Eimreiðin - 01.09.1904, Blaðsíða 68

228
eða gæfu eða veraldarvöldum sjálfum sér lil handa — og það á kostnað
annarra manna og ef til vill aldrei vikið öðru góðu að þeim, en þeir
vóru nauðbeygðir til og þeim staðið á sama um farsæld þeirra. Al-
menn meðvitund telur nærsýna menn og heymardaufa ekki ómentaðri,
þótt þessir brestir séu á ráði þeirra. Hún telur engan mentaðan, þótt
hann sé afburðamaður að handlægni, mesti völundur og dverghagi á
tré og jám og dýra málma, frábær fimleikamaður, ramur að afli og
frár á fæti, í stuttu máli, hið bezta að líkamsatgerfi búinn, ef hann hefur
litla eða enga bóklega þekking eða skilning á andlegum efnum. En
hins vegar kallar hún menn mentaða, þótt þeir hafi engan þessara
kosta til að bera. Hún telur þá ekki mentaðri að öðru jöfnu. Hún
játar auðvitað, að þetta séu miklir kostir og merkilegir, en tilfærir þá
ekki í mentunardálknum. Hún segir, að þeir séu fj ölhæfari en hinn,
er aðeins hefur andlegu þekkinguna, en ekki, að þeir séu mentaðri.
Eftir skoðun höf. ætti sá að vera mentaðri, að öllu öðru jöfnu, er rit-
aði fegri og skýrri rithönd, en granur leikur mér á, að sumum myndi
koma slíkt kynlega fyrir sjónir.
Af þessu er auðsætt, að höf. skilur annað við mentun en almenn
meðvitund gerir. Vafalaust er honum það ljóst, en betur hefði farið
á, að hann hefði fyrst rannsakað hugtak almennings, hvað menn al-
ment skilji við mentun og sýnt svo fram á, að heppilegra væri að
skilja annað við hana. I’að er og dálitið varhugavert, að kasta al-
mennum hugtökum um einhver efni þegjandi fyrir borð, en velja í þess
stað önnur af handahófi. Hinn heiðraði höf. hefur sjálfsagt lesið and-
ríka og ágæta bók, er heitir »Begrebet Moral« eftir N. H. Bang.
Þar er sýnt og sannað, að sumir ágætustu siðfræðishöfundar hafi flaskað
á því, þar á meðal Höffding kennari hans, að þeir hafa kosið sér sið-
gæðishugtak (Moralbegreb) af handahófi, oft og einatt laust og óákveðið,
en ekki gert sér grein fyrir, hvert siðgæðishugtak almennrar meðvit-
undar var. En þeim hefur ekki gengið greitt að losa sig við það.
Því hefur skotið upp hvað eftir annað í hugsun og riti, vakið óskýrleik
og raskað öllum reikningum. Hér er ekki rúm til að rannsaka, hvemig
farið hefur fyrir höf., en ekki þykir mér örgrant um, að hið almenna
mentunarhugtak sé á kreiki í bók hans, þótt mjög lítið beri á. Svo
er og annað, er athuga þarf. Tolstoj segir réttilega (í bókinni »Om
Livets Betydning«); »Málið er eina færið til að koma á andlegum
samvistum meðal mannanna. Ef menn því nota orðin í belg og biðu
og láta þau þýða, hvað sem þeir vilja, þá geta menn eins vel hætt að
tala og notað fingramál«. Það er einmitt það, að það veldur glundroða
og ringulreið, ef einn hefur sömu orðin í þessaii merkingu, en annar í
hinni. Vitaskuld er óþarfi að villast á, hvað höf. skilur við mentun.
En ef sumir skilja við hana sama sem hann, en aðrir hið vanalega, er
auðsætt, að slíkt getur valdið óskýrleik, bæði í ræðu og riti.
í þessum kafla er langt mál um nytsemi mentunar. Hefði það
mátt vera styttra, en verið betra að veija lengri tíma til að rannsaka,
hver mentun væri lífinu þörfust, hefði mest »notagildi«, eins og höf.
kemst að orði, t. d. hvort nauðsynlegri væri náttúrafræðiskunnátta eða
málaþekking, hvort betra væri að kunna ensku eða latínu, hver þessara
tveggja tungna hefði tiltölulega mest gildi o. s. frv., því að hug-