Dagblaðið Vísir - DV - 14.12.1983, Blaðsíða 13

DV. MIÐVIKUDAGUR14. DESEMBER1983.
13
Fjölmiölar hafa aö undanförnu
lagt kapp á aö fræöa landsmenn um
fyrirætlun eggjaframleiðenda varö-
andi stofnun eggjadreifingarstöðvar.
Það er ekki nema gott eitt um þaö aö
segja að upplýsa fólk um fyrirætlan-
ir sem snerta hag alls almennings í
landinu og ekki hvað síst þegar um
svo þýöingarmikla þjónustu við neyt-
endur er aö ræöa. Neytendur hafa
líka sýnt þessu máli mikinn áhuga og
vilja standa vörö um sina hagsmuni,
enda viröist svo sem eggjaneysla hér
á landi fari nú vaxandi og mega
Bandaríkjamenn eflaust fara aö
vara sig, en þeir hafa veriö meö af-
kastamestu þjóöum í eggjaáti.
Samkvæmt bestu upplýsingum
boröar hver maöur þar í landi að
jafnaði 280 egg á ári sem er allt aö
helmingi meira en Islendingar hafa
hingaö til náö að torga. Eggjafram-
leiöendur mega því vera fjölmiðlum
þakklátir fyrir þá frábæru auglýs-
ingu sem framleiösia þeirra hefur
fengiö.
Mörgum hefur þó þótt fréttaflutn-
ingur og skrif nokkuð einhliða og
sannast sagna hafa fjölmiðlar ekki
sýnt því áhuga aö birta jákvæöar
upplýsingar varðandi þessa dreif-
ingarstöö. Þaö sem birt hefur veriö
einkennist af slagoröum og fullyrð-
ingum sem ekki standast, svo sem:
einokun, hækkaö vöruverö, óréttmæt
styrkveiting úr kjamfóðursjóði o.fl.
á þessu svæöi. Þá er lagt til aö
stööin miöli eggjum milli annarra
landshluta eftir því sem þörf krefur
þannig að þau landsvæði sem ekki
framleiða nóg fengju egg frá stööinni
og öfugt ef því er aö skipta. Lagt er
til aö tilhögun veröskráningar eggja
verði óbreytt þ.e. í höndum stjórnar
Sambands eggjaframleiöenda og að
stööin veröi búin fulikomnum
tækjum til aö gegnumlýsa og
stæröarflokka eggin, ásamt tækjum
til frystingar og gerfisneyöingar
eggja.
I tillögunum er þaö skýrt tekið
fram aö stööinni verði ekki veitt
einkasöluleyfi enda hefur aldrei
veriö óskaö eftir því af þeim sem
undirbúa stofnun stöövarinnar.
Stöðin hefur alla möguleika til aö
starfa viö eðlilega samkeppni og
ekkert sem mælir gegn slíku.
Innan Sambands eggjaframleið-
enda hafa verið nokkuö skiptar skoö-
anir um meö hvaða hætti stööin veröi
starfrækt. Á fyrrnefndum félags-
fundi kom fram ótti nokkurra félags-
manna viö að Framleiösluráö land-
búnaöarins fengist ekki til að veita
öörum aðilum heildsöluleyfi á
eggjum og voru þess vegna ekki til-
búnir aö greiða stööinni atkvæöi.
Afgréiðslu tiliagnanna var því
frestaö. Nú hefur fengist staöfesting
hjá Framleiðsluráði á aö þessi ótti
var ástæðulaus, þar sem þaö hefur
ingarstöövar ótvírætt aö dreifingar-
kostnaöur lækkar verulega meö til-
komu stöðvarinnar þrátt fyrir aö hún
færir neytendum aukna þjónustu.
Vegna hei/brigðis-
og gæðaeftíriits
Meö núverandi fyrirkomulagi er
nánast útilokaö að koma við opin-
beru heilbrigðiseftirliti á egg jum svo
nokkurt vit sé í. Engin reglugerö er
til á Islandi sem segir til um hvaö séu
söluhæf egg og hvað ekki, en egg
munu vera nánast eina fæðutegundin
sem svo er ástatt um. Ástæöan fyrir
þessu er einfaldlega sú aö ekkert
þýöir aö setja reglugerö sem ekki er
hægt aö framfylgja.
Meö tilkomu stöövarinnar veröa
eggin flokkuð í stæröarflokka, gæöa-
eftirlit veröur framkvæmt, meðal
annars meö gegnumlýsingu allra
eggja, og umbúöir veröa dagstimpl-
aðar.
Slíkt gæðaeftirlit og stærðarflokk-
un er talin sjálfsögö þjónusta viö
neytendur erlendis, enda hefur
komið fram að ástæðan fyrir aö ekki
er hægt að bjóða upp á íslensk egg í
flugvélum Flugleiöa og aö varnar-
liöiö í Keflavík kaupir ekki íslensk
egg er fyrst og fremst að þessa þjón-
ustu vantar. Hvers vegna ættu
islenskir neytendur frekar en aðrir
hæf til vinnslu, þessi egg eru verö-
felld til bænda og því yröi þessi
vinnsluvara fullkomlega samkeppn-
isfær viö innflutning.
Meö tiikomu sh'krar samsölu er
hægt að koma í veg fyrir óraunhæf
undirboö á eggjamarkaðinum. En
þaö veröa að teljast óraunhæf undir-
boð þegar heildsöluverð er komið
niöur fyrir fóöurkostnaöinn og fram-
leiöandinn þar meö farinn aö greiöa í
stórum stíl meö sinni framleiðslu,
shk undirboð þjóna ekki hagsmunum
neytenda. Ef framboö er mikið getur
samt sem áöur oröið nauösynlegt aö
eggjaverö sé lækkað tímabundiö.
Meö stöðinni er hægt aö tryggja aö
slík verðlækkun komi jafnt niður á
alla framleiðendur og kæmi þá öllum
neytendum jafnt til góöa. En staö-
reyndin í því veröstríði sem ríkt
hefur undanfariö á eggjamarkað-
inum er, aö þaö hefur komiö mjög
misjafnt niður á framleiöendum og
langur vegur frá aö allir neytendur
hafi notið þess í svipuðu mæh.
Neytendur búa víöar en í Reykja-
vík og þeir hafa lítið gagn af að heyra
auglýsingu um aö egg séu seld með
70% afslætti í einhverju hverfi í
höfuöborginni. Jafnvel kannast
ýmsir reykvískir neytendur við aö
hafa ekki notið hagstæðustu kjara á
eggjum hver ju sinni.
Ef Samband eggjaframleiöenda
reisir slíka stöö meö víötækri sam-
hafa frjálsar hendur um sína
álagningu og geta því boöiö ódýr-
ari egg á sinn kostnað ef þær óska.
3. Hærra eggjaverð: Fullyröing um
að dreifingarstöð þýöi hærra verö
á eggjum er úr lausu lofti gripin og
hefur ekki veriö rökstudd, enda
bendir allt til þess aö eggjaverð
geti lækkaö þar sem dreifingar-
kostnaöur lækkar úr 10% af heild-
söluverði sbr. núverandi verðlags-
grundvöU aUt niður i 3,1% samkv.
áætlun Hagvangs h/f um stofn- og
rekstrarkostnað stöövarinnar.
Jafnframt má benda á aö meö
auknu jafnvægi í markaðsmálum,
hiýtur afkoma framleiöenda að
batna og því ekki óraunhæft aö
verö eggja geti af þeirri ástæöu
lækkað.
4. Óréttmætt framlag: Framlag úr
kjarnfóöursjóöi til dreifingar-
stöövarinnar hefur veriö gagn-
rýnt. Þaö er alröng hugmynd aö
taka eigi þessa peninga úr tómum
ríkiskassanum. Samkvæmt
reglum sjóðsins er gert ráö fyrir
að 20% af framlagi til hans frá
hverri búgrein veröi varið til
félagslegra hagsbóta í greininni.
Þetta framlag er einmitt þannig
tilkomið og þessum fjármunum
verður vart variö til betri félags-
legra hagsbóta hjá eggjaframleið-
endum. Enda eru það neytendur
sem í raun hafa greitt þetta gjald í
EGGJADREIFINGARSTOD
Þaö skal viðurkennt að minnsta kosti
dagblööin þurfa á því að halda aö
birta krassandi fréttir tU þess aö
þeirra framleiðsla seljist, en ég fæ
ekki séð aö þaö skemmi söluna fyrir
þeim, þó þeir birtu inn á miUi fréttir
um það sem raunverulega er aö
gerast í dreifingarmálum eggja-
framleiðenda.
Vegna þessarar tregöu fjölmiöla
er það ekki nema eðlilegt að almenn-
ingur sé dálítið á varðbergi þegar
eggjadreifingarstöð ber á góma, en
það er alvarlegri hlutur þegar ábyrg
félagasamtök taka þessar fullyrðing-
ar góðar og gUdar og gefa yfirlýs-
ingar og ályktanir án þess aö gera
svo mikið sem tilraun tU aö afla sér
upplýsinga um máUÖ.
I þessu sambandi nægir aö minna
á þegar Landssamband iönaöar-
manna og Sjómannafélagiö hótuðu
aö draga fulltrúa neytenda út úr sex-
mannanefnd á þeirri forsendu að
sexmannanefnd ætti aö veröskrá
egg, en eins og öUum er eflaust orðið
ljóst stendur slíkt alls ekki til og
nægir þar að vitna til fréttatUkynn-
ingar frá Framleiösluráði þar sem
segir m.a.: „Af gefnu tUefni lýsir
Framleiösluráö því yfir að þaö hefur
ekki óskaö eftir aö sexmannanefnd
verðleggi egg, og engin hugmynd
hefur þar komiö fram um slíkt frum-
kvæði af hálfu Framleiðsluráðs.”
Því hefur hins vegar veriö haldiö
fram í f jölmiölum aö veröskráningin
yröi hjá sexmannanefnd og er þaö
eitt dæmið um á hversu traustum
grunni fréttaflutningurinn er
byggður.
Af framansögðu má sjá að nauö-
synlegt er aö koma á framfæri hald-
betri upplýsingum um þessi mál og
vU ég hér á eftir drepa á nokkra þætti
þessa máls í von um aö það megi
veröa tU þess aö almenningur, þ.e.
neytendur, geti betur gert sér grein
fyrir hvaö bætt skipulag í dreifingu
og sölu eggja þýöir fyrir þá.
Staða mála
A vegum Sambands eggjaframleiö-
enda er starfandi framkvæmda-
nefnd, sem unnið hefur aö undirbún-
ingi stofnunar dreifingarstöðvar,
sem rekin verði af Sambandi eggja-
framleiöenda. Nefndin lagöi fram tíl-
lögur sínar og hugmyndir um stofn-
un stöðvarinnar á félagsfundi þann
12.nóvembersl.
Þar er lagt til aö dreifingarstöð
fyrir egg veröi reist á höfuöborgar-
svæöinu og aö starfssvæði hennar
veröi Suöur- og Vesturland þ.e. frá
Markarfljóti vestur á Mýrar. Gert er
ráö fyrir aö eggin verði sótt tU bænda
gert sérstaka samþykkt um þetta
mál, en þar segir m.a.:
„Þá lýsir Framleiösluráö því yfir,
aö það hefur ekki veitt Sambandi
eggjaframleiöenda einkasöluleyfi
til heUdsölu á eggjum.
Heildsöluleyfið sem Framleiðslu-
ráö hefur þegar veitt Sambandi
eggjaframleiðenda er veitt samkv.
36. grein laga nr. 95/1981 og tekur
gildi þegar það hefur stofnsett
eggjadreifingarstöð.
Ef Samband eggjaframleiöenda
tekur ákvöröun um stofnsetningu
dreifingarstöðvar og í ljós kemur
að einhverjir eggjaframleiöendur
telja sig ekki geta staðiö að
stöðinni, mun Framleiösluráð taka
umsóknir um heUdsöluleyfi tU
afgreiöslu, enda uppfylU umsækj-
endur skilyröi stjómvalda hverju
sinni um heilbrigöisskoöun og
flokkuneggja.”
Hvers vegna
eggjadreifingarstöð?
Þannig hafa menn gjaman spurt
og ekki nema von. Spyr sá er ekki
veit. Áöur fyrr var það þekkt fyrir-
komulag víöa um heim aö bændur
kæmu einu sinni i viku meö afurðir
sínar til aö selja á markaðstorgum.
Meö auknum kröfum um bætta þjón-
ustu og betri hoUustuhætti hefur það
að mestu verið aflagt hjá þeún sem
flokka sig meðal siðmenntaöra
þjóða. Ein af undantekningum frá
þessu er sala og dreifing eggja á
Islandi.
Vegna skipulagsleysis
við dreifingu
Eggjaframleiðendur hér sjá sjálffr
um aö koma eggjum sínum á
markaö, margir um langan veg.
Reikna má meö að 80—100 bændur
komi einu sinni í viku hverri að
meðaltaU tfi aö selja framleiðslu sina
á höfuöborgarsvæðinu. Þetta þýöir
aö 1/5 af starfi eggjabóndans fer í
sölumennsku. Sem dæmi um skipu-
lagsleysið má svo benda á aö vegna
þess að framleiðslan á hverju búi er
sveiflukennd treysta kaupmenn ekki
á aö versla viö einn framleiðanda
þannig aö bændur fara jafnvel búð úr
búö, hver á eftfr öðrum, til aö koma
framleiðslu sinni út. Annað dæmi;
hænsnabú noröur í Eyjafirði sendir
egg til Reykjavíkur á sama tíma og
bú á Suðurlandi sendfr egg til Akur-
eyrar og fleiri dæmi mætti nefna.
Núverandi ástand í dreifingu eggja
er mjög kostnaðarsamt og aö öllu
leyti óhagkvæmt enda sýna niður-
stööur áætlana um rekstur dreif-
Kjallarinn
EyþórElíasson
stöðu framleiöenda, er ljóst aö hægt
er aö ná virkri framleiöslustjóm
meö framleiöslusamningum milli
stöövarinnar og framleiöenda, og þá
verði aðgeröir af hálfu hins opinbera
ónauösynlegar. Það veröur að teljast
ólíklegt að stjómvöld taki fram fyrir
hendur á framleiöendum ef þeir hafa
möguleika sjálfir til aö ráða fram úr
sínum málum. Því slíkar aðgeröir
stjórnvalda hljóta að skoðast sem
neyðarúrræði.
Slagorð og villandi
upplýsingar
1. Einokun: I fjölmiðlum hefur
orðinu einokun mjög oft verið bætt
framan við eggjadreifingarstöð,
og er þetta því í hugum margra
eitt og hiö sama. Flestir þeir sem
• „Með tilkomu stöðvarinnar verða eggin
flokkuð í stærðarflokka, gæðaeftirlit
verður framkvæmt, meðal annars með gegn-
umlýsingu allra eggja, og umbúðir verða dag-
stimplaðar.”
að sætta sig við þetta ástand? Það er
því eðlilegt að framleiöendur bjóði
upp á þessa þjónustu, sem ásamt
dagstimplun umbúöa tryggir neyt-
endum mun betur en nú er gert aö
varan sé ógölluö.
77/ að jafna sveifiur
á markaðinum
Flestir kannast við þær sveiflur
sem eru milli framboðs og eftir-
spumar á eggjamarkaöinum. Slíkar
sveiflur eru óhjákvæmilegar í
þessari framleiðslu. Neytendur hafa
notiö þess í lækkuðu vöruveröi þegar
framboð eggja er mikið, stundum á
kostnaö gæða vörunnar, en þegar
egg skortir á markaöinn eins og oft
vill veröa, t.d. fyrir jól, komast þeir
að því að þessar sveiflur eru þeim
ekkiíhag.
Með tilkomu stöðvarinnar er gert
ráð fyrir að jafna slíkar tímabundn-
ar sveiflur meö því m.a. að frysta og
gerilsneyða egg. Meö þessum mögu-
leika er tryggt að ekki safnist upp
birgðir af ferskum egg jum og ótti viö
gömul egg í verslunum því ástæðu-
laus. Meö frekari vinnslu yrði fjöl-
breytni á eggjavörum meiri og inn-
flutningur á eggjadufti o.þ.h. ónauð-
synlegur. "Eggin sem tínast frá við
gæðaeftirlitið eru í mörgum tilfellum
gagnrýnt hafa stofnun stöövar-
innar hafa líka sagt aö það sé í
sjálfu sér ekkert á móti eggja-
dreifingarstöð. Þeir eru að berjast
á móti einokun. Vegna villandi
upplýsinga eru þeir því að berjast
á móti hugmynd, sem alls ekki er á
dagskrá hjá Sambandi egg jafram-
leiðenda. Það hefur aldrei staðið
til að þvinga framleiöendur til
þátttöku í dreifingarstöð og því
ávallt reiknað með aö einhverjir
kynnu aö standa utan hennar.
Þetta kemur greinilega fram í
tillögum framkvæmdanefndar
Sambands eggjaframleiðenda, og
samþykkt Framleiðsluráðs, eins
og að framan er sagt, og því
ekkert til fyrirstöðu að aörir aöilar
geti fengiö heildsöluleyfi.
2. Veröskráning eggja: Eins og að
framan greinir er hugmyndin aö
verðskráning eggja verði með
óbreyttum hætti, þ.e. að stjórn
Sambands eggjaframleiðenda
skrái heildsöluverð eggja.
Verðlagsgrundvöllurinn er sendur
verðlagsstjóra og er því um há-
marksverö aö ræða á hverjum
tíma. Framleiðendur hafa því alla
möguleika á aö selja vöru sina
ódýrari ef markaðsaöstæður kalla
á lækkun vegna offramboðs. Jafn-
framt má benda á að verslanir
gegnum eggjaverðiö og því eöli-
legt aö þeir njóti framlagsins í
lækkuðu eggjaveröi og bættri þjón-
ustu. Meö því að nýta þessa fjár-
muni til aö lækka stófnkostnaö
dreifingarstöðvar kemur þaö bæði
til hagsbóta fyrir neytendur og
framleiðendur. öllum framleið-
endum gefst kostur á aö nýta sér
framlag þetta meö þátttöku í
stöðinni og á þann hátt að njóta
þess í réttu hlutfalli viö þaö fé sem
þeir hafa skilað til sjóðsins.
Hagsmunir
heildarinnar
Bætt skipulag er stórhagsmuna-
mál fyrir alla landsmenn. I þessum
efnum sem öðrum fara hagsmunir
neytenda og framleiðenda saman.
Framleiðendur eru aö reyna aö
koma á aukinni hagræðingu sem
jafnframt færir neytendum betri
vöru, bætta þjónustu á betri kjörum.
Hvers vegna er þá þessi andstaöa
fram komin? Aö hluta til vegna slkg-
oröakenndra fullyrðinga sem
komnar eru frá aöilum sem sjá hag
sínum ógnaö ef aðstaöa framleið-
enda á markaðnum er jöfnuö. Vmsir
aöilar hafa síöan kokgleypt þessar
fullyröingar og hamast við að slá sig
til riddara með þeim án þess aö gera
sjálfstæða athugun á málinu.
Að hluta til er andstaöan gegn
eggjadreifingarstöð af öörum toga
spunnin, en þó grundvölluð á sama
slagorðasafninu. Hér er um að ræða
vígdjarfa baráttumenn sem notað
hafa eggjasölumálið (á röngum for-
sendum þó) sem „prinsippmál” í til-
raunum sínum til að kollvarpa
ríkjandi skipulagi i landbúnaðar-
málum. Þessir menn ættu aö beita
kröftum sínum aö kjarna þess máls,
í staö þess aö standa í vegi fyrir
nauðsynlégum og eðlilegum fram-
förum í eggjasölumálum.
Þjóðfélag okkar byggir á því
lýöræðisskipulagi aö hinir ýmsu
starfshópar taka höndum saman og
standa vörð um afkomu sína, sbr.
hvers konar stéttarfélög sem semja
um kaup og kjör sinna félagsmanna.
Vinnuveitendur hafa líka sín hags-
munasamtök. Þaö er því nánast
broslegt þegar forsvarsmenn slíkra
samtaka og jafnvel samtökin í heild
ráöast gegn hugmyndum egg jafram-
leiðenda um verndun sinna hags-
muna, sérstaklega með tilliti til þess
aö áformin eru til hagsbóta fyrir alla
neytendur í landinu.
Reykjavík, 6.12.1983
Eyþór Elíasson,
starfsmaður framkvæmdanefndar
Sambands eggjaframleiðenda.