Eimreiðin - 01.09.1910, Side 44

200
sem aðhyltist þær kenningar, útskúfaöi allri guðstrú, en trúði á.
mátt sinn og megin, og prédikuðu holdsins evangelíum með mik-
illi andagift.
Pegar náttúruvísindin eru í blóma, kemur hin gamla efnis-
kenning (materíalismus) altaf fram á skoðunarsvæðið, og hún
hefir, á seinni hluta 19. aldar og fram á þenna dag, haft afar-
mikið vald yfir hinum mentaða almenningi í stóru löndunum.
Efniskenningin er eldgömul og hafði þegar allmikið gengi í forn-
öld hjá Grikkjum og Rómverjum. Samkvæmt henni er efnið alt,
undirstaða alls, og líf og meðvitund, sál og hugsun er ekkert
annað en hreyfing frumagnanna. Pegar náttúruvísindin á 19. öld
fundu, að hvorki var hægt að eyða efni né afli og að hvorttveggja
virtist eilíft og óendanlegt, fór efniskenningin að fá mikinn byr
hjá fjölda manna, þó hún eiginlega aldrei næði fullu taki á hinurn
mikilhæfari náttúrufræðingum og heimspekingum.1 Efniskenningin
er í raun réttri mjög grunnhugsuð og getur alls ekki staðist vís-
indalega röksemdaleiðslu; hún byggir á staðhæfingum, sem heim-
spekingar fyrir löngu hafa hrakið; en samt sem áður hefir þessi
heimsskoðun jafnan haft mikið fylgi, því þeir eru altaf margir,
bæði af mentuðum og ómentuðum stéttum, sem annaðhvort ekki
nenna að hugsa eða ekki geta hugsað rökrétt.
Ályktanir efniskenninganna á 19. öld virðast þó ekki sérlega
skemtilegar eða aðlaðandi, uppörvandi né huggandi fyrir mann-
kynið. Aðalsetningarnar eru þessar: Enginn guð er til nema efnis-
heildin sjálf; alheimurinn hefir verið til frá eilífu, og alt það, sem
í honum gerist, er tilgangslaus og meiningarlaus tilviljun. Sálin,
sem er ekkert annað en efnabreyting og frumagnahreyfing í heil-
anum, deyr með líkamanum; hlægilegt að hugsa sér annað líf
eftir þetta. Heildin og einstaklingarnir, líf og dauði hafa enga
þýðingu; náttúran sýnir reyndar þroskun og framför í breytiþróun
lifandi hluta, en það er í raunintii tilgangslaust. Lífið er aðeins
lítill hluti tilverunnar, komið einhvern veginn fram af hendingu
við samspil dauðra frumagna, sem komist hafa í hentugar stell-
ingar; jörðin ferst og iífið sloknar út; þar verður ekkert eftir
nema líflaus óskapnaður. Skynsetnin og andlega lífið eru bæði
léttvæg og skammvinn fyrirbrigði. Jörðin veltur fram um miljónir
ára í geimnum, til þess að þroska skynlausar skepnur og meðvit-
1 Um efniskenninguna sjá bók Ágústs Bjarnasonar, Nítjánda öldin, bls. 214—224.