Óðinn - 01.01.1923, Síða 48

48
ÓÐINN
Oss verður reikað norður eftir eystri barmi Almannagjáar.
Komum vjer þar sem tveir hjeraðshöfðingjar talast við. Heyr-
um vjer, að annar þeirra telur Ulfljóti það mest til gildis, að
hann hafi sjeð ráð til þess, að firra landsmenn erlendri yfir-
drotnun og farið sjálfur utan tii að nema lögin. Hinn kvað
stofnun Alþingis myndi og verða upphaf giftu Iandsmanna. Kvað
hann sjer segja svo hugur um, að til þess myndu flestir þeir at-
burðir raktir, er þeir, er land þetta bygðu á komandi öldum,
teldu mesta og besta. „Hjer á þessum slóðum mun og margur
göfugur maður ganga", sagði hann.
Vjer göngum ofan á flatir, þar sem þrælar eru að ganga að
verki. Komum vjer að tótt einni. Hún er hálfhlaðin, og eru
þrælar tveir við hana. Þeir eru báðir írskir að kyni. Heitir
annar þeirra Konáll, en annar Melsnati. Voru þeir þrælar
Loðins, er bjó í Botni. Spyrjum vjer þá, hvern veg þeim segir
hugur um allsherjarþingið.
Þá svaran Konáll: „Illa segir mjer hugur um það. Er það
einkum sökum þess, að ekki verður stjórnarfarið eins og tíðk-
ast með Irum. Myndi betur gefast, að einn eða fleiri konungar
rjeðu yfir Iandi þessu, því ærið eru þeir margir, ofstoparnir.
Lítst mjer illa á skraffinn þennan, þótt hann mæli fagurt og má
mikið vera, ef ráð hans gefast vel. Hift þykir mjer Iíklegra, að
hann stofni til þess, er mikil vandræði munu af hljótast áður
lýkur, og mun þetta upphaf ógæfu landsmanna".
Þá mælti Melsnati: „Varla mun hún batna stórum í Botni,
vistin, þótt höfðingjar ríði um hjeruð og komi hjer saman ár
hvert. Nóg er stritið heima og ill vor æfi, þótt ekki sje farið að
vinna hjer í hraundal þessum. Illu heilli hófu þeir máls á þessu,
Ulfljótur bóndi og Grímur geitskór, enda mun Alþingi illa gefast".
Hugurinn flýgur vestur eftir öldum og örara en svo að sjón
á festi. Hann nemur ekki staðar fyr en fullum tíu öldum síðar.
Vjer erum staddir á Þingvelli. Er það um hádegisbil á önd-
verðu sumri, árið 1930. Sólin skín í heiði og stafar á Þing-
vallavatn. Er sem einhver töfraljómi leiki um Þingvöll allan.
Fagnaðarómar titra í niði fossins, er hann æðir niður bergið
ofan í Almannagjá.
Tjöld eru mörg á völlunum, báðum megin árinnar. Bifreiðar
hafa brunað austur í lestum undanfarna daga. Og enn þá koma
þær hlaðnar fólki ofan Almannagjá. Mannfjöldinn er nú orðinn
miklu meiri en hið fyrra sinnið. Allir eru prúðbúnir, konur
margar í litklæðum, en karlar ekki. Víða sjást menn á gangi í smá
hópum og sumstaðar tveir og tveir saman. Er það auðsætt, að búist
er við tíðindum nokkurum. Loftið virðist þrungið eftirvæntingu.
Vjer sjáum svo, hvar brugðið er upp merki íslands á völl-
unum austan vert við ána. Drífa menn að hvaðanæva og skipa
sjer til skrúðgöngu. Stefnir hún vestur að Lögbergi. Fremstir
ganga þingmenn og fylkja sjer fyrir neðan Lögberg. Maður einn
gengur á Lögberg, þegar komin er kyrð á mannfjöldann. Mynda-
stytta stendur upp á berginu. Er hún hjúpuð. Þar flytur maður
þessa ræðu. Skýrir hann þar frá afreki þess hins mesta menn-
ingarfrömuðar, er bygt hefur land þetta. Segir hann, að hann
fjekk því íil vegar komið með viturleik sínum, að landsmenn
féngust til þess að lúta einum lögum. Skýrir hann í fám orð-
um frá því, hversu mikið íslenskt þjóðerni eigi Ulfljóti að
þakka. Kveður hann hugsjón þessa mikilmennis hafa reynst
þjóðinni eins konar Draupnir. Þeir baugar menningar, er dýr-
astir þykja, hafa dropið af henni. Meðal þess, er hann telur
upp, er fyrst og fremst Alþingi, þá sjálfstæðisþrá og frelsisbar-
átta þjóðar, þá fegurð íslenskrar tungu, er átti sjer htna full-
komnustu fyrirmynd í lagamáli fram eftir öldum. En frumtónn
þeirrar fegurðar hljómaði fyrst, er Ulfljótur flutti landsmönnum
Iagabálka sína að Lögbergi árið 930. Þá minnist hann á helgi
Þingvallar, er þjóðin mun aldrei þola að rofin verði og sögu
Alþingisstaðar hins forna. Allir hafa staðið hljóðir. Þögnin er
svo mikil, að það er jafnvel eins og fossinn hlusti.
Síðan afhjúpar ræðumaður líkneski Ulfljóts. Þögnin magnast,
Þykir mönnum sem þeir standi frammi fyrir anda Ulfljóts end-
urbornum. Er sem þeir kenni eldmóð hugsjónamannsins, finni
að hann læsist inn í vitund þeirra, líkt og eldur, er Iæsist um
eldsneyti. Listamaðurinn hefur seitt fram svip Ulfljóts með at-
beina listgáfu sinnar og lætur hann varpa lifandi hugsunum og
eldlegum út frá kaldri eirmyndinni.
Síðan er gengið austur að „kastala". Þar stendur önnur
myndastytta hjúpuð. Maður nokkur gengur upp að henni, en
mannfjöldinn nemur staðar vestanvert við „kastalann". Flytur
maður þessi þar ræðu. Fer hann mörgum orðum og fögrum
um hugsjónamanninn, er hvikar hvergi fyrir líkamlegri áreynslu,
er hann hyggur, að hann geti unnið þjóð sinni gagn. Kveður
hann Islendinga eiga enga fegri fyrirmynd í því efni, en mann
þann, er myndastytta þessi á að sýna. Segir hann, að hún sje
af Grími geitskó, honum, er fyrstur kannaði landið, göfugmenn-
inu, er engin þáði launin, en gaf alt hið mikla fje til hofa, er
menn vildu gefa honum. Segir ræðumaður, að Grími hafi verið
það ljóst, ekki síður en fóstbróður hans, að gifta þjóðar er
undir guðrækni komin. Fyrir því vildi hann gera sitt til að efla
hana. Kveður hann og Islendinga eiga það fegurðartilfinningu
Geitskós að þakka, að þeir muni hafa átt fegurri þingstað en
flestar aðrar þjóðir. — Þegar er ræðumaður hefur lokið máli
sínu, sviftir hann hjúpnum af líkneskinu.
Mönnum þykir sem hugir þeirra sjeu hafnir upp í hærra
veldi, veldi það er þakklæti heillar þjóðar við göfugmenni get-
ur hafið þá upp í og ekkert annað. Er þá sem nokkurum gefi
sýn og þeir sjái svipi Iöngu liðinna atburða líða sjer fyrir sjónir.
Þeir sjá og verndarvætt Þingvalla, Armann frá Armannsfelli,
koma. Er hann líkari guðum en mönnum. Það er sem geislar
stafi af honum á alla vegu. Hann virðist líða hægt í lofti, upp
yfir mannfjöldanum. Þar gerir hann hið heilaga tákn lífs og
velfarnaðar hægri hendi, — Þórsmerkið — og hverfur síðan.
Vjer lögðum af stað og á heiði þá, er liggur milli ríki dag-
drauma og bygða daglegs lífs. Þar mættum vjer manni einum
og spurðum hann heiti. Hann kvaðst Gestur heita. Sögðum
vjer honum draumana báða og báðum hann að ráða þá.
Hann mælti: „Fyrri draumur yðar er sanndreymi. Þar hafið
þjer sjeð atburð, er gerðist endur fyrir löngu. En óvíst er, hvort
síðari draumurinn rætist. Fer það eftir því, hvorir eru nú orðnir
kynfleiri, höfðingjar þeir, er kunnu að meta þá fóstbræður og
ráð þeirra og stóðu í fylkingu, eða þrælar þeir, er stóðu á víð
og dreif, eins og þeim er tilt. Mjög er það líklegt, að niðjum
Melsnata þræls þyki hún ekki muni „batna stórum í Botni,
vistin", ef leggja skal fram fje, til þess að votta þökk löngu
horfnum hugsjónamönnum fyrir unnið afrek, sem unt er að
komast hjá að þakka".
Andmælum vjer þá og segum: „Hitt mun þó líklegra, að
höfðingjalundin ráði, er hjer að kemur. Þau eru og mörg dæmin,
er sýna, að annanhvort hefur þrælslundin göfgast, eða að höfð-
ingjar eru nú orðnir kynfleiri, nema hvorttveggja sje“.
Prentsmiðjan Gutenberg.