Eimreiðin


Eimreiðin - 01.09.1904, Side 68

Eimreiðin - 01.09.1904, Side 68
228 eða gæfu eða veraldarvöldum sjálfum sér lil handa — og það á kostnað annarra manna og ef til vill aldrei vikið öðru góðu að þeim, en þeir vóru nauðbeygðir til og þeim staðið á sama um farsæld þeirra. Al- menn meðvitund telur nærsýna menn og heymardaufa ekki ómentaðri, þótt þessir brestir séu á ráði þeirra. Hún telur engan mentaðan, þótt hann sé afburðamaður að handlægni, mesti völundur og dverghagi á tré og jám og dýra málma, frábær fimleikamaður, ramur að afli og frár á fæti, í stuttu máli, hið bezta að líkamsatgerfi búinn, ef hann hefur litla eða enga bóklega þekking eða skilning á andlegum efnum. En hins vegar kallar hún menn mentaða, þótt þeir hafi engan þessara kosta til að bera. Hún telur þá ekki mentaðri að öðru jöfnu. Hún játar auðvitað, að þetta séu miklir kostir og merkilegir, en tilfærir þá ekki í mentunardálknum. Hún segir, að þeir séu fj ölhæfari en hinn, er aðeins hefur andlegu þekkinguna, en ekki, að þeir séu mentaðri. Eftir skoðun höf. ætti sá að vera mentaðri, að öllu öðru jöfnu, er rit- aði fegri og skýrri rithönd, en granur leikur mér á, að sumum myndi koma slíkt kynlega fyrir sjónir. Af þessu er auðsætt, að höf. skilur annað við mentun en almenn meðvitund gerir. Vafalaust er honum það ljóst, en betur hefði farið á, að hann hefði fyrst rannsakað hugtak almennings, hvað menn al- ment skilji við mentun og sýnt svo fram á, að heppilegra væri að skilja annað við hana. I’að er og dálitið varhugavert, að kasta al- mennum hugtökum um einhver efni þegjandi fyrir borð, en velja í þess stað önnur af handahófi. Hinn heiðraði höf. hefur sjálfsagt lesið and- ríka og ágæta bók, er heitir »Begrebet Moral« eftir N. H. Bang. Þar er sýnt og sannað, að sumir ágætustu siðfræðishöfundar hafi flaskað á því, þar á meðal Höffding kennari hans, að þeir hafa kosið sér sið- gæðishugtak (Moralbegreb) af handahófi, oft og einatt laust og óákveðið, en ekki gert sér grein fyrir, hvert siðgæðishugtak almennrar meðvit- undar var. En þeim hefur ekki gengið greitt að losa sig við það. Því hefur skotið upp hvað eftir annað í hugsun og riti, vakið óskýrleik og raskað öllum reikningum. Hér er ekki rúm til að rannsaka, hvemig farið hefur fyrir höf., en ekki þykir mér örgrant um, að hið almenna mentunarhugtak sé á kreiki í bók hans, þótt mjög lítið beri á. Svo er og annað, er athuga þarf. Tolstoj segir réttilega (í bókinni »Om Livets Betydning«); »Málið er eina færið til að koma á andlegum samvistum meðal mannanna. Ef menn því nota orðin í belg og biðu og láta þau þýða, hvað sem þeir vilja, þá geta menn eins vel hætt að tala og notað fingramál«. Það er einmitt það, að það veldur glundroða og ringulreið, ef einn hefur sömu orðin í þessaii merkingu, en annar í hinni. Vitaskuld er óþarfi að villast á, hvað höf. skilur við mentun. En ef sumir skilja við hana sama sem hann, en aðrir hið vanalega, er auðsætt, að slíkt getur valdið óskýrleik, bæði í ræðu og riti. í þessum kafla er langt mál um nytsemi mentunar. Hefði það mátt vera styttra, en verið betra að veija lengri tíma til að rannsaka, hver mentun væri lífinu þörfust, hefði mest »notagildi«, eins og höf. kemst að orði, t. d. hvort nauðsynlegri væri náttúrafræðiskunnátta eða málaþekking, hvort betra væri að kunna ensku eða latínu, hver þessara tveggja tungna hefði tiltölulega mest gildi o. s. frv., því að hug-

x

Eimreiðin

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Eimreiðin
https://timarit.is/publication/229

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.