Dagblaðið Vísir - DV - 14.07.1983, Blaðsíða 23

DV. FIMMTUDAGUR14. JULI1983.
Menning Menning Menning
Spurt um verðlaun
Ekki hefði verið látið svona við
hana ef hún vseri karl, var sagt í mín
eyru nýskeð. Kannski þetta sé orðið
svo sem ósjálfrátt viðbragð kvenna
þegar þeim finnst sér og sínum gert
rangt til. En það er nú sama samt:
ekki einleikið hvemig látiö hefur
verið að undanförnu út af hinum
fyrirhuguöu bókmenntaverðlaunum
forseta Islands.
Fréttin um þau var ekki fyrr fram
komin en ráðherrar tóku aö ragast i
formsatriöum málsins, allt i þvi’
skyni að mér virtist að upplýsa
landslýðinn um að forsetinn hefði í
rauninni ekkert vitað hvað hún var
að gera á Hrafnseyri. Um síðir var
hálf ríkisstjórnin komin í málið sem
ekki skýrðist eitt hót við það. öðru
nær. Og þeir sem blööin skrifa hafa
líka látið ljós sitt skína, allt frá
leiðurum ofan í lesendabréf, Flosa á
sunnudegi allt að gamla grey Svart-
höfða. Svo aumur sem hann hefur
verið að undanförnu fékk hann nú
andann yfir sig og máliö á ný þegar
færi gafst að ragast í bræðrum sínum
írithöfundastétt.
—Hvernig skyldi eiginlega verða
látið þegar kemur að formlegri
stofiisetningu, hvað þá fyrstu úthlut-
un verðlauna þessara úr því aö
einsamalt áformið um þau vekur upp
þvílíkan óvinafögnuð? Að vísu má
taka eftir því að af lesendabréfum að
dæma virðist almenningur, sem svo
er nefndur, láta sér ákvörðun forseta
vel h'ka, alveg öfugt við ráðsmenn
stjómmálanna, blaðanna og bók-
menntanna.
Ur því sem komið er ætti að vera
meinlaust þótt einn enn leyfi sér aö
hóa í þessi Iæti. En í allri umræðunni
um bókmer.ntaverölaun forseta Is-
lands hef ég aldrei séð hreyft
nokkrum spumingum sem vel má
bera.upp í sambandi við þessa ráða-
gerð. Sem sé: Er ástseða til að taka
skáldskap með þessum hætti fram
yfir aðrar Ustir í landinu? Hvers eiga
aörar greinar lista og mennta að
gjalda, þar sem einnig kunna að vera
unnin minnisverð afrek, að ekki skuli
falla til þeirra nein sambærileg
viðurkenning? Er það fullvist og
áreiðanlegt að uppi séu ár fyrir ár
bækur og höfundar sem megni að
standa til frambúðar undir heiðri og
sóma sem verölaunum þessum
verður að fylg ja svo vel sé?
Satt er það að skáldskapur er gam-
all og gróinn í landi. Og einatt haft
við orð á hátíðastundum að bók-
menntir hafi haldið lífi í þjóðinni og
þjóöin Ufað i bókunum um langan
aldur. Þó að þetta væri satt þá er
samt ekki þar með sagt, sem betur
fer, að þjóðin eigi nú á dögum
beinUnis Uf sitt komið undir verkum
Indriða G og Njarðar P og félags-
bræðra þeirra í rithöfundastétt.
Aftur á móti má spyrja hvort Uklegt
sé að við værum að öUu leyti söm og
jöfn og við erum í dag ef ekki væri
Halldór Laxness og hans verk.
Sannleikurinn er auövitað sá að
sjálfsmynd okkar, sem einstakUnga
og sem þjóðar, ræðst að einhverju
miklu leyti á hverjum tíma af því
sem fram fer í skáldskap og listum
og öðru menningarlífi, verkum
nokkurra þeirra manna sem sin i
milU mynda forustusveit í skapandi
menningarstarfi. Mætti ég nefna
Jóhannes Kjarval og Sigurð Nordal
til dæmis um menn sem án alls efa
hafa haft mikU bæði bein og óbein
áhrif á sjáUsvitund Islendinga eins
og við erum í dag? Ef þetta er rétt til
getið, og sjálfsagt mætti nefna fleiri
nöfn til þessarar sögu, er það jafn-
harðan vísbending um að þrátt fyrir
fornan hefðarsess sé skáldskapur
ekki lengur sá uppistööuþáttur
menningarUfs sem hann áður var.
Auðvitað er nútiðarmenning okkar
miklu f jölbreyttari en svo, og ólíkar
lista- og menntagreinar skipast þar á
óh'kum tímum í ívaf og uppistööu.
Sjálfsagt mætti leiða rök að því að
vaxtarbroddur listanna hafi á
undanfömum árum eða áratugum
umfram allt verið í myndUst, en sé ef
tU vUl nú á dögum að færast tU
tónUstarinnar, tónsköpunar og þess
blómlega tónUstarUfs í landinu sem
ber hana uppi. Og síöar meir kann
íslensk leikUst, kvUunyndalist eða
enn aðrar greinar að eiga svipuðu
forustuhlutverki að gegna, en einatt
er fjarska náið með ástundun þjóð-
legra fræða, sögu, tungu og bók-
mennta, og hinu skapandi Ustastarfi.
Menningarmál
r
OlafurJónsson
Ef þetta er rétt — er þá ekki mis-
ráðið að einskorða verðlaun forseta
Islands, veitt á þjóöhátiðardeginum
tU minnis um sjálfstæðisbaráttuna,
viö skáldskap, bókmenntir og láta
þar með eins og aðrar menntir og
Ustir í landinu skipti svo sem engu á
við þær?
Ekki svo að skUja: þaö er áreiöan-
lega engum rithöfundi of gott að
njóta eitt sinn á ævinni eins lektors
launa tU sinna verka, og þó það væru
prófessorslaun. En það er að vísu
ekki peningagUdi hinna nýju verð-
launa sem mestu skiptir: miklu
meira vert um þá opinberu viður-
kenningu sem fólgin er í sl&ri
verðlaunaveitingu úr hendi
þjóöhöfðingjans á sjálfan
þjóðhátíðardaginn. Æskilegt aö
verðlaun falli hverju sinni til af-
buröamanns i sinni grein, hvemig
sem smekkur og dómar faUa þá og
þá um hvem einn verðlaunamann,
og jafnframt aö þau veröi til aö
varpa ljósi á og efla þá fjölbreytni
menningarlifs sem nauösynleg er Ul
að sannarleg þjóðmenning þrífist og
dafni. I stað þess að efna tU nýrra
bókmenntaverðlauna, og efla þar
með sundurlyndi og ófrið rithöfunda
og stjórnmálamanna sem jafnan
fylgja slUcum fjárveitingum, væri
mUriu viturlegra að gera verðlaun
forsetans að alhUða menningarverð-
launum sem einungis yrðu veitt fyrir
framúrskarandi verk í sinum grein-
um.
Þaö er Uklegt að tU aö ráðstafa
slUcum verðlaunum þyrftu að koma
til viturra manna ráð. En vandalaust
ætti að vera aö fá samtökum og
stofnunum sem hlut eiga aö málum
tiUögurétt um verðlaunin og setja
þar um hentugar reglur. Bæði
rithöfundar og gagnrýnendur, sem
hingaö tU hafa verið nefndir tU þátt-
töku í dómnefnd, auk fulltrúa forset-
ans, gætu án efa farið meö slQcan tU-
lögurétt, og auk þeirra önnur félaga-
samtök listamanna og ef tU vUl
mennta- og fræðastofnanir eftir því
sem við þykir eiga.
Aftur á móti ætti engin fyrirstaða
að vera á því að endanleg ákvörðun
um verölaunahafa sé á valdi forseta
sjálfs. Engin ástæða tU að ætla annað
en forseti lýðveldisins, hver sem hún
er á hverjum tíma, verði jafnan full-
fær um að taka slika ákvörðun á
eigin spýtur, og fuUvíst um stofn-
anda verölaunanna, Vigdísi
Finnbogadóttur.
I blöðum hefur mátt lesa að undan-
fömu að forseti landsins væri að öUu
leyti ábyrgðarlaus á verkum sínum í
embætti. Væri ekki sanngjamt að
hann fengi að vinna þetta eina
handarvik á ári upp á eigin ábyrgð?
Og með slíkum hætti tengdust líka
verðlaunin forsetanum hverju sinni
með persónulegra móti en ella væri
og yrði að því skapi meiri frami og
fengur að þeim fyrir hvern þann sem
hlýtur.
I stystu máli sagt: menningar-
verðlaun forsetans, veitt á
þjóðhátiöardaginn af forseta
sjálfum, að bestu manna ráði og
yfirsýn, væm án alls efa heppilegri
kostur en hin fyrirhuguðu bók-
menntaverðlaun. Þó svo að skáld-
skapurinn og bókmenntirnar eigi
auðvitað allan heiður og sóma skil-
inn. En bágt er til að hugsa hvað um
verðlaun þessi verður ef á að úthluta
þeim eftir einhverri venjulegri
skiptareglu sem rithöfundar og
stjórnmálamenn sjóða saman sín i
milli. Er nokkur von til þess að betri
kostur verði valinn þegar tekið
verður á þingi í haust að setja lög og
reglur um verðlaun forsetans?
Vigdís Finnbogadóttir, forseti Islands, á ferð um Vestfirði. DV-mynd: GVA.
23
......—11 s
VALKOSTUR
gegn versnandi
lífskjörum
ÁMAN ÁRMÚLA 21
UPP-
HENGJUR
Mjög
afslappandi
•
Gott viö
vöðvabólgu og
bakverkjum
Póstsendum
Nr. 5r Heimboð
/ mat og drykk, er væntanlegur í
ágúst.
Áskríft! Þú getur tryggt þér áskríft með þvíað
borga póstburðargjald, pökkun og kostnað
vegna sendingar, kr. 250 fyrír 12 bæklinga.
Ef þú klippir út seðilinn hér að neðan og fyllir
hann út og sendir til Vörukynningar, ásamtkr.
250, færð þú senda heim næstu 12 bæklinga
Vörukynningar um leið ogþeirkoma út.
Vörukynning — pósthólf9153 — 129 Rvík.
Nafn..................................
Heimili...............................
Póstnr. ogstaður.....................
Tilboð þetta gildir tH 25. júlí ef upplag
endist. Ath., upplag er takmarkað.