Eimreiðin - 01.05.1910, Blaðsíða 3

79
færð niður á við, og nú þóttust menn hafa fundið lífkveikjur, líf-
rænar agnir, sem kæmu fram við sjálfsmyndun. Þegar vatni var
helt á hálfrotnar leifar af dýrum og jurtum, sást í sjónauka, að
alt úði þar og grúði af örlitlum dýrum, sem enginn vissi, hvaðan
komu; lá þá nærri að ætla, að þau mynduðust við rotnunina.
Dýr þessi eru kölluð skolpdýr (infusoria), þau eru margbreytileg
að útliti, hreyfa sig með bifhárum og öngum, en eru svo smá,
að þau eru mörg ekki stærri en þúsundasti hluti af þumlungi, og
þó eru sum minni. Spallanzaní (1729—99) fann með tilraunum,
að skolpdýrin komu eigi fram eða kviknuðu eigi, ef rotnunarefnin
voru hituð nógu lengi og loftinu hleypt út með hitanum, en and-
rúmslofti bægt á burt. Menn fengu þá að vita, að rotnunin or-
sakast af aðkomu loftsins og lífögnum þeim, sem því fylgja; á
þessu er öll niðursuða bygð,^ matvælin skemmast eigi, eins og
kunnugt er, ef þau eru soðin í loftþéttu hylki, heita loftinu er
hleypt út og svo lóðað fyrir opið; ef vel er frá öllu gengið, kom-
ast engar lífagnir í matvælin, sem skemdum geta valdið.
Nú voru menn komnir svo langt niður á við, að fengin var
vissa fyrir því, að skolpdýrin gætu eigi kviknað við rotnunina, en
altaf bötnuðu sjónaukarnir og menn fundu örsmáar lífagnir, gerla
og bakteríur, miklu smærri en áður hötðu þekst, og nú lá það
næst, að þessar lífagnir, sem standa mitt á milli dýra- og jurta-
ríkis, eða eru fyrir neðan bæði ríkin, hlytu að myndast úr rotn-
uðum efnum eða kvikna með öðrum orðum. Hugmyndin um
sjálfskviknun lífsins á lægsta stigi var altaf að þoka undan, lengra
og lengra niður í smæddina. Cagniard de la Tour fann 1836,
að gerð í öli og víni orsakast af örsmáum jurtum, gerlum,1 og
hefir sú uppgötvun, sem kunnugt er, með því, sem af henni hefir
leitt við uppgötvanir og rannsóknir Pasteur's og annarra, haft
stórkostleg áhrif á iðnað og framleiðslu mannkynsins. Allan
seinni hluta 19. aldar rannsökuðu menn hinar smæstu lífagnir af
mesta kappi, og kom þá í ljós, að þær eru valdar að allri rotnun,
en langt frá, að þær kvikni af sjálfu sér, þær æxlast og tímgast
1 Auk gerlanna eru til ýms kemisk efni (ferment), sem gerð kveikja og efna-
breytingum valda í hinni lifandi náttúru. Sum af þeim eru kölluð enzym, þau eru
eggjahvítukend og uppleysanleg í vatni. Efni þessi hafa undarlega náttúru, sem
líkist einkennum lifandi efnis; ef þau eru hituð 60—ioo°, hætta áhrif þeirra alveg,
eins og áhrif gerla og baktería, það er eins og efnin »deyi« j ýms sótthreinsunar-
efni, sem drepa gerla og aðrar lífagnir, eyða líka áhrifum þessara gerðareína.
6*