Bókasafnið - 01.03.1991, Side 28

breyta línuritum eða öðru myndrænu efni þannig að skili
sér í upplestri eða á blindraletri. Þegar safnið tók til starfa
1984 takmarkaðist þjónusta námsbókadeildar mjög við
blinda og sjónskerta. Smám saman hafa nemendur sem
búa við annars konar fötlun en beina sjónskerðingu og
kennarar þeirra uppgötvað þjónustu safnsins og er nú svo
komið að meiri hluti nemenda sem fá námsefni í Blindra-
bókasafni búa við einhverskonar lestrartregðu, svo sem
lesblindu.
Ný tækni
Innan Blindrabókasafns hefur verið lögð mikil áhersla á
að færa sér í nyt nýjustu tækni til þess að bæta hag lánþega,
auðvelda viniju starfsmanna og spara vinnuafl. A vegum
safnsins hefur þegar verið hannað tölvukerfi til fram-
leiðslu á blindraletursbókum og kerfi til tölvuvæddrar
útgáfu á bókaskrám safnsins og verið er að vinna að
tölvuvæðingu útlána.
Tölvuvæðing blindraleturs
Blindraieturskerfið var tekið í notkun 1985. Fyrir þann
tíma var lítið til af blindraletursbókum í safninu vegna
þess hve erfitt og tímafrekt var að framleiða þær og hafði
sú bókafæð í för með sér að þekking á blindraletri var og
er ennþá minni hér á landi en gerist annars staðar. Með
kerfinu er auðvelt að breyta texta, sem fyrir liggur í tölvu-
tæku formi, yfir á blindraletur og fljótlegt er að prenta
með tölvustýrðri prentvél. I staðinn fyrir að geyma fyrir-
ferðarmiklar blindraletursbækurnar í hillum hefur safnið,
í kjölfar þessarar nýju prenttækni, tekið upp nýtt
geymsluform á blindraletri. Blindraletur er nú einkum
geymt á disklingum og bókin prentuð út fyrir lánþega
jafnóðum og þörf er á. Bókakosturinn á blindraletri blasir
sem sagt ekki allur við lánþegum þegar þeir koma á safnið
heldur gerist það æ tíðara að þeir nýti sér pöntunarþjón-
ustu, velji sér efni á blindraletri eftir bókalistum safnsins.
Einn merkasti þáttur blindraletursútgáfunnar er sá að nú
er mögulegt að fá bækur á disklingum beint frá forlögum
eða prentsmiðjum. Kerfið les bækurnar af disklingum og
skilar þeim á blindraletri. Þar sparast vinna við að slá
textann inn á tölvu. Hér er um mikla framför að ræða í
framleiðslu lesefnis á blindraletri og mikinn vinnusparnað
og nú geta bækur komið út á blindraletri um sama leyti og
þær koma út á almennum markaði.
I kjölfar þessara miklu tækniframfara hefur safnið nú
snúið sér að því að vinna að meiri þekkingu á blindraletri
einkum meðal fullorðinna blindra. Námsefni fyrir full-
orðna hefur verið tekið saman og stendur nú yfir nám-
skeið í blindraletri á vegum safnsins ætlað rosknum blind-
um.
Bókaskrárkerfið
Tölvuvædd útgáfa á bókaskrám hófst árið 1986. Safnið
gefur út viðbótarskrá á þriggja ára fresti. Skráin er send
endurgjaldslaust til allra lánþega og liggur frammi á söfn-
um og stofnunum. A.m.k. tvisvar á ári er gefin út sérstök
skrá um námsefni á hljóðbókum og geta skólar pantað sér
hana. Innanhússskrár svo sem lesaraskrár, aðfanganúm-
eraskrár og allsherjarskrá yfir bókakostinn o.fl. eru gefnar
út eftir því sem þörf krefur.
Tölvuvæðing útlána
Útlánskerfi Blindrabókasafns er handvirkt en verið er
að vinna að tölvuvæðingu kerfisins og breytast þá rnjög
starfsaðferðir í útlánsdeild. Markmið tölvuvæðingar út-
lánskerfis Blindrabókasafns er fyrst og fremst að bæta
þjónustuna svo sem bókaval og pantanaþjónustu við lán-
þega. Útlánskerfið er frábrugðið öðrum bókasafnakerf-
um að því leyti að það geymir lánssögu skjólstæðinganna
sem er nauðsynlegt til þess að komast hjá því að senda
lánþega aftur og aftur sömu bókina. Tölvukerfið tekur við
hlutverki viðamikillar handunninnar spjaldskrár og að-
stoðar auk þess mjög við bókavalið til lánþega en sá
verkþáttur getur oft verið bókavörðum mikill höfuðverk-
ur.
Ekki aðeins blindir
Þegar hljóðbókaþjónustan var skipulögð á landsvísu á
Islandi um miðjan áttunda áratuginn var það fyrst og
fremst ætlun frumkvöðlanna að opna blindu og sjón-
skertu fólki heim bókmenntanna með þessari mikilvægu
þjónustu. Vegna rúmra skilyrða til að eiga rétt á þjónustu
safnsins er svo komið að jafnframt blindum og sjónskert-
um hefur stór hópur fólks, sem á í lestrarerfiðleikum án
þess að um beina sjónskerðingu sé að ræða, fengið aukin
tækifæri til þess að njóta bókmennta á hljóðbókum. Hér
nægir að nefna stóran hóp aldraðra og í annan stað lesblint
fólk á öllum aldri. Meðalaldur lánþega almenns efnis er 84
ár. Stór hópur aldraðra, sem ella hefði lagt bóklestur á
hilluna fyrir aldurs sakir, nýtur þess nú að fylgjast með því
sem út kemur á bókamarkaðinum og lesa eldri bækur sem
e.t.v. gafst ekki tími til að lesa á yngri árum. Námsbóka-
þjónustan, sem vissulega opnar leið blindra og sjónskertra
til framhaldsnáms, getur einnig skipt sköpum fyrir vel-
gengni lesblindra á þessu skólastigi, og þeir eru hreint ekki
svo fáir.
SUMMARY
The Icelandic Library for the Blind — the
library with difference
All major aspects of the library such as holdings, management,
general and special services, technical equipment and state of automa-
tion are described ín details. There is a particular emphasis through-
out the article on pointing out those features which make it distinct
from other li.braries. The two most important differences concern the
holdings: books written in special letters for the blind and material
recorded on tapes. Description of the users“ services is another
example about the special responsibilities librarians have to face.
There can be found an account of computer applications which have
changed the production patterns of Braille books and also helped
automate bibliographic publications and circulation. The library of-
fers its services to other segments of the population, too, who are
disadvantaged in a different way like e.g. the elderly and whose needs
are better served by this library.
28
BÓKASAFNIÐ