Eimreiðin - 01.05.1910, Blaðsíða 25

10 I
ingu þessari er sá, að lífið sé ekkert annað en sálarstarfsemi.
Frá sjónarmiði þessarar fræðikenningar er sálin einkenni alls lífs
frá hinum minsta gerli til mannsins; sálarlífið er að brjótast fram
í holdinu, fyrst meðvitundarlaust, svo með meðvitund. Peir fræði-
menn, sem aðhyllast þessa skoðun, játa þó, að menn viti eigi,
hvað sálarlíf þetta er í sjálfu sér, enda geti menn ekki fremur
krafist að skilja það, heldur en grundvöll afls og efnis og annað,
sem liggur fyrir utan mannlegan skilning. Sumir ætla, að sálin sé
frumeðli alls heimsefnis og eilíft eins og efnið. Um þessa svoköll-
uðu »sálarlífsfræði« hafa Pjóðverjar ritað allmikið á seinni árum,
og sérstakt tímarit fæst eingöngu við hana. Meðal náttúrufræð-
inga, sem gerst hafa forsprakkar þessarar kenningar, má helzt,
auk annarra, nefna R. H. Francé, A. Pauly, J. G. Vogt, A. Wagner
o. fl. Ýmsir þeir, sem við þessi efni hafa fengist, eru stundum
sakaðir um öfgar, sagt, að þeir hugsi sér meðvitundarlíf og skyn-
semi hjá plöntum o. s. frv.
ÍÝssar hreyfingar, sem vér síðast nefndum, eru sprotnar upp
af kenningu Lamarcks og nokkurskonar áframhald af henni, því
án starfandi innra tilgangs eða lífsvilja getur Lamarckskenning
ekki skýrt orsakir framþróunarinnar. Náttúrufræðingar sjá betur
og betur, að það er ómögulegt, að breytiþróunin gerist eingöngu
eftir aflfræðislögum, svo þeir neyðast til að hugsa sér einhvern
annan kraft bak við efnið, sem þeir þó ekki skilja. Hugsunin um
tilgang, stefnu og endimark lífsins (Teleólógí) er nú aftur meir og
meir að ryðja sér braut, en að slíkum hugmyndum höfðu menn
áður brosað og sveiað, meðan efnisheimspekin og úrvalskenningin
sátu að völdum; með náttúruvali og öðru reyndu menn að sanna
tilgangsleysi hinnar lifandi tilveru, en ábyggilegar sannanir fengust
ekki.
Vér höfum nú í stuttu yfirliti athugað hinar allra helztu hug-
myndir vísindanna um lífið og framsókn þess, og bent á hinar
gersamlegu stefnubreytingar, sem nú eru að verða. Vísindamenn
trúa á framþróun lífsins, en skilja hana ekki; kenningar Darwíns,
Lamarcks og annarra gátu ekki fundið hinar innri og eiginlegu
orsakir breytinganna og allar þær flóknu tilgátur, sem ýmsir vís-
indamenn smátt og smátt hafa verið að unga út, hafa flestar
reynst lítt nýtar. Sjálfar aðalhugmyndir Darwíns, sem í fyrstu
virtust ljósar og auðveldar, eru nú eftir 50 ára rannsóknir orðnar
dimmar og flóknar, og stoðirnar fallnar og fúnar. Vísindamenn