Bókasafnið - 01.06.1996, Blaðsíða 55

Mynd 1
15 almenningsbókasöfn 6 samsteypusöfn (almennings- og grunnskólabókasöfn)
9 grunnskólasöfn 1 samsteypusafn (framhaldsskóla- og háskólabókasafn)
13 framhaldsskólasöfn 1 samsteypusafn (almennings-, framhaldsskóla-, háskóla-
og rannsóknarbókasafn
3 bókasöfn skóla á háskólastigi 3 samsteypusöfn (háskóla- og rannsóknarbókasöfn)
13 rannsóknar- og sérfræðibókasöfn 3 þjónustumiðstöðvar
1 þjóðbókasafn 1 nótnasafn hljómsveitar
lands og Háskóla-
bókasafn undirrit-
uðu samninga um
Gegni (Libertas)
árið 1990 og tóku
hann í notkun
1991 (Skýrsla
1996, s. [20]).
Forstöðumenn
minni bókasafna
um allt land, sem
beðið höfðu átek-
ta, í þeirri von að
geta notið góðs af því að taka þátt í samstarfi um tölvuvæð-
ingu, á landsvísu, með samnýtingu á skráningarvinnu og
safnkosti, urðu að leita annarra leiða við að taka tölvutækn-
ina í notkun, þegar í ljós kom að Fengur var of dýr (Tölvu-
væðing, 1993, s. 17) og fyrir lá að notkun á Gegni sem
bókasafnskerfi yrði, í byrjun, takmörkuð við fá bókasöfn til
reynslu.
Auk stóru kerfanna Fengs (Dobis/Libis) og Gegnis
(Libertas), sem bæði hýsa samskrár bókasafna, eru önnur
helstu bókasafnstölvukerfi sem notuð eru hér á landi nors-
ka kerfið Mikromarc, íslensku kerfin Metrabók, Bókver og
Bókarkorn og ástralska kerfið Embla (OASIS). Til er bæði
stór gerð og lítil gerð af Emblu. (Tölvuvæðing, 1993, s. 17-
33).
II Þróun tölvunotkunar í bókasöfnum á
Islandi
Könnun á tölvuvœðingu íslenskra bókasafna fram
til 1994
Fróðlegt þótti að athuga nánar hvernig þróunin varð,
eftir að horfið var frá áformum um starfsemi Gagnabrunns
bókasafna og hvernig líklegt er að hún verði í framtíðinni,
og var því ákveðið að gera á því könnun árið 1994. Megin-
markmið hennar voru:
• Að afla upplýsinga um stefnumörkun við tölvuvæð-
ingu bókasafna, eftir að horfið var frá samvinnu við
tölvuvæðingu allra bókasafna landsins með stofnun
Gagnabrunns bókasafna.
• Að kanna að hvaða marki markmiðum bókasafna
við tölvuvæðingu hafa náðst.
• Að kanna hvaða áhrif tölvuvæðingin hefur haft á
viðhorf til samnýtingar á skráningarvinnu og safn-
kosti m.a. með millisafnalánum og á viðhorf til
samvinnu um uppbyggingu safnkosts.
• Að kanna hvaða áhrif tölvuvæðingin gæti haft í
framtíðinni á samnýtingu skráningarvinnu, sam-
nýtingu á safnkosti með millisafnalánum og sam-
vinnu um uppbyggingu safnkosts.
• Að kanna hvaða aðilar ættu að dómi svarenda að
hafa forgang um samvinnuverkefni á þessum svið-
um og hvaða aðilar ættu að þeirra dómi að bera
kostnað af slíkri samvinnu.
Ennfremur var spurt um framtíðarsýn íslenskra bóka-
safna.
Framkvtzmd könnunar
Könnunin náði til allra bókasafna sem notuðu tölvu-
kerfi, sérhönnuð íyrir bókasöfn. Þá voru það kerfin Bókar-
korn, Bókver, Embla, Fengur, Gegnir, Metrabók og
Mikromarc. Upplýsinga var aflað með póstsendum spurn-
ingaeyðublöðum, sem send voru öllum aðilum sem keypt
höfðu fyrrnefnd kerfi samkvæmt upplýsingum frá söluaðil-
um þeirra. Notaðar voru lokaðar spurningar fyrir flest at-
riði. Opnar spurningar voru notaðar þegar spurt var um
hvaða aðilar ættu að hafa forgöngu um samvinnu á sviði
skráningar, millisafnalána og uppbyggingar safnkosts,
hvaða aðilar ættu að bera þann kostnað sem slík samvinna
hefur í för með sér og þegar spurt var um hvað hefði kom-
ið á óvart við tölvuvæðinguna og hvernig svarendur teldu
líklegt að samvinna á þessum sviðum þróaðist á næstu tíu
árum hér á landi.
Aður en könnunin var gerð var spurningalistinn yfirfar-
inn af aðferðafræðingi og 9 bókasafnsfræðingum á öllum
tegundum bókasafna, meðal þeirra voru helstu bókasöfn
landsins. Spurningalistanum var breytt til samræmis við at-
hugasemdir þeirra. Kann höfundur þeim bestu þakkir fyr-
ir aðstoðina.
Könnunargögn voru send til 90 aðila snemma árs 1994.
Svör bárust frá 79 (88%) aðilum, þar af nota 6 alls ekki þau
töluvkerfi sem þeir höfðu keypt og á einum stað er tölvu-
kerfið notað til annarra þarfa. Nýtileg svör voru 72, en það
er 87% svörun, miðað við að raunhæf 100% svörun hefði
verið 83 svör. Óhætt er að fullyrða að öll helstu bókasöfn
landsins, að einu undanskildu, hafi tekið þátt í könnun-
inni. í prósentuútreikningum í eftirfarandi umfjöllun er
miðað við hlutfall af þeim 72 bókasöfnum sem tóku þátt f
könnuninni, án tillits til hve margir svara hverri einstakri
spurningu. Fjöldi þeirra sem ekki svara tiltekinni spurn-
ingu er tilgreindur hverju sinni. Mynd 1 sýnir tegundir
bókasafna sem þátt tóku.
Rétt er að hafa í huga við mat á niðurstöðum að margir
svarendur starfa á litlum bókasöfnum, þar sem tekin voru í
notkun tölvukerfi sem sum gáfu litla eða jafnvel enga
möguleika á samnýtingu. Þar breyttust að vísu tiltekin
vinnuferli, en skrefið var ekki stigið inn í upplýsingaöldina
heldur aðeins í áttina að henni. Því þar breytti tölvuvæð-
ingin litlu sem engu um samnýtingu á skráningarvinnu og
safnkosti eða um samvinnu við uppbyggingu safnkosts.
Helstu niðurstöður
Niðurstöður könnunarinnar benda til þess að tölvuvæð-
ing bókasafna hafi ekki hafist fyrir alvöru fyrr en eftir að
horfið var frá áformum um stofnun Gagnabrunns bóka-
safna. En um sama leyti jókst framboð á bókasafnstölvu-
kerfum fyrir minni tölvur, hér á landi, sem að sjálfsögðu
hafði einnig áhrif.
Bókasafhið 20. árg. 1996 55