Eimreiðin - 01.09.1910, Page 55

211
um langan tíma og hefur oft áhrif á sögu og örlög þjóða. Pað
þarf ekki annað en minna á hýðingahreyfingu miðaldanna (Flagel-
lantar), barnakrossferbina, galdrasturlun 16. og 17. aldar o. m. fl.
Pó menn á seinni tímum hafi eigi orðið varir við slíkar stórfengi-
legar brjálunarsóttir, sem gert hafa heilar kynkvíslir ærðar og
örvita, þá er það víst, að á seinasta fjórðungi 19. aldar hafa allar
hinar margbreyttu verklegu og andlegu hreyfingar haft mjög
veiklandi áhrif á taugakerfi margra. Tiltölulega hafa ekki mjög
margir orðið stórbrjálaðir, en þó eru allar geðveikrastofnanir troð-
fullar og altaf verið að byggja nýjar. Veiklunin lýsir sér mest í
allskonar hugmyndarugli og vöntun á jafnvægi sálar, í allskonar
fljótum skapbrigðum, hjartveiki, amasemi og ofmetnaðar-brjálun;
þegar þessi veiklun er á háu stigi, er hún kölluð nevrasleni.
Þeir menn, sem svo eru sjúkir, eru viðkvæmir og vanstiltir, aldrei
í jafnvægi, taka sér alt nærri, finst allir vera sér vondir, og altaf
séu þeir hafðir útundan, þrátt fyrir stórkostlega hæfileika, sem
þeim finst þeir sjálfir vera gæddir; sumir eru siðferðisveiklaðir
(moral insaniiy), geta og vilja ekki hafa nein bönd á fýsnum
sínum o. s. frv. Slíkir menn eru oft þung byrði fyrir ættingja
sína og náunga, þó þeir virðist alveg frískir í fljótu bragði. Slík
veiklun á hærra og lægra stigi segja læknar, að hafi ákaflega
aukist á seinni tímum, einkum hjá borgarastétt, embættismönnum
og mentamönnum, og einnig hjá iðnaðar- og vinnustétt stórbæja;
en sveitafólkið er nokkurnveginn laust við hana. Pessi veiklun á
fólki gerir það meðal annars að verkum, að allskonar vitlausar
hugmyndir fá fljóta og mikla útbreiðslu.
Sjúkdómar ráðast jafnan þar á, sem garðurinn er lægstur,
þar sem einhver veiklun er fyrir. Hjá skáldum og listamönnum
er taugakerfið vanalega næmara en hjá öðrum mönnum, þeir eru
oftast tilfinningamenn og skapbrigðamenn. Af þessu leiðir, að
andleg veiklun grípur þessa menn fljótar en aðra. Á seinasta
fjórðungi 19. aldar var auðséð stórkostleg afturför í listum og
skáldskap, öll ókjör voru prentuð af ljóðum og sögum, og er þaö
alt gleymt eftir fáein ár; bækur, sem fyrir 15—20 árum voru
frægar um víða veröld, eru nú alveg úr sögunni; tízkan hefir
stöðugt verið ab breytast, og það sem listfræðingar lofa á hvert
reipi í ár, telja þeir argan leirburð á næsta ári. Stundum var
skáldskapurinn svo myrkur, að enginn skildi og ekki skáldin sjálf,
stundum ekkert nema sjúkdómslýsingar viðbjóðslegra hluta; skáld-