Eimreiðin - 01.05.1910, Qupperneq 10

86
mörgu leyti breytt skoðunum manna á náttúrunni. Við rannsóknir
þessar hefir athygli manna vakist til umhugsunar um mörg þýð-
ingarmikil atriði þekkingarinnar, sem áður var enginn gaumur
gefinn. Af kenningum þeim, sem fram hafa verið bornar til skýr-
ingar á orsökum framþróunarinnar, eru tvær langkunnastar, þær
sem kendar eru við Lamarck og Darwín} Sérstaklega hefir
Darwín’s-kenningin haft víðtæka þýðingu, og eru aðalatriði hennar
nú flestum kunn. Darwíns-kenningunni er oft blandað saman við
sjálfa breytiþróunarkenninguna, en hún er tilraun til skýringar á
framþróun lífsins á jörðunni, en ekki kenningin um framþróunina
sjálfa.
Charles Darwín (1809—1881) var einn af hinum ágætustu
og skarpvitrustu náttúrufræðingum, sem til hafa verið; iðni hans
og þrek í rannsóknum var óþreytandi, og skarpskygni hans og
hugvit til að raða athugunum niður og draga ályktanir af þeim
var frábær; athugunargreind hans hafði frá barnæsku verið framúr-
skarandi. Kenning Darwíns um uppruna tegundanna átti í fyrstu,
eins og alt nýtt, við töluverðan andróður að berjast, en brátt
greip hin yngri kynslóð náttúrufræðinga kenningu hans með eld-
legum áhuga, og gekk þá oft miklu framar en meistarinn í get-
gátum og staðhæfingum. Hinar nýju hugsjónir Darwíns voru
ákaflega aðlaðandi fyrir náttúrufróða menn, þær voru bygðar á
aragrúa af skarpvitrum athugunum og tilraunum, og nú virtist
snögglega björtu ljósi brugðið yfir hina dimmustu afkima vísind-
anna, svo margt varð ljóst, sem áður virtist óskiljanlegt. Margir
gengu þá í leiðslu um þessar glæsilegu nýju vísindabyggingar,
þeim fanst ráðgáta sköpunarinnar leyst og öll tilveran skiljanleg,
og þeir héldu, að þessi nýi leiðarsteinn mundi leiðbeina manns-
andanum yfir allar torfærur og um öll völundarhús vísindanna.
Sjálfur var Darwín látlaus maður, laus við allan ofmetnað og
sjálfsálit og hinn mesti sómamaður í hvívetna. Honum datt aldrei
í hug, að hann hefði fundið lykilinn að musteri vísindanna eða al-
gild náttúrulög; kenningin var í augum hans aðeins tilraun til
1 Um sögu breytiþróunar og um Darwínskenningu hefi ég ritað langt mál í
Tímariti Bókmf. (VIII, bls. 285—315; IX, bls. 129—196; X, bls. 153—213). í*á
er ennfremur til á íslenzku pési eftir G. Armauer Hansen: Darwínskenning. H. P.
þýddi. Rvík 1904; Darwínskenning og framþróunarkenning (G. F. þýddi) í Skírni
1907, bls. 13—32, 157 —171 og »Nítjánda öldin« eftir Ágúst Bjarnason, bls. 266
— 308. Góð bók og fróðleg, er sem flestir ættu að lesa.