Dagblaðið Vísir - DV - 25.02.1987, Blaðsíða 22

MIÐVIKUDAGUR 25. FEBRÚAR 1987.
, 22
Erlendir frétíaritarar dv
Kvikmynd rtfjar upp
sárar stríðsminningar
PáB Vílhjálmssan, DV, Osló:
Frumsýnd var fyrir viku hér í Osló
. umdeild, norsk kvikmynd um óhugn-
anlegt morð á hjónum af gyðingaætt-
um, sem höfðu verið á flótta undan
nasistum í síðari heimsstyrjöld. Kvik-
myndin rifjar óþægilega upp fyrir
Norðmönnum að það voru ekki ein-
vörðungu hvítþvegnar hetjur sem
voru í andspymuhreyfingunni á
hemámsámnum.
„Yfir landamærin" heitir þessi kvik-
mynd og er byggð á heimildarskáld-
sögu eftir Sigurd Senjea. Greinir sagan
frá hjónum, Rakel og Jakob Feldman,
sem komu til Noregs frá Rússlandi
árið 1911 á flótta undan gyðingaof-
sóknum í föðurlandinu. - Jakob
Feldman var lærður rakari og setti
upp hárskerastofu í Osló. Leið þeim
hjónum vel í Noregi og viðskiptin
r blómstmðu. Eftir fáein ár áttu þau
hjón tvær verslanir í miðbæ Osló og
íbúðarhús í úthverfi borgarinnar.
Hernámið
Þegar Þjóðverjar hertóku Noreg
árið 1940 fór fljótt að bera á því að
gyðingum væri gert lífið leitt þótt ekki
væri strax um að ræða skipulagðar
ofsóknir eins og í Helförinni. Lepp-
stjóm Kvislings og þýska hemámslið-
ið lögðu undir sig eignir gyðinga.
Feldman-hjónin misstu íbúðarhúsið en
i héldu verslununum tveim.
Þegar leið á árið 1942 hófú nasistar
ofsóknir gegn gyðingum í Evrópu.
Noregur var þar engin undantekning.
Feldmanhjónin sáu hvað verða vildi
og ákváðu að flýja til Svíþjóðar. Þau
seldu allt sem þau áttu fast og komust
í samband við andspymuhreyfinguna.
Andspymuhreyfingin var búin að
koma sér upp flóttahjálp á leiðum til
Svíþjóðar.
Myrt á leið í öryggið
Rakel og Jakob Feldman komu sér
til Tröngstad í suðausturhluta Noregs.
Þar tóku tveir andspymumenn við
þeim og áttu þeir að aðstoða þau yfir
til Svíþjóðar í frelsið og öryggið. En
þangað komust Feldman-hjónin aldr-
ei. Mennimir myrtu hjónin með köldu
blóði þann 27. október 1942. Líkunum
sökktu þeir í litla tjöm. Vorið eftir
flutu þó lík þeirra upp á yfirborðið,
Sú stund, sem Norðmenn minnast með mestri ánægju úr hemámi Þjóðverja, en það var eftir uppgjöfina þegar Þjóð-
verjar afhentu Akershus-kastala. - Hinu hefur verið reynt að gleyma að ekki voru allir félagar i andspyrnunni hvítþvegnar
hetjur.
og þá komust yfirvöldin í málið.
Þegar í ljós kom að þetta vom lík
af gyðingum varð hins vegar lítið úr
rannsókn. Enginn lét sig miklu máli
skipta örlög gyðinga 1943.
Málamyndaréttarhöld
Eftir stríð var málið tekið upp til
rannsóknar að nýju þrátt fyrir að sterk
öfl í þjóðfélaginu vildu koma í veg
fyrir það. Það þótti óviðeigandi að
draga andspymumenn fyrir rétt svo
skömmu eftir stríðslok. Af andspymu-
hreyfingunni stafaði ljómi og yfirvöld
vom treg til að taka upp mál sem
kastaði rýrð á hreyfinguna. Það varð
hins vegar ekki hjá því komist að
rannsaka morðin á Feldman-hjónun-
um eftir að fjölmiðlar fengu áhuga á
málinu og tóku það upp til umfjöllun-
ar.
Andspymumennimir tveir vom
handteknir og þeir viðurkenndu
morðin. Jafnframt að þeir hefðu rænt
Þótt kvikmyndin „Yfir landamærin" rifji upp 45 ára gömul morð á flótta- gyðing-
um er minna komið inn á annað sem Norðmenn hefðu helst vilja gleyma en
það var að nokkrir tugir þúsunda Norðmanna voru nasistar og 28 þúsund slík-
ir voru handteknir upp úr stríðslokum en öllum var sleppt fljótt aftur.
líkin. 1 réttarhöldunum byggðu þeir
vamir sínar á því að drápin hefðu
verið nauðvöm. Nefnilega að Þjóð-
veijar hefðu verið fast á hælum þeirra
og ef Feldman-hjónin hefðu komist
undir hendur óvinanna hefðu þau ve-
rið pínd til frásagnar og hefðu getað
bent á þá tvo og síðan aðra frjálsa
Norðmenn sem höfðu tekið þátt í flót-
taundirbúningi gyðinganna.
Viðbárur veijenda morðingjanna
tveggja vom þær að á stríðstímum
giltu aðrar siðareglur en á fríðartím-
um. Andspymumennimir hefðu í
reynd verið eins og hveijir aðrir her-
menn sem neyddust til þess að taka
mannslíf þegar svo stæði á. - Saksókn-
arinn leiddi samt fram vitni sem bám
að hætta af Þjóðveijum hefði verið
lítil þennan umrædda 27. október. Það
gerði mál andspymumannanna enn
verra að þeir játuðu að hafa lagt á
ráðin um morðin daginn áður en þau
vom framin.
Þrátt fyrir að sönnunargögn og
vætti bentu til hins gagnstæða voru
andspymumennimir tveir sýknaðir af
morðunum á Rakel og Jakob. Það
gerði útslagið að Feldman-hjónin vom
gyðingar. Þeir sem hafa kynnt sér
málið em þess fullvissir að dómurinn
hefði verið öðmvísi ef fómarlömbin
hefðu verið norsk hjón.
Reyndu að banna kvikmyndina
Kvikmyndin, sem fjallar um þessi
morð, var í burðarliðnum hátt á þriðja
ár. Þegar fréttist af henni reyndu and-
spymumennimir tveir, sem við sögu
höfðu komið og em á lífi enn í dag,
að fá kvikmyndina bannaða. Stóð í
miklu stappi út af því á meðan á töku
myndarinnar stóð.
Upphaflega átti kvikmyndin að
heita Feldman-málið en nafninu var
breytt í „Yfir landamærin". Handriti
kvikmyndarinnar var breytt oftar en
einu sinni. Málið var svo viðkvæmt
að málskjöl frá réttarhöldunum vom
árið 1985 stimpluð sem leyndarmál í
fjömtíu ár. Þeir sem vilja kynna sér
málskjölin verða því að bíða til ársins
2025.
Kvikmyndagagnrýnendur hafa tek-
ið myndinni vel en segja hana líða
fyrir ritskoðunina. Leikstjóri myndar-
innar er Bente Erichsen og er þetta
frumraun hennar sem leikstjóra.
é
Breytt um staf
setningu í Noregi
PáB Vflhjátaiasan, DV, Noregi:
Samkvæmt nýrri kennsluskrá fyrir
norska gmnnskóla mega böm á
tveim fyrstu skólaárum sínum skrifa
sína eigin mállýsku án þess að fá
bágt fyrir. Þessi ákvörðun mælist
misjafhlega vel fyrir og segja sumir
að ekki sé bætandi á þau tungumála-
vandkvæði sem fyrir em.
Tvö opinber skrifmál
í Noregi em tvö opinber skrifinál,
nýnorska og bókmál. Deilur um
hvaða skrifmál skuli notað em
hundrað ára gamlar. Frá sautjándu
öld var danska eina skrifmálið í
Noregi. Danska var einnig töluð í
stærri bæjum en úti á landsbyggð-
inni vom mállýskur einráðar. Á
mtjándu öld óx sjálfstæðishreyfingu
Norðmanna fiskur um hrygg og með
henni kröfur um norskt skrifmál.
Um miðja nítjándu öld gaf Ivar
Aas út orðalista og málfræði fyrir
það skrifinál sem síðar var kallað
nýnorska. Nýnorska er byggð á
landsbyggðarmállýskum, einkum
þeim sem talaðar em í Vestur-
Noregi.
Byggð á dönskunni
Þessa öld hefur nýnorskan verið
valkostur við það sem núna heitir
bókmál og er danska sem þegið hef-
ur orð or orðmyndanir frá norsku
talmáli. Utbreiðsla málanna tveggja
er mæld eftir því hversu margir skól-
ar nota þau sem skrifmál. Á síðast-
liðnu ári var nýnorska skrifmál í
16% af skólum landsins. Hæst var
hlutfallið við lok síðari heimsstyij-
aldar en þá var nýnorska skrifinál í
rúmlega þriðja hveijum skóla. Þegar
vafi leikur á hvort málið skuli nota
er efnt til atkvæðagreiðslu meðal
foreldra skólabama.
Umdeild kennsluaðferð
Hin nýja kennsluskrá gerir ráð
fyrir að böm fái að skrifa sína mál-
lýsku eins og þau bera hana fram.
Rökin fyrir þessari kennsluaðferð
em þau að þegar böm byija í skóla
og þurfa að læra réttritun, sem er
fjarlæg talmáli þeirra, auki það á
óöryggi bamanna. Bömin eiga þess
vegna að fá tækifæri til þess að
skrifa sitt eigið mál fyrstu eitt til tvö
árin á skólabekk. Eftir það eiga
kennarar að kenna bömum réttritun
sem í gildi er fyrir tvö opinber skrif-
mál.
Það er umdeilt hversu góð þessi
kennsluaðferð er. Þeir sem gagnrýna
hana telja að böm muni eiga erfið-
ara með að tileinka sér málfræði og
réttritun ef þau byrja skólagöngu
sína á því að skrifa eftir eigin höfði.
Einnig að kennsluaðferðin geri mál-
lýskunum hátt undir höföi á kostnað
hinna tveggja opinbem skrifmála.
Samkvæmt nýju kennsluskránni í Noregi mega bömin hafa frjálsar hendur
um stafsetningu á eigin mállýsku en mörgum óar það og kviða því að þau
eigi síðar eftir að gjalda þessa frjálsræðis.
Lfó/ iió do, u.ij.t y.:
,1; ( l,
/