Eimreiðin - 01.09.1904, Síða 67

227
það eru ekki allir, sem hafa ráð á að bíða eftir því né heldur vilja til
þess. En herra Sigurður Kristjánsson hefur hér sem oftar sýnt, að
hann lætur sér annara um, að þær bækur, sem hann gefur út, séu
gróði fyrir bókmentir vonar og verði þjóð vorri að gagni, en að þær
gefi honum fljóttekinn arð í eigin vasa, og er ekki nema skylt að slíkri
ósérplægni sé haldið á lofti og hennar minst með þakklæti.
V. G.
GUÐM. FINNBOGASON: LÝÐMENTUN. Hugleiðingar og til-
lögur. Akureyri 1903.
Bók þessi hefur getið sér óvenjulega góðan orðstír á íslandi.
ísafold og þjóðólfur og Norðurland hafa sungið lofið í þrísöng um
hana. Og »Matthías vor á vængjum þöndum« reif sig upp úr öllu
valdi, er hann söng henni dýrðina í Norðurlandi. En af því að góð-
skáld vort hleður svo tíðum lofkesti á menn og bækur, þá er hól hans
ekki í svo háu verði sem vænta mætti. — En ég held, að það sé ekki
ofsagt um bók þessa eða ofdjúpt tekið í árinni, að hún hefði óvíða
hlotið slíka frægð sem heima á voru fámenna, fátæka og afskekta
Fróni.
Fyrsti kafli bókarinnar er um mentun. Fléttar höf. þar inn í
ýmsum fróðleik úr sálarfræði. Fer þó auðvitað fljótt yfir sögu og
nokkuð á víð og dreif. Svo leitast hann við að skýra og ákveða, hvað
mentun sé. Kveður það alefling allra krafta, bæði andlegra og líkam-
legra. Hann tilfærir því í þessum dálki ýmislegt, er almenn meðvitund
mun ekki kannast við, að eigi þar heima, svo sem þefvísi, bragðnæmi,
»líkama, er hlýðir vel boði sálarinnar og banni«, og siðgæði (»auð-
vakið yndi og ástundun á því, er miðar að farsæld og fullkomnun
mannkynsins, bæði í bráð og lengd«). Eftir því sem höf. hefur ákveðið
hugtakið mentun, verður það sama sem fullkomleiki. En það er ekki
í samræmi við hugtak hinnar almennu meðvitundár. Samkvæmt því
verður mentun einn hluti fullkomleika, ekki allheijarkostur, er tekur
yfir alla aðra mannlega kosti og þeir allir felast í, heldur einn kostur
meðal margra annarra. »Að öllu öðru jöfnu tel ég þann mentaðri,
sem hefur næmara nef«, segir höf. Almenn meðvitund vistar þann
eiginleika annarstaðar. Hún telur engan mann mentaðri, þótt hann
sé þefvís sem sporhundur. Ekki heldur, þótt hann sé bragðnæmur.
Hún telur það ekki mentunarmerki, að einhver finnur fljótt óbragð að
mat og kaffi. Hún gerir og greinarmun á siðferði og mentun og telur
gott siðferði alls ekki einn hluta hennar. Menn segja góður maður
og gáfaður, vænn maður og vel að sér eða vænn maður og
mentaður. Menn geta sagt og segja — og flestir hafa víst heyrt
þann dóm kveðinn einhvern tíma upp um einhvern mann —, að hann
sé prýðilega gáfaður og mentaður maður, en mesti misindis-
maður. Af þessu er auðsætt, að almenn meðvitund gerir greinarmun
á mentun og góðri siðprýði. Hún telur það sitthvað, að hafa svo og
svo mikinn forða bókvísi, þekkingar og vitsmuna að geyma og að
hirða um hag og heill náungans, annað, að hafa gáfur þessar en hitt,
að beita þeim bræðrunum til hamingju og farsældar. Hún hefur, ef til
vill, rekið sig á, að sumir hafa að eins neytt þeirra til að safna gulli
15*