Eimreiðin - 01.05.1910, Síða 36

I 12
Hin íbúandi forsjón
Úr ensku. Eftir dr. K. C. ANDERSON.
Hámark hugsjónanna í fornkirkjunni var kenningin um holdgun
guðs í Jesú Kristi. Sú kenning var samþykt í Níceu 325 á 1. alls-
herjarþingi kirkjunnar og er fólgin í trúaijátningu þeirri, er við þá borg
er kend síðan. Röksemdaleiðslan, er sigraði, var í stuttu máli þessi:
Hann, sem átti að opinbera guð, hlaut að hafa guðs eðli, því hvernig
mátti hann ella opinbera hann! Maðurinn girntist að fá að vita, ekki
hvernig sá eða sá hugsar sér hann, heldur hvernig guð hugsar, og
það megnar enginn að segja nema sá, sem gæddur er guðs eðli.
Beggja eðli er eins, dæmdu þeir. Og orðatiltækin, sem það skyldu
tákna, voru þessi: »Guð af guði, ljós af ljósi, sannur guð af guði
sönnum getinn, ekki gerður (skapaður) af sama frumefni og faðirinn«.
Þessi kenning hefir æ síðan ráðið í kirkjunni. En hámark hinnar vis-
indalegu hugsunar nútímans er guð í manninum, eða mannkyninu.
Nýjasta setning vísindanna er sú fullyrðing, að hið sanna vald, sem
birtist eins og kraftur í hinum efniskenda umheimi, opinberi sig eins og
í persónu mannsins. »Vér erum ávalt«, segir Herbert Spencer, hinn
mesti náttúruspekingur heimsins, »í nærveru óendanlegs og eilífs kraftar,
sem allir hlutir koma frá«. Þessi óendanlegi íbúandi kraftur, er birtist
eins og afl í efnaheiminum, sprettur upp innra hjá manninum, fyrst
eins og einföld meðvitund, síðan sem sjálfsmeðvitund, og loks sem
guðs-meðvitund. Maðurinn samansafnar í eðli sínu, í ólíkum hærri og
hærri starfsemdum, ýmsum myndum kraftar og lífs, sem áður en hann
varð til, bjó í þróun heimskraftanna. Hjá honum verða lög efnisheims-
ins að skynjunum og námsvitundum, frumhvötin verður að skoðun,
námskennanin að íhugun. Blindur aðdráttur ummyndast í ylhvatir vís-
vitandi elsku og siðlegs úrvals. Lífsmyndunarkrafturinn eða valdið —
hið lífgefandi frumafl náttúrunnar — birtist aftur i æðri starfsemi í með-
vitund mannsins. Þannig er maðurinn æðsta opinberun máttar og meg-
ins náttúrunnar. Hann er því að því leyti guðs holdgun. Og orðatil-
tæki Nícensku trúarjátningarinnar eiga þá heima hjá honum. Hinir
fornu trúarjátningasmiðir hafa óvitandi verið að búa til ættartölu mann-
kynsins, þá eru þeir ættfærðu Jesú Krist, Fyrir því þarf ekki að rengja
úrskurð Níceuþingsins, hvað aðalefni trúaijátningarinnar snertir, heldur
þarf einungis að kveða fyllra að og kalla mannkynið eitt í guði og
sama frumeðlis sem hann.
Og samhljóðanin nær lengra. Spurningin, sem olli feðrunum í
Niceu svo mikilla heilabrota, hefir þótt brosleg, sem væri hún tómur
hugardraumur eða sérvizka, enda hefir hin nýja kenning um ibúð guðs
i manninum einnig verið skoðuð á sama hátt og verið talin nytsemdar-
laus fyrir lífernið. En einn hinn merkasti vitringur hefir kallað þingið
í Níceu, það sem úrskurðaði eining guðs og manns, »eitthvert hið þýð-
ingarmesta allsherjarþing, sem háð hefir verið á jörðunni. Og með sama
rétti má kalla þá hreyfing í guðfræðinni, sem leggur áherzlu á þá kenn-