Eimreiðin - 01.05.1898, Blaðsíða 46

126
að drekka tóbak, þegar menn tóku í nefið1. Konur tóku (net)tóbak ekki
síður en karlmenn, og svo ramt kvað að, að menn vóru þá þegar farnir
að taka í nefið í kirkjunt, en vinnumenn reyktu á engjum og í rútn-
um sínum fram á ntiðjar nætur (Kvæði sjera Stefáns I, 166, 284—-85,
290, 320—34. II, 29).
Eins og eðlilegt er, þótti öllum hinum vitrari mönnum lítil búbót
að því, að tóbaksnautnin skyldi breiðast út um land allt eins og eldur
í sinu, og gerðu þeir allt, sem í þeirra valdi stóð, til að hamla henni;
en það kom fyrir ekki. Ýmsir kviðlingar eru til um tóbaksnautn frá
miðri 17. öld, einkum eptir sjera Stefán Olafsson (f. um 1620, dó
1688) og sjera Hallgrím Pjetursson (f. 1614 dó 1674), og skal jeg
færa til nokkrar stökur, sem lvsa því ágætlega, hvernig hinir menntuð-
ustu og lærðustu menn, sem þá vóru í landinu, litu á mál þetta.
Sjera Stefán Olafsson hefur ort langt kvæði og merkilegt, sem
heitir Vinnumannahvaði (Kvæði I, 279—96), og er talið þar upp ýmis-
legt, sem honum þótti óprýða vinnumenn á hans dögum. Þar er þetta
meðal annars:
Enn skal hinn Ijórða auka
óö að gamni sjer
um bifsaða tóbaksbauka
sem brúkast taka hjer.
Um prjedikun opt
teir eru teknir á lopt;
>egar gera’ á blíða bæn,
>eir belgja við sinn hvopt;
svo um máltíð miðja
magnast þessi iðja.
Veit eg vinnumanna
vera slíkan sið,
það rná sjerhver sanna,
sem þá skiptir við:
tóbak fala’ ef fæst,
firn eru þetta stærst,
í öllum átturn úti’ urn það,
ef einhvers staðar næst,
allt sitt kaup út selja,
ef eiga’ um það að velja.
I öðrum visurn epttr sjera Stefán stendur þetta (Kvæði I, 325):
Læðst hefur inn í landið hrak,
lýðir kalla það tóbak,
hingað þessa ragur rak
reykjarsvælu’ ’hinn armi.
Drusslega margur dánumann
drekkur í sig þrekkinn þann,
án hans vera ekki kann.
Af reyknum fylla kjálkaker
og koma’ ’honum út um nasir sjer
þeim illa ódauns farmi.
Sjera Stefán lastar tóbaksnautn miklu viðar i kvæðunt sinum, svo
sent bls. 330—33, og í sama strenginn tekur Hallgrímur Pjetursson
(II, 412—13). Margir aðrir hafa eflaust orðið til að lasta tóbaksnautn-
ina, þótt jeg hafi fáar sögur af því, en þó hef jeg rekið mig á kafla í
þessa átt í ræðu eptir sjera Pál Björnsson í Selárdal (dó fjörgamall 1706)
og er hann á þessa leið: »Aldrei verður evangelíum svo kiprað
santan i prjedikunarstólnum, að það sje ekki oflangt, þótt tóbakið sje
ennþá á millum tannanna á þeirn, sent sitja á kirkjubekknum. Sú nýja
svívirðing, af hverri himininn mætti dofna, er eigi fyrir mörgunt árum í
söfnuði guðs hjer inn smogin og varir enn nú; og eigi nægir alla sunnu-
dagsmorgna að sitja við öskustóna og fylla hjartað með slabbi og sam-
ræðum, nema til dægrastyttingar sje tönnlað tóbakslaufið----------■—■; náir
því og stybban guðleysisins að rjúka úr baðstofunni hjartans, áður en
1 Þess má geta, að Jón Ólafsson frá Grunnavík (dó 1779) segir í orðabók
sinni (Hrs. Árna Magnússonar 433 IX, fol.) við orðið tóbak, að á Austurlandi
sje að reykja kallað: að drekka tobak.