Bókasafnið - 01.03.1991, Side 18

Árið 1978 stofnuðu Bókavarðafélag íslands og Félag
bókasafnsfræðinga Þjónustumiðstöð bókasafna. Þjón-
ustumiðstöðin er sjálfseignarstofnun og samkvæmt
skipulagsskrá eru helstu markmið hennar, að annast mið-
skráningu bóka, gefa út bókaskrár og rit um starfsemi
bókasafna, annast innkaup á safnkosti og sjá um frágang
bóka til útlána, annast framleiðslu og dreifingu á bóka-
safnavörum og veita sérfræðilega ráðgjöf.
Skólasafnamiðstöð Reykjavíkur var stofnuð árið 1971
og þjónar hún eingöngu grunnskólum í Reykjavík. Mikill
skortur er á þjónustumiðstöðvum fyrir skólasöfn í grunn-
skólum og framhaldsskólum og er óskandi að sú tillaga
sem fram kemur í Bráðabirgðaskýrslu um stefnumörkun í
bókasafna- og upplýsingamálum, sem unnin var í fyrra,
verði áð veruleika áður en langt um líður. I skýrslunni er
lagt til að skólasafnamiðstöðvar verði stofnaðar í hverju
fræðsluumdæmi og skal hlutverk þeirra vera að stuðla að
samvinnu skólasafna innbyrðis og við önnur bókasöfn í
landinu, auk þess að annast tæknivinnu, frágang safnefnis
og ráðgjafaþjónustu.
Geymslusöfn
Geymsluhúsnæði fyrir lítið notuð eða ónotuð rit er
dýrt hverju bókasafni og því hafa ýmsar nágrannaþjóðir
okkar komið sér upp geymslusöfnum til að gefa söfnum
kost á að nýta sér bækur sem annars væri hent. Geymslu-
söfnin varðveita á ódýran hátt gömul rit sem bókasöfn
hafa afskrifað. Söfnin eru oft til húsa í ódýrum vöru-
skemmum í útjaðri bæja eða borga, oft fjarri þéttbýlis-
kjörnum. Þar sem ekki eru geymslusöfn hefur tíðkast að
bókasöfn skipti með sér geymslu á ritum, t.d. geymir eitt
bókasafn öll gömul rit eftir höfunda sem byrja á A-C og
einn efnisflokk í Dewey.
Geymslusafn fyrir íslensk bókasöfn er ekki til en þetta
mál hefur verið mikið rætt á meðal bókavarða, t.d. var
fjallað um geymslusöfn á Landsfundi Bókavarðafélags
Islands árið 1986. Islensk læknisfræðibókasöfn hafa skipt
með sér geymslu eldri árganga nokkurra tímarita og er
þetta eina skipulagða samvinnan á þessu sviði sem höf-
undi er kunnugt um.
Nauðsynlegt er að koma upp geymslusafni hér á landi. I
áðurnefndri skýrslu um stefnumörkun í bókasafna- og
upplýsingamálum er gerð sú tillaga að komið verði upp
geymslusafni í eigu allra bókasafna og að söfnin eigi jafnan
aðgang að þeim safnkosti sem þar er varðveittur og að
allur safnkostur geymslusafnsins verði skráður í samskrá
bókasafna. Efalaust geta allir bókaverðir tekið undir þessa
tillögu og vonandi verður hún að veruleika í náinni fram-
tíð því þetta er vandamál sem allir bókaverðir þekkja,
hvort sem þeir starfa í litlum bókasöfnum eða stórum.
Uppbygging safnkosts
Gífurlegt rnagn rita kemur út árlega í heiminum og
kaupa íslensk bókasöfn aðeins örlítið brot af því rnagni.
Af þessum sökum er mikilvægt að söfnin byggi upp safn-
kost sinn á markvissan hátt. Til þess þurfa söfnin að marka
aðfangastefnu hvert fyrir sig og síðan sameiginlega að-
fangastefnu. Helsti kosturinn við þetta fyrirkomulag er
betri nýting á því fjármagni sem söfnin hafa yfir að ráða,
auk þess sem öll aðfangakaup verða markvissari og ritin
nýtast betur.
Sameiginleg aðfangastefna íslenskra bókasafna er ekki
til en í samstarfshópum sem skipaðir hafa verið af Sam-
starfsnefnd um upplýsingamál hafa þessi mál verið rædd.
Læknisfræðibókasöfn hafa átt með sér gott samstarf á
þessu sviði. Þau hafa markað sér sameiginlega stefnu varð-
andi tímaritakaup eins og fram kemur í grein Sólveigar
Þorsteinsdóttur hér í blaðinu.
Millisafnalán
Á alþjóðavettvangi hefur verið unnið að verkefni sem
nefnist allsherjaraðgangur að útgefnum riturn (Universal
availability of publications) og byggir á þeirri hugmynd
að hvert bókasafn sé hluti af stærri heild. Bókasöfn eigi
þannig að geta fengið að láni frá öðrum söfnum bæði
innanlands og utan. Millisafnalán hafa aukist mjög á und-
anförnum árum í kjölfar bættra samgangna og aukinnar
tækni. Millisafnalán eru mikið notuð af íslenskum rann-
sóknar- og sérfræðibókasöfnum en minna í almennings-
og skólasöfnum. Ef leita þarf eftir bókurn erlendis frá hafa
söfnin oftast samband við Háskólabókasafn sem hefur
milligöngu þar um enda hefur safnið ýmis bókfræðirit
sem nýtast við millisafnalán. Bókasöfnin sjá yfirleitt sjálf
um öflun tímaritagreina erlendis frá og er þá oftast fyrst
leitað til safna á Norðurlöndum því til er skrá sem nefnist
Norræn samskrá um tímarit (NOSP) og gefur til kynna
tímaritakost norrænna bókasafna. Forsendur millisafna-
lána eru góðar samskrár. Mikill skortur er á íslenskum
samskrám óg hamlar það millisafnalánum innanlands.
Samskrár
Erlendis hafa samskrár bókasafna verið til í áratugi og á
síðari hluta sjöunda áratugarins var farið að tölvuvæða
samskrárnar. Samskrár gefa til kynna hvað til er af ritum
og hvar þau eru staðsett. Með því að tölvuvæða skrárnar
geta margir aðilar haft greiðan aðgang að upplýsingum
samtímis og söfn geta fengið skráningartexta í tölvutæku
formi fyrir eigin skrár. Helstu kostir samskráa eru þeir að
hvert rit er skráð aðeins einu sinni og spara bókasöfnin
þannig tímafreka og dýra skráningarvinnu. Ritakostur
nýtist einnig betur þar sem unnt er að sjá hvað til er í
öðrum söfnum.
Erfitt er að afla upplýsinga um hvað til er af ritum í
íslenskum bókasöfnum. Engin ein samskrá er til yfir efni
sem gefið hefur verið út hér á landi, eða skrá um erlend rit í
eigu íslenskra bókasafna. Til er Samskrá um erlend tímarit
í íslenskum bókasöfnum og stofnunum sem hefur verið
gefin út þrisvar á vegum Landsbókasafnsins. Skráin kom
síðast út árið 1990 og áttu þá 57 bókasöfn aðild að skránni.
Fjórtán rannsóknarbókasöfn leggja einnig til efni í Sam-
skrá um erlendan ritauka íslenskra rannsóknarbókasafna
sem varðveitt er í spjaldskrárformi í Landsbókasafninu.
Skrá þessi er bundin við einn stað og því ekki mjög
aðgengileg, auk þess sem fá bókasöfn leggja til efni í hana.
Brýnt er að koma upp tölvuvæddri samskrá fyrir landið
sem er aðgengileg fyrir alla, hvar sem þeir búa á landinu.
Með slíkri skrá er unnt að jafna aðstöðu landsmanna til
upplýsingaöflunar og yfirsýn fæst yfir íslenska bókaút-
gáfu og þau erlendu rit sem til eru í landinu. Einnig er
mikilvægt að íslensk bókasöfn geti keypt skráningartexta í
tölvutæku formi og sparað þannig skráningarvinnu.
Á vegum Samstarfsnefndar um upplýsingamál var
Tölvunefnd bókasafna sett á stofn árið 1981 og var hlut-
verk hennar að veita ráðgjöf um tölvuvæðingu bókasafna.
Tölvunefnd vann urn árabil tillögur um uppbyggingu
tölvuvæddrar samskrár yfir efni íslenskra bókasafna en
18
BÓKASAFNIÐ