Eimreiðin - 01.09.1910, Side 45

201
undarlausar plöntur; þá koma fram skynsemi gæddar verur um
stutta stund, og aðeins örfáar þeirra komast til æðri menningar.
Svo hverfur þetta alt saman eins og reykur út í geiminn. Allar
fagrar hugsanir manna og hugsjónir, öll stórvirki, góðverk og
mannkærleiki eru hverfandi og einskisvirði, þegar öllu er á botn-
inn hvolft. Sálin verður að engu, því hún er í rauninni aldrei neitt,
nema samspil efniseinda, og hverfur því, þegar holdið breytist.
Frumefni líkamans liðast í sundur og geta þó að minsta kosti
orðið að áburði á töðuvelli framtíðarinnar. Holdíð getur því orðið
til einhvers, þegar sálin hverfur. Pví má þá ékki þessa stuttu
stund lofa holdinu að fara eftir girndum sínum og tilhneigingum ?
Eins og fyr var getið, er Háckel gamli í Jena nú foringi allra
efnissinna á Pýzkalandi; hann kallar heimsskoðun sína reyndar
»mónismus«, en í raun og veru er hún alveg hið sama eins og
hinn forni »materíalismus«. Háckel þykist fylgja Spínóza, sem
hann þó auðsjáanlega ekki skilur; aðalhugmynd Háckels um »súb-
stans«, sem á að vera bak við efni og afl, sameina hvorttveggja
•og vera hin eilífa eining allrar veraldar, segja frægir þýzkir heim-
spekingar eins og E. Adickes og Fr. Paulsen, að sé blátt áfram
rugl, sem Háckel ekki skilji sjálfur. Annars eru að öðru leyti
skoðanir Háckels hér um bil hinar sömu, eins og skoðanir hinna
eldri efnissinna (Karl Vogt, Móleschott, L. 'Búchner, Fr. Strauss).
Ekki vill Háckel sleppa allri kirkjurækni; í kirkjum efnissinna á að
halda fræðandi fyrirlestra og ræður um náttúrufræði og félagslíf.
Kirkjurnar eiga að vera prýddar með fögrum blómum, pálmum
og vafningsviðum, bambustrjám og burknum; undir kirkjuglugg-
unum eiga að vera glerílát með mislitum marglittum, sem eru
uppáhaldsdýr Háckels, kóröllum og krossfiskum, en yfir háaltari
á að vera Úraníu-mynd, sem með hreyfingu himinhnattanna á að
hefja hugann til umhugsunar um almætti efnis-hugtaksins!1 Marg-
ir hafa hlegið að þessari kirkjuhugmynd hjá Háckel og þótt það
lýsa æði mikilli einfeldni, að hann skuli hugsa sér, að slíkt hégóma-
tildur muni geta haft nokkur áhrif á sorgmæddar sálir, sem eru
að örmagnast undir þungum sálarkvölum og þurfa að leita sér
svölunar og huggunar. Til þess að útbreiða kenningar sínar, stofn-
1 »An die Stelle des Hochaltars wird eine »Urania« treten, welche an den Be-
wegungen der Weltkörper die Allmacht des Substanz-Gesetzes darlegt« (E. Háckel:
Weltráthsel, Bonn 1899, bls. 462—463).