið flest sig aðdáanlega vel, þoldi flest þessar raunir
sem hetjur, ljet ekki bugast nje örvinglast, æðraðist ekki nje
möglaði, en tók þrautunum og bar þær hljóðlátlega, þögult og
undirgefnislega; en dapur var þá margur og eins og dreymandi
hneigður til andlegra hugleiðinga og beygður til þögullar bæn-
ar; og gott var þá að eiga og grípa „skjöld trúarinnar, hjálm
hjálpræðisins og sverð andans", til að verjast og berjast með,
og leggja rekanda lífsbátinn sinn við „akkeri vonarinnar".
Enda gerði þetta allur fjöldinn, og margur svo, þegar yfir tók
neyðin og harmurinn, að vel hefði mátt leggja honum í munn
þetta fornkveðna: „Drottinn, þótt þú viljir deyða mig, þá skal
jeg samt vona á þig“. Einnig er þess svo ljúft og skyit að
minnast, hversu hverjum einum var hjartanlega og feginsamlega
fagnað, er hann sást eða hitlist nýstaðinn upp úr sóttinni og á
bata vegi, og hversu allir þá voru svo elskulega nærgætnir,
hlífnir og hjálpsamir hver öðrum, og hugulsamir um alt, sem
gleðja mætti og gagna til bata. Og aldrei mun sá, sem hjer
segir frá, og alt þetta sá og fann, meðal almennings, gleyma
þeirri miklu ástúð, umhyggjusemi og hjartanlegu hluttekningar-
og hjálparsemi, sem hann átti að mæta og njóta hjá svo mörg-
um „vinum í raun", bæði meðan hann lá og eins, þegar aftur
var komið á skrið. Verður honum æ hlýtt um hjartað og kært
til svo margra, er hann minnist þessu.
En almenningur, alt bænda og búalið, átti við fleira ramt
að rjá en drepsóttarraunirnar, óvenju margar og miklar „bú-
mannsraunir", bæði áður og jafnframt og á eftir. Sumarið áður
hafði verið nær ómuna graslaust, einkum á harðvelli, eftir ein-
hvern hinn frostharðasta vetur, 1917—1918, er hjer hefur kom-
ið. Var, eftir þann vetur, alt harðlendi rifið og sprungið þvert