Eimreiðin - 01.05.1910, Síða 39

hæflleikar mynda hina bersýnilegustu frumparta þeirra hreyfiafla, sem
byggja upp og endurbyggja. An hans verður ekkert borgaralegt eða
félagslegt fyrirkomulag til. Hver meðvitundarlaus frumpartur hins efnis-
lega heims mætti koma í stað mannsins? Gæti hljóð, vatn, loft, ljós,
gufa, myndað nokkuð skipulag án hans aðgerða? Mundi án hans
geta til verið siðmentur heimur? Klæðir hann ekki þá guðshugmynd,
er hann tignar, eiginleikum vizku og gæzku? f*að eru engin lög til
eða kraftur í alheiminum, sem ráða atburðum mannheimsins, mannkyn-
inu óviðkomandi. Það er mannkynið, sem klæðir guðdóminn holdi,
og áreynsla mannsins í þvi að fullkomnast er guðs áreynsla eftir að
skapa algerleik. Guð á ekkert líffæri nema skynsemi mannsins. Hans
áhrif á vilja mannsins kemur honum á stað; vér megum ekki segja, að
maðurinn sé guð, því guð er manni óendanlega meiri, en hitt megum
vér segja, að maðurinn sé guðs endurfæðandi líf. Hinn ráðvandi
maður sýnir guðlegt réttlæti, hinn kærleiksríki maður guðs kærleika,
hinn alvörugefni guðlega viðleitni o. s. frv. Gáfur mannsins eru far-
vegir fyrir mátt guðs, gæzku og speki: Þvi að það er í gegnum
kærleik manns til manns, að allsheijarkærleikinn auglýsir forsjónar-
umhyggju sína og fær fyrirætlunum sínum fullnægt til blessunar mann-
kyninu. Hve afarmikla hvöt veitir nú ekki þessi kenning trúum verka-
manni? Sérhver einlæg viðleitni til góðs á guðlegt vald að baki sér.
Mikilleiki, ævaranleiki, almætti þessa valds nær auglýsingu í mannlegum
verum, og vinnur og verkar gegnum mannlega hæfileika; og er sú upp-
spretta vizku og gæzku, sem er hin leiðandi forsjón eins og allra.
Þótt maðurinn bíði búinn íklæddur krafti sinna náttúrlegu hæfileika og
hjálparráða, og hann treysti þeim í nútíð og framtíð til fylgis, þá skilur
hann samt, að allur þróttur hans og yfirburðir sé ekki annað en ófull-
komin opinberun máttarvalds, sem eldra er og ríkara en hann, eldra
og ríkara en mannkynið. Og hann færist á loft af fjöri og afli, er
streymir í gegnum hann frá hinni eilífu uppsprettu lífs og máttar.
Hin »nýja kirkja«, sem hinn mikli sjáari nútímans, Emerson, sagði
að væri í nánd, hún mun senda manninn heim í hina miklu einveru
miðpunktsins, lasta hans slöngu bænir«, og kunngera honum, að hon-
um beri að læra að vera sinn eiginn vinur. Hann á ekki að vænta
samverknaðar, ekki vænta neins félaga, né þurfa hans við. Hin nafn-
lausa hugsun, hið nafnlausa vald, hið yfir-persónulega hjarta: á þetta
eitt skal hann reiða sig. Hann má einungis hlíta eigin úrskurði. Lögin
eru hans ráðunautar: hin góðu lög eru sjálf lifandi; þau vita, hvort
hann hefir haldið þau; þau endurnæra hann og fjörga við leiðsögu
stórrar skyldu og óendanlegs víðsýnis.
M. J.
Aths. Þessa djörfu og djúpvitru grein verður að lesa með varúð
og eftirtekt, svo menn ekki hneykslist á hinum frumlegu skoðunum
hennar. Traust höf. á hinu guðlega í manneðlinu minnir bæði á
Channing og Emerson, en skoðun hans á forsjóninni er að sumu leyti
ný, en að öðru leyti samkvæm hinni nýju guðfræði á Englandi. Mun
mörgum virðasr, að kenning þessi i heild sinni sé um of skyld hinu
betra í heimspeki materíalistanna, einkum að því er guðshugsjónina