Bókasafnið - 01.06.1996, Page 60

lega miðað við skilgreindar þarfir innanlands. Eldri rit sem
bókasöfnin hafa ekki rými fyrir lengur og falla undir skil-
greiningu um innlendar þarfir og rit keypt sérstaklega fyrir
geymslusafnið til þess að hafa þau aðgengileg innanlands til
sameiginlegra nota fyrir landsmenn. Geymslusafnið ætti
ritin og hefði fullan ráðstöfunarrétt yfir þeim, útlán yrðu
beint úr geymslusafninu. A einu bókasafni (1%) er talið að
rekstur geymslusafns eigi að vera til þess að geyma eldri ár-
ganga tímarita. Hjá 9 (13%) aðilum var merkt við að góð
samskrá og vel skipulagt millisafnalánakerfi gerði rekstur
geymslusafns hér á landi óþarfan. Spurningunni svöruðu
ekki 14 (19%).
Hvernig á að fjármagna rekstur geymslusafns?
Aðeins um þriðjungur 23 (32%) bókasafna var reiðubú-
inn til þess að greiða rekstur slíks safns af rekstrarfé sínu,
um þriðjungur 23 (32%) er ekki reiðubúinn til þess og
rúmur þriðjungur 26 (36%) hefur ekki skoðun eða er ófús
að gefa upp hvernig eigi að þeirra dómi að fjármagna rekst-
ur geymslubókasafns. Ekki var spurt um hvaðan fá ætti
stofnkostnað slíks bókasafns.
Hið óvœnta
Spurt var um hvað hefði komið á óvart við tölvuvæðing-
una með opinni spurningu. Svör eru 34 (47%). Þau hafa
verið dregin saman og orðalagi breytt. Það helsta sem kem-
ur fram er:
• Að ekkert kom á óvart, á 13 bókasöfnum (18%).
• Að leitir eru auðveldari og meiri aðgangur að efni en áður var, á 8
bókasöfnum (11%).
• Að tölvuvæðing er tímafrek og mikil vinna við hana, á 4 bókasöfn-
um (6%).
• Að vel gekk að tölvuvæða, á 3 bókasöfnum (4%).
• Að upp komu erfiðleikar tengdir búnaði og kerfishönnun, á 3
bókasöfnum (4%).
Jafnframt var nefnt að á óvart kom hve mjög þarf að
vanda vinnu við tölvuvæðingu, að setja þarf sérstakar
vinnureglur og ef samnýta á skráningarfærslur, er ekki al-
farið hægt að nota áfram sömu vinnureglur og áður á þeim
bókasöfnum, sem taka þátt í samvinnunni, heldur þarf að
fara eftir vinnureglum samskrár. Jákvætt viðhorf notenda
kom á óvart, svo og hve útprentanir aukast stöðugt. Einnig
kom á óvart á einum stað hve mikið var þar til af einstöku
efni og annars staðar hve dýr tölvuvæðingin er. Nokkrir
nefndu fleiri atriði en eitt.
Þróun samvinnu á sviÖi skráningar, uppbygging-
ar safnkosts og samnýtingar á safnkosti á nœsta
áratug
Spurt var, með opinni spurningu, um hvort líldegt væri
að þróun á samvinnu á sviði skráningar, uppbyggingar
safnkosts og samnýtingar á safnkosti næsta áratuginn yrði
eins og svarendum þætti æskilegast. Svör eru 48 (67%).
Þau hafa verið dregin saman og orðalagi breytt. í þeim
kemur fram:
• Að ekki er talið líklegt að þróunin verði eins og æskileg-
ast er talið, frá 32 aðilum (44%).
• Að líldegt er talið að þróunin verði eins og æskilegast er,
frá lOaðilum (13%). Þar afsögðu4 (6%) að það myndi
gerast vegna tækniframfara, 3 (4%) að þróunin yrði í átt
til meiri samvinnu, af nauðsyn vegna samvinnu við aðr-
ar Evrópuþjóðir, 2 (3%) að fjárhagsörðugleikar myndu
knýja bókasöfn til samvinnu og 1 (1%) að vilji væri allt
sem þyrfti.
• Að samvinna sé líkleg milli bókasafna sem nota sama
tölvukerfi, frá 5 aðilum (7%).
• Að aðila skorti til þess að taka að sér forystu í samvinnu-
málum, frá 7 aðilum (10%). Nokkrir nefndu, að það
sem forystuaðilinn þarf að hafa til þess að aðstæður
breytist, er vald til ákvarðanatöku. Aðrir að hann þurfi
peninga til framkvæmda, enn aðrir að samvinnuvilja sé
þörf. Tveir tóku fram að Þjóðarbókhlaða ætti að taka að
sér forystuhlutverk, en sá þriðji að nauðsynlegt væri að
forystuaðilinn væri óháður Þjóðarbókhlöðu og þyrfti því
að stofna ríkisbókavarðarembætti til þess að gera kleyft
að vinna að þessum málefnum. Sá fjórði nefndi að efla
þyrfti embætti bókafulltrúa ríkisins þannig að það gæti
haft frumkvæði að samvinnuverkefnum.
• Að helsti Þrándur í götu samvinnu hér á landi er að
dómi 9 (13%) aðila ósamvinnuþýðni: hver höndin er
upp á móti annarri, illa gengur að koma sér saman um
hlutina, og annað í þeim dúr.
• Að nauðsynlegt sé að breyta lögum til þess að hægt sé að
auka samvinnu var nefnt í svörum tveggja (3%) bóka-
safna. Annar taldi nauðsynlegt að breyta almennings-
bókasafnakerfi landsins og auka um leið samvinnu milli
bókasafna. Hinn taldi að setja þyrfti lög um safnkost
landsmanna til þess að tryggja sameiginlega uppbygg-
ingu, samnýtingu og varðveislu hans. Jafnframt telur sá
aðili að ef ekki kemur til ákveðin stefnumörkun af hálfu
ríkisins í samvinnumálum bókasafna, með lagasetningu,
verði samvinna ekki mikil í framtíðinni frekar en hing-
að til.
• Tveir aðilar nefndu sérstaklega hlut yfirvalda í þessum
efnum: annar þeirra taldi að skilningsleysi yfirvalda og
atvinnurekenda á raunverulegum verðmætum sem ligg-
ja í bættri nýtingu og dreifingu upplýsinga illviðráðan-
legt og hinn að framtíðin ráðist af því hvort menningar-
lega sinnuð stjórnvöld sitji að völdum.
• Einn aðili nefndi að tilveruréttur bókasafna byggist á því
að þeim takist að nýta betur safnkost sinn og að verða
meira áberandi í upplýsingamiðlun í þjóðfélaginu og að
það væri aðeins mögulegt með samvinnu.
• Einn aðili nefndi að sú tækni sem gerir mögulegt að hafa
skrár aðgengilegar um allan heim í beinlínuaðgangi og
einnig gagnasendingar á netum milli aðila valdi því að
samvinna um uppbyggingu safnkosts sé ekki eins mikil-
væg og áður.
• Einn aðili nefndi að samskrá væri ekki nauðsynleg held-
ur nettenging til að geta leitað í öllum skrám og að sam-
skrá væri dýr og gamaldags kostur.
VI Umræða
Ljóst er að tölvuvæðing meginþorra bókasafna hófst
ekki fyrr en eftir að horfið hafði verið frá áformum um
starfrækslu Gagnabrunns bókasafna. Svo virðist sem nokk-
uð hafi verið um að þau bókasöfn sem tölvuvæddust fyrir
1990 gerðu það til bráðabirgða, e.t.v. meðan beðið var eft-
ir hvernig þróunin yrði, því um þriðjungur þeirra hafði
skipt um tölvukerfi fyrir 1994. Niðurstöður geta einnig
bent til þess að þegar horfið var frá starfrækslu Gagna-
brunns bókasafna hafi samnýtingarhugmyndir vikið fyrir
þeirri staðreynd að hver er sjálfum sér næstur og val tölvu-
kerfis þá miðast við það sem hagstæðast þótti í bráð fyrir
hvert safn, án tillits til samnýtingar. Reyndar er vandséð
hvernig öðru vísi gat farið þar sem not af Gegni, bæði sem
bókasafnskerfi og samskrárkerfi fyrir bækur, voru í byrjun
takmörkuð við tiltekin bókasöfn. Og notkun á Feng sem
60 Bókasafnið 20. árg. 1996