Eimreiðin - 01.09.1910, Síða 57

213
veiklun, geggjun og sturlun ýmsra manna, heldur en fylgi það,
sem Friedrich Nietzsche (1844—1900) um lok 19. aldar fékk
hjá mörgum mönnum á Pýzkalandi og Norðurlöndum,1) og viljum
vér því lýsa honum nokkuð nánar. Peir sem með fullri alvöru
hafa reynt að skilja Nietzsche, hafa átt erfitt með að finna þráð-
inn í skoðunum hans og samræmi milli hinna einstöku staðhæfinga,
og er það von; því þrátt fyrir gáfur og andríki, var maðurinn
auðsjáanlega mestan hluta æfi sinnar stórgeggjaður. Geðveikis-
læknar finna öll einkenni brjálunar í ritum hans, enda var hann
alveg vitskertur ellefu seinustu árin, sem hann lifði. Aldrei hefir
meiri öfgamaður ritað bækur. Tilfinningarnar skiftast stöðugt á
og sveiflast í gagnstæðar áttir; hjá honum er eintómur útsynnings
éljagangur með sólskinsupprofum á milli. Sjúkar hugmyndir,
skældar og brenglaðar, innanum spakmæli og faguryrði, kekkjóttur
bræðingur af sundurleitum hugsunum; alt sett fram með gengdar-
lausum gorgeir og sjálfsáliti; en innanum og saman við eru gáfu-
legar athugasemdir og andleg gullkorn. Nietzsche hafði svo sem
enga hugmynd um náttúruvísindi og var enginn vísindamaður, en
hann var að upplagi rithöfundur með afburðum og nokkurskonar
hugsjónaskáld, þó hugsjónirnar gengu norður og niður.
Eiginlega er Nietzsche heldur ekki heimspekingur, og hefur
ekki skapað neina heimsskoðun. Rit hans eru samsafn af meira
og minna ringluðum hugleiðingum um tilveruna, sem æpa hver á
móti annarri. Fyrst framan af finnur Nietzsche fullnægju í listinni,
og svo í heimspeki Schópenhauers, en hafnar þeim skoðunum
síðar; hann fylgir skoðunum efnissinna, en talar þó háðulegum
orðum um kenningar þeirra; hann telur hina sýnilegu veröld hinn
eina heim, segir sál og anda ekki hafa neina tilveru og neitar
annarstaðar, að efnið sé til. Nietzsche segist öfunda storm og
hagl, því þau náttúruöfl séu fráls og vanti vit! Hann segist efast
um, að sannleikurinn hafi nokkurt gildi eða þýbingu. Nietzsche
er öðru veifinu Darwínstrúar með mesta ákafa, en um leið neitar
hann, að til sé orsakalögmál o. s. frv. Með öðrum orðum: heim-
speki Nietzsches er hreint bull og hégómi, sprottinn upp af sjúk-
um heila. Nietzsche fyrirlítur alt nema sjálfan sig, hann fyrirlítur
x) Um Fr. Nietzsche vil ég vísa mönnum til bókar Agústs Bjarnasonar 19.
öldin, bls. 362—379; hér er ekki rúm til ýtarlegrar lýsingar á kenningum hans;
þetta er að eins viðbætir við það, sem þar stendur.