Eimreiðin - 01.05.1910, Qupperneq 38

Lúther. »Guðs almætti getur ekki smíðað fiðlu eins og Antóníus,£
nema fyrir hendur Antóm'usar«, sagði hin spaka skáldkona Elíot.
Á fyrri öldum mannkynssögunnar trúðu menn — og fjöldinn trúír
á það enn —, að til væri allskonar máttarverur fyrir utan oss, óháðar
oss og fullar af gerræði, er fylgdu og færu sínu fram í náttúrunni og
tæki fram fyrir hendur mannanna. Og allur þorri þjóðanna hefir jafnan
lagt trúnað á og leitað eftir yfirnáttúrlegri hjálp og aðstoð við ráðning
hinna mörgu vandaspurninga lífsins; þetta sýna trúarbrögð allra þjóða
heimsins. Menn hafa vænst þess, að himnarnir opnuðust fyrir bænir
þeirra og hjálp yrði send frá þeim guðdómi, er þeir trúðu, að ætti há-
sæti í æðra heimi, og honum þökkuðu þeir alla góða hluti, er féllu
þeim í skaut, svo og alla þeirra þekking á guðlegum fróðleik. Og hin
æðsta speki kristinnar kirkju hefir verið kenningin um guðlega forsjón,
sem liti eftir hegðun mannanna og stýrði öllu gegnum einhverja far-
vegu yfirnáttúrlegra áhrifa fyrir utan og ofan mannlífið, og að guð sé
manninum alveg fráskilinn og yrði því að birta honum sinn vilja með
útvortis opinberun; og til þess eitthvað yrði að framkvæmd, yrði þess
konar æðri afskifti sí og æ að fara fram og koma hér að ofan til
hverrar sálar sér í lagi; að trúin, með allri sinni huggun og nytsemi
sé einskonar líf ofan að og gróðursett í eðli mannsins, en ekki eðlis-
ávöxtur gáfna hans, athafna og reynslu. En sé nú guð íbúandi í
manninum, sé eðli guðs og eðli mannsins hið sama, sé aðeins til ein
sál, og vér partar af henni, einn andi, og vér börn þess anda, þá er
trúin með öllum sínum greinum, stofnunum og sögu eðlilegur ávöxtur
mannsandans. Sá guð, sem leiðir og gætir mannssálarinnar, er þá
mannsandinn og starfar gegnum hann; forsjónin, sem annast mann-
.kynið og starfar sérstaklega því til góðs, er þá mannkynið og fram-
kvæmir ált með mannlegum hæfileikum. Með þessu er ekki sagt, að
enginn guð sé til fyrir utan manninn, og engin forsjón til eða máttur
yfir og fyrir utan manninn. Guð er í náttúrunni, ekki síður en í mann-
inum, hann er íbúandi í gervöllum alheiminum. Hvar sem tilvera er,
þar drotna eðlislög. Hvar sem birtist máttur eða megin, þar birtist
guð og forsjón með fyrirætlan. Innan í og á bak við alla hluti býr
skapandi máttur og markmið. Það býr guðdómur og forsjón í öllum
efnum alheimsins, eins og í athöfnum og efnum mannanna. En það,
.sem vér fullyrðum hér, er það, að samband mannsins við þetta máttar-
vald er innvortis, og að það verður honum að forsjón með því að
verka á eðlilegan hátt gegnum hans eðlilegu hæfileika. Maðurinn lánar
hjá hinni eilífu uppsprettulind til hjálpar lífi sínu, en hann gerir það
með eigin mætti og eigin áréynslu á náttúrlegan hátt.
Hvar er það máttarvald, sem verkar í mannlegum efnum án mann-
legra aðgerða? Hvar eru þau náttúrulög, sem stjórna kjörum manna,
en innibinda ekki menn í þeirra afskiftum? Hvaða hugmynd getum
vér gert oss um þann guð, sem kennir, stofnar og fullkomnar mann-
félag, en skiftir sér ekki af né notar hæfileika mannanna í því starfi?
Vissulega og sjálfsagt er maðurinn þáttur í kerfisvef náttúrunnar, hinn
mest árfðandi og hinn ómissanlegasti þáttur. Hans vits- og siðferðis-
1 o: Antoníó Stradívaríus. Hann var frægur fiðlumeistari á Ítalíu.